آیا هدف وسیله را توجیه می کند؟
دیدگاه « هدف وسیله را توجیه می کند» امروزه تحت عنوانین مختلفی در جامعه مطرح می شود از جمله اين که «براى جلوگيرى از گناه بزرگ، ارتکاب گناه کوچک منعى ندارد!» يا «بعد از مدتها سختى و تلاش و کوشش در راه تحصيل، چه اشکال دارد که براى موفقيت در امتحان مرتکب خلاف شد و تقلب نمود!» يا «وقتى زن و بچه انسان گرسنه اند و منتظر يک لقمه نان، ارتکاب خلاف چه اشکالى دارد!» يا «اصل دل انسان است که بايد پاک باشد، ديگر نماز و روزه و... هيچ نقشى ندارد!» و هزاران نمونه و مصداق ديگر. اما مراجعه به متون دینی و سنت اهل بیت(علیهم السلام) نشان می دهد که اسلام شدیدا با این دیدگاه مخالف است.
در این نوشتار به 2 مورد از عملکرد اهل بیت (علیهم السلام) که بر خلاف این دیدگاه است اشاره می کنیم:
1. در جنگ صفین، معاویه و لشکر وی هرگز فکر نمی کردند که حضرت علی(علیه السلام) بعد از تسلط بر آب به آنها اجازه استفاده از آن را بدهد. آنها گمان می کردند حضرت نیز مانند خود آنها، راه آب را خواهد بست. اما حضرت امیر(علیه السلام) با توجه به این اصل که هدف وسیله را توجیه نمی کند حاضر نشد برای پیروزی بر دشمن خویش آب را بر روی آنها ببندد.(1)
2. عده ای مدعی شده اند که امام حسین(علیه السلام)، آنگاه که از ایشان درخواست شد تا شبانه و در منزل ولید حاکم مدینه با یزید بیعت کند، برای اینکه فرصت بیعت نکند و بتواند شبانه به مکه برود به دروغ به او وعده داد که فردا بیعت می کند و از این طریق خواسته اند محملی برای عقاید اشتباه خود بیابند.مطالعه زندگی اهل بیت(علیهم السلام) نشان می هد که امام هیچگاه برای نجات جان خود متوسل به دروغ نشد.
در اینجا برای اثبات نظر خود و پاسخ به شبهه این گونه افرادبه دو نقل تاریخی در زمینه عدم بیعت امام حسین(علیه السلام) اشاره می کنیم:
1. از نقل های تاریخی شیعه و اهل سنت چنین استفاده می شود که امام (علیه السلام) هرگز نفرمودند که من فردا بیعت می کنم تا اتهام دروغگویی بر آن حضرت صدق کند، بلکه فرمودند:« إِنِّي لَا أَرَاکَ تَقْنَعُ بِبَيْعَتِي لِيَزِيدَ سِرّاً حَتَّى أُبَايِعَهُ جَهْراً فَيَعْرِفَ النَّاسُ ذَلِکَ- فَقَالَ الْوَلِيدُ لَهُ أَجَل؛ خيال نمى کنم به بيعت نهانى من براى يزيد قناعت کنى بلکه شما می خواهید تا من در حضور مردم به صورت علنی بیعت کنم وليد گفت آرى چنانست که مى فرمائيد.»(2) از این رو می بینیم حضرت آنچه را که ولید در پی آن بود بیان فرمودند نه اینکه خود وعده ای داده باشند.
2.در همین مجلس که امام(علیه السلام) در منزل ولید حاکم مدینه بودند خطاب به ولید فرمودند:« يَزِيدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ شَارِبُ الْخَمْرِ قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ وَ مِثْلِي لَا يُبَايِعُ مِثْلَهُ وَ لَکِنْ نُصْبِحُ وَ تُصْبِحُونَ وَ نَنْظُرُ وَ تَنْظُرُونَ أَيُّنَا أَحَقُّ بِالْبَيْعَةِ وَ الْخِلَافَة؛ يزيد مردى است فاسق و شراب خوار، قاتل مردم بى گناه و شخصى است که بطور علنى فسق و فجور مي کند. شخصيتى مثل من ابدا با يزيد بيعت نخواهد کرد. ولى در عين حال ما و شما تا فردا صبح تجديد نظر مي کنيم تا معلوم شود کدام يک از ما براى مقام بيعت و خلافت اهليت خواهيم داشت.»(3)
با توجه به مطالبی که از سیره عملی اهل بیت(علیهم السلام) نقل شد بطلان دیدگاه هدف وسیله را توجیه می کند آشکار می شود. از این رو مومنین و کسانی که دل در گرو عشق و محبت اهل بیت(علیهم السلام) بسته اند باید از چنین عقایدی دوری کنند زیرا الگوهای ما در سخت ترین شرایط نیز از اینگونه افکار انحرافی دوری کرده و بر طبق آنها عمل نکرده اند.
پی‌نوشت:
1. الإمامة والسياسة، ج 1، ص 126؛ وقعة صفّين، ص 186.
2. ارشاد، ج2، ص33؛ تاریخ طبری، ج4، ص251.
3.مقتل خوارزمی، ج1، ص267.
افزودن دیدگاه جدید