نقش رسانه ها در تغییرارزش ها و هنجارهای خانواده/ بخش اول

چکیده
رسانه ها به عنوان یکی از نهاد های اجتماعی، کارکرد انتقال، تغییر و ترویج ارزش های فرهنگی و اجتماعی را بر عهده دارند. در عصر کنونی با توجه به نقش مهم رسانه در جامعه و اطلاع رسانی درباره موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اخلاقی، رسانه ها الگوهای نوینی را به خانواده ها معرفی می کنند که بر فرهنگ ها، ارزش ها و الگوهای دینی خانواده ها اثر می گذارد. در این رهگذر، رسانه ها به عنوان عاملان تغییر و تحول در ارزش ها و هنجارها، گاه سنت ها را به مبارزه می طلبند و به صورت یک عامل مؤثر در دگرگونی نگرش ها و رفتارهای نسل جدید عمل می کنند. این امر می تواند منجر به شکاف نسلی و جلوگیری از انتقال تجربه های نسل گذشته به نسل حاضر شود. نسل امروز، هر آنچه را از رسانه می خواند، می شنود و می بیند، ملاک نگرش و رفتار خود قرار می دهد. در دوران کنونی، نقش نهادهای اجتماعی همانند خانواده، مدرسه و هم سالان، در اجتماعی کردن افراد تضعیف شده است و در مقابل، روز به روز بر اهمیت و نقش رسانه ها افزوده می شود. این مقاله با توجه به داده های موجود و نظر صاحب نظران به تبیین موضوع نقش رسانه در تغییر ارزش ها و هنجارهای خانواده و معیارهای نو در جوامع می  پردازد.

کلیدواژگان: رسانه، ارزش، هنجار و خانواده.

مقدمه

رسانه ها در دوران کنونی، بخشی جدایی ناپذیر از زندگی مردم شده اند. مردم در طول شبانه روز از محتواهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و آموزشی و سرگرمی رسانه ها استفاده می کنند. نسل کنونی جامعه از ابتدای حیاتش با رسانه ها بزرگ می شود و در دنیای اطلاعاتی و ارتباطی امروز، این نسل، بخش عظیم فرهنگ، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را از رسانه ها دریافت می کند. به عبارتی، در دوران معاصر که به «عصر ارتباطات» و «جامعه اطلاعاتی» معروف است، بخش عظیمی از جامعه پذیری فرزندان از طریق رسانه ها انجام می شود. و نفوذ و تأثیر رسانه نیز تا جایی است که برخی نظریه پردازان ارتباطی بر این باورند رسانه ها اولویت ذهنی و حتی رفتاری ما را تعیین می کنند اگر چگونه فکر کردن را به ما یاد ندهند، به ما می آموزند که به چه چیزی فکر کنیم. بر همین اساس، با توجه به نقش اثرگذار رسانه بر تمامی اعضای جامعه به ویژه خانواده ها، هدف اصلی این مقاله، بررسی و تبیین نقش رسانه ها به عنوان یکی از دستگاه های فراگیر و گسترده و در دسترس همگان در انتقال محتوای فرهنگی و تغییر ارزش ها و هنجارهای خانواده است.

مفهوم شناسی رسانه

به وسایل انتقال پیام ها از فرستنده یا فرستندگان به مخاطب یا مخاطبان گفته می شود که شامل روزنامه، کتاب، رادیو، تلویزیون، ماهواره، تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات و اینترنت است. ویژگی های این وسایل عبارتند از: پیام گیران ناآشنا، سرعت عمل زیاد و تکثیر پیام. (دادگران،1384: 6) امروزه رسانه، تعریف گسترده ای پیدا کرده است؛ چون رسانه مانند گذشته فقط به تلویزیون، رادیو، روزنامه، مجله و کتاب منحصر نیست. امروزه رسانه های گروهی به سبب انبوه و فراوان بودنشان به رسانه های فردی تبدیل شده اند و به صورت جبهه عظیم فرهنگی درآمده اند.

هنجـار

قواعد و رهنمود های مشترکی هستند که رفتار مناسب را در یک وضعیت معین مقرر می دارند. هنجارها تعیین می کنند که مردم چگونه در شرایط معین در یک جامعه خاص باید رفتار کنند که نمونه آن، شیوه لباس پوشیدن، و ازدواج کردن است. (رابرتسون، 1374: 60 و 64)

ارزش

هنجارهای یک جامعه و خانواده، تجلی ارزش های آن جامعه و خانواده است؛ یعنی عقاید مشترک اجتماعی درباره  آنچه خوب، درست و مطلوب است، مانند احترام به بزرگ تر. (رابرتسون،1374: 60 و 64) در اصطلاح جامعه شناسی، ارزش اجتماعی[2] عبارت از چیزی است که مورد پذیرش همگان است. ارزش اجتماعی یکی از مفاهیم اساسی جامعه شناسی است و جامعه شناسان درباره آن نظریه های گوناگونی بیان کرده اند.

خانواده

خانواده، گروهی پویاست. گروه تنها مجموعه ای از افراد نیست، بلکه نشان دهنده نوع و شکل روابط میان اعضای آن نیز هست. گروه را می توان مجموعه ای از افراد دانست که با برقراری با یکدیگر و انجام کار و فعالیت مشترک، هدف مشترکی را دنبال می کنند. (بورمان، 1969، به نقل از: فرهنگی،1382)
خانواده، معطوف به موقعیت ها و شرایطی است که در جامعه بروز و ظهور کرده است. اگر در گذشته، حضور افراد در یک مکان واحد را به معنای خانواده (خانواده گسترده) می دانستند، در دوره جدید، نوع حضور دو نفر ـ زن و شوهر ـ را به تنهایی یا با دیگران از قبیل فرزندان، والدین و دیگر افراد فامیل، خانواده اطلاق می کنند. در نتیجه، صورت های متعددی، «خانواده» قلمداد می شود. اکنون خانواده، از ساحت گسترده تا هسته ای، صورت های متعدد ترکیبی و انشقاقی را شامل می شود. از این رو، نمی توان یک مفهوم واحد را بر خانواده اطلاق کرد. اگر در گذشته، خانواده گسترده وجه غالب خانواده بود، در دوره جدید، خانواده هسته ای با حضور والدین و فرزندان وجه غالب خانواده است.