تحلم کنید تا حلیم شوید
برای جلوگیری از صفت غضب دو راه ممکن است، یکی حلم و دیگری کظم الغیظ یعنی فروخوردن غیظ و خشم.
حلم عبارت است از صفتی نفسانی و حالتی روحانی که از آن به سکونت نفس و آرامش خاطر تعبیر می کنند که با ورود امر ناملایمی، شخص زود از جا بدر نمی رود. اما کظم غیظ، عبارت از این که شخص، حالت سکونت و آرامش را به خود بدهد که آن تحلّم است و این امری است عارضی برخلاف حلم که فطری انسان است.
اگر کسی حلیم باشد از غضب نابجا و مذموم جلوگیری می کند و نمی گذارد چنین غضبی وارد دل شود ولی صاحب کظم غیظ از غضب وارد شده جلوگیری می کند. به‌عبارت دیگر حلم در شخص حلیم مانند صفت عدالت است در شخص عادل که نمی گذارد از او معصیت صادر شود ولی کظم در آدم کاظم حکم توبه را دارد نسبت به شخص تائب. مثال حلم مثال آب است که فطرت آن این است که همیشه به طرف سرازیری متمایل است و پایین می رود ولکن تحلم (کظم غیظ) مثال آبی است که به وسیله تلمبه یا ادوات برقی بخواهد برخلاف جریان طبیعی اش به سمت بالا برود. با این حساب روحی که دارای حلم است افضل است از روحی که تنها کظم غیظ دارد؛ و البته در کنترل غضب اولی آسان تر است از دومی. زیرا در دومی میان غضب و کظم غیظ جنگ واقع می شود تا کدام غالب شوند و کدام مغلوب، ولی در شخص حلیم، غضب اصلاً پیدا نمی شود.
پس یک مرتبه هست که روح حالت سکونت را واجد است و یک مرتبه هست که باید او را وادار به سکونت نمود و لذا با تمرین و ممارست، انسان تحولاتی پیدا می کند و کم کم حالت تحلم می رسد به حلم، جایی که حکم می شود. چنان‌چه رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «تعلم کنید تا عالم شوید و تحلم ورزید تا حلیم شوید.» و لذا طریق پیدایش حلم، پیش گرفتن تحلم و کظم غیظ است. بنابر مناسبت مقام و ارزش صفت حلم، به ذکر چند روایت می پردازیم:
حضرت امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «إنّه لیعجبنی رجل ان یدرکه حلمه عند غضبه» یعنی خوشم می‌آید از آن مردی که در هنگام هجوم غضب، حلمش مانع می شود. از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقول است که فرمود: «کفی بالحلم ناصراً»؛ یعنی اگر انسان فقط حلم داشته باشد می تواند او را در مشکلات یاری کند. هم چنین امام رضا علیه السلام فرمود: «لایکون الرجل عابداً حتی یکون حلیماً»؛ یعنی مردم عابد، عبادت کننده نمی شود مگر این که حلیم باشد. از این روایات الی ما‌شاءالله زیاد است.
کظم غیط، هم صفت ممدوحی است و چون این صفت در نفس رسوخ کند، کم کم منتهی به حلم می شود. پس تحلم و کظم غیظ، منشأ حلم است کما آن که تعلم، منشأ علم است. تحلّم، مصدر از باب تفعّل و این باب برای تکلف آمده است یعنی با مشقت خود را به حلم وادار کردن. به عبارت دیگر تحلم، عبارت است از حلم عرضی و مجازی که همین حلم عرضی به حکم المجاز قنطرة الحقیقة، انسان را به جایی می رساند که حلیم بالطبع می شود. خداوند بندگان کاظم خود را در قرآن مدح کرده و می فرماید: «والکاظمین الغیظ والعافین عن الناس والله یحب المحسنین»؛ چنان چه در بحارالانوار از رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: «افضل الاعمال احمزها»؛ (بحارالانوار/67/207) با فضیلت ترین عمل ها، عملی است که مشقت آن بیشتر باشد، مانند سحرخیزی در شب های سرد زمستان و یا پیاده رفتن به عتبات عالیات، هم چنین در قسمت غضب جلوگیری کردن از غضب برافروخته شده، افضل است از کسی که حلیم بالفطرة باشد و قومی نزد خدا محبوب تر نخواهد بود مگر این که خداوند آن ها را امتحان شان می نماید به این معنا که قوه شهویه و غضبیه و عاقله را به آن ها می دهد. سپس امر می فرماید: در جایی که سزاوار است دفع شهوت و غضب نمایید تا این که ملائکه با شما مرتبط شوند.
مردم جامعه بر سه دسته اند: دسته ای شریف و مافوق من هستند و دسته ای مشروف اند یعنی مادون من اند و دسته ای هم با من مساوی اند؛ اما آن دسته که مافوق هستند مانند: پدر، استاد، معلم، برادر و پیرمردان و سالخوردگان، پس اگر چنان چه من این قدر صبر و تحمل نداشته باشم که در مقابل آن ها خشم خود را فرو نشانم پس پاداش بزرگی و حقوق آن ها چه می شود؟
و اما دسته ای که مادون من هستند و مرا فحش دهند و ناسزا گویند اگر چنان چه من پنجاه مرتبه هم جواب به ایشان دهم بدشان نمی آید؛ زیرا دردی ندارد، بلکه درد، برای من است که خود را با آن‌ها برابر کرده ام. و اما اگر طرف مقابل مثل و مساوی من باشد و از او لغزش و خطایی دیده باشم تفضّلاً از او می گذرم؛ زیرا شرافت و فضیلت در این است که من حکومت داشته باشم بر این‌که غیظ خود را فرو نشانم. این ها جملاتی از آیات و اخباری بود که در مدح کظم الغیظ وارد شده است.
-------------
منبع : افق حوزه
افزودن دیدگاه جدید