تنها موجودِ مرگ اندیش

تنها موجودی که مرگ خود را می فهمد انسان است، حیوانات، غریزه ی فرار از خطر دارند، ولی مرگ را نمی فهمند، انسان تنها موجودی است که می تواند مرگ خود را تصور کند و حتی اگر بصیر و عمیق شود می تواند بعد از مرگ خود را نیز بفهمد، به همین جهت سخن پیامبران را می فهمد و شکی ندارد که با مرگِ بدن، زنده تر خواهد بود و قرآن نیز بر روی این مطلب تأکید فراوانی دارد و می فرماید: دار آخرت سراسر حیات است، ای کاش مردم متوجه چنین امری بودند «وَمَا هَذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِی الْحَیوَانُ لَوْ کانُوا یعْلَمُونَ»؛[1] این زندگى دنیا جز سرگرمى و بازیچه نیست و زندگى حقیقى همانا در سراى آخرت است اى کاش مى دانستند.

اگر آدمی تنها موجود مرگ اندیش است، حال اگر خود را نسبت به مرگ به فراموشی زد، ناخودآگاه در افقی از حیات قرار می گیرد که بُعد حیوانی اش بر روح و روان او غلبه می کند و در انتخاب هایش تأثیر اساسی می گذارد به طوری که دیگر در فهم بعضی از ابعاد روحانی به کلی ناتوان می شود.

اگر در شخصیت افرادی که مرگ را جزء زندگی خود نمی دانند کاوش نمائیم، هر چند قبول دارند که روزی می میرند، ولی میل و گرایش هایشان گرایش های متعالی نیست و غرایزشان در کنترل روح انسانی آن ها نمی باشد، به این معنی که غضبشان، غضب حیوانی است، شهوتشان همچون شهوت حیوان زندگی آن ها را در اختیار گرفته است، ناخودآگاه نوع زندگی و میل هایشان طوری است که در کنترل عقل معنوی و روح قدسی قرار ندارد.

اگر از منظر عقل قدسی به آنچه امروز در جهان غرب زده می گذرد بنگریم به خوبی می پذیریم که شهوترانی امروز دنیا به هیچ وجه طبیعی نیست، چون نمی تواند ماورای شهوت و غضب، تصوری داشته باشد که آن تصور، شهوت و غضب انسان ها را کنترل می نماید، تماماً صفات حیوانی در صحنه است که این چنین عنان گسیخته عمل می کنند، چون روح مرگ اندیشی عنان آن صفات را در اختیار ندارد و شعور حیوانی به جای شعور انسانی در فعالیت است.

انسان هایی که افق شخصیت شان را شهوت پر کرده است به هیچ وجه آینده نگر نیستند، حتی آینده ی دنیایی شان را هم نمی توانند درست تجزیه و تحلیل کنند، عموماً گرفتار آینده نگری های وَهمی هستند. یک خانم بدحجاب که زیبایی های خود را به نامحرمان می نمایاند می فهمد به طور طبیعی همسرش به او بدبین می شود، ولی نمی تواند رابطه ی این خود نمودن ها را به دعوای با همسر و طلاقی که پیش می آید ربط دهد، به این معنی که نمی تواند آینده ای را که با این خودنمودن ها در پیش است به کار های امروزی خود وصل نماید. این مادر نمی تواند بدحجابی امروز دخترش را به ناسازگاری فردای آن دختر با همسرش متصل کند، مانند حیوانات که نمی توانند آینده را درست تجزیه و تحلیل نماید، چون واقعی بودن ارتباطِ حال با آینده را درک نمی کنند. بر عکسِ انسانِ مؤمن که با آن وسعت بینش الهی که پیدا می کند، حتی می تواند رابطه ی امروز خود را با قیامت و ابدیت خود درک کند و نه تنها قیامت را نزدیک می بیند بلکه همین حالا اعمال خود را در قیامت ارزیابی می کند و چون از یاد مرگ غفلت نکرده همراه ارزیابی کار هایش تا ابدیتِ خود وسعت دارد.

چنان که عرض شد پیامبران آمدند تا ما را مرگ اندیش کنند. مولوی در مثنوی داستان دعوای مردم با پیامبران را ذکر می کند:

مردم به پیامبران می گفتند ما راحت زندگی می کردیم، می خوردیم و خوش بودیم بدون نگرانی از آینده، شما آمدید ما را از آینده نگران کردید.
طوطی نقل و شکر بودیم ما ***** مرغ مرگ اندیش گشتیم از شما
ما مرغ مرگ اندیش نبودیم تا نگران آینده باشیم، اصلاً آینده را نمی فهمیدیم، طوطی نقل و شکر بودیم، مثل حیوانات، ولی شما ما را متوجه ی آینده ی کارهایمان کردید و عیش امروزمان را نقض کردید.

اهل دنیا حاضرند تا نیمه شب بیدار باشند و مشغول بیهودگی، بدون آن که نگران نماز صبح شان باشند، چون توجه به نماز صبح یعنی مرگ اندیشی، یعنی به عالَمی فوق این زندگی معمولی نظر کردن و برای بعد از این دنیا خود را آماده نمودن و این با عیاشی و غفلت سازگاری ندارد.