رزق حلال و راه های به دست آوردن آن/ بخش دوم

معیار گستردگی و تنگی روزی:
هرگز نباید تصور کرد که وسعت رزق دلیل بر محبت خداوند و یا تنگی معشیت دلیل بر خشم و غضب او است، زیرا خداوندگاه انسان را به وسعت روزی آزمایش می کند و اموال سرشاری در اختیارش قرار می دهد و گاه با تنگی معیشت میزان مقاومت و پایمردی او را روشن می سازد و آنها را از این طریق پرورش می دهد.(8) 
سرمایه و ثروت، گاهی زمینه ساز فساد و گناه می شود، زیرا وقتی انسان ها خود را بی نیاز از خداوند می بینند، طغیان می کنند. «إن الانسان لیطغی أن رءاه استغنی؛ همانا انسان طغیان می کند، زیرا خود را بی نیاز می بیند، گاهی ثروت مایه بلا و عذاب جان صاحبان آن هاست و هر گونه آرامش واستراحت را از آنها می گیرد. چنانچه قرآن کریم در این باره می فرماید: 
«فلا تعجبک اموالهم و لا اولادهم انما یریدالله لیعذبهم بها فی الحیاه الدنیا و تزهق انفسهم و هم کافرون».(9)
فزونی اموال و اولاد آنها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به این وسیله در زندگی دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیراند. در جایی دیگر خداوند در قرآن کریم می فرماید: 
«ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین نسارع لهم فی الخیرات بل لا یشعرون))(10)
آیا آنان چنین می پندارند که امـوال و فرزنـدانی را که به آنها دادیـم برای ایـن است که درهـای خیـرات را به رویـشان بگشائیـم، چنین نیـست آنهـا نمی فهمند». 

نقش تلاش انسان ها در تقدیر روزی:
نباید از آیاتی که در زمینه ی تقدیر و اندازه گیری روزی به وسیله ی پروردگار آمده چنین استنباط کرد که تلاش ها و کوشش ها نقشی در این زمینه ندارند و این ها را بهانه ی تنبلی و فرار از زیر بار مسئولیت ها و مجاهدت ها در مقیاس فرد و اجتماع قرار داد، که این پندار بر ضد آیات فراوانی از قرآن مجید است که سعی و کوشش را معیار موفقیت ها شمرده است(11). 
همانگونه که در آیات قرآن آمده است: 
«لئن شکرتم لأزدینکم(12)»
هرگاه شکر نعمت ها را به جا آوردید و آن را در مصرف واقعی صرف کنید، نعمت را بر شما افزون می کنم. 
در جایی دیگر خداوند فرموده است که مردم باید همواره برای کسب روزی تلاش کنند: 
«هو الذی جعل لکم الارض ذلولاً فامشوا فی مناکبها و کلوا من رزقه(13)». 
او کسی است که زمین را تسلیم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه بروید و از رزق آن استفاده کنید.

قدرت خدا در روزی رسانی:
از امام علی(علیه السلام) پرسیدند: اگر در خانه ی مردی را به رویش ببندند روزی او از کجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جایی که مرگ او می آید(14). 
همانگونه که در آیه  ی «إن الله هوالرزاق ذوالقوة المتین(15) »؛همانا خداوند روزی دهنده و صاحب قدرت محکم است، آمده است. 

خداوند روزی رسان:
از امام علی(علیه السلام) پرسیدند که چگونه خدا با فراوانی انسان ها به حسابشان رسیدگی می کند؟ حضرت پاسخ دادند: 
آن چنان که با فراوانی آنان روزیشان می دهد! و باز پرسیدند: چگونه به حساب انسان ها رسیدگی می کند که او را نمی بینند؟ فرمود: همان گونه که آنان را روزی می دهد و او را نمی بینند(16).
قرآن تأکید دارد که انسان ها روزی بخش خود را تنها خدا بدانند و از غیر او تقاضا نکنند و به دنبال این ایمان و توکل بر نیرو و تلاش و سعی خود متکی باشند همانگونه که در ذیل آیه ی: «هل من خالق غیرالله یرزقکم من السماء و الارض(17)»
آیا خالقی غیر از خدا وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی دهد. 
«فابتغوا عندالله الرزق(18)»تنها روزی را نزد خدا بجوئید. 

معنای وسیع تر روزی:
روزی معنی وسیعی دارد که روزی های معنوی را نیز همانگونه که بیان کردیم در بردارد، بلکه روزی اصلی همین روزی معنوی است، در دعاها تعبیر به رزق در مورد روزی های معنوی بسیار به کار رفته است، در مورد حج می گوئیم: اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام. در مورد توفیق اطاعت و دوری از معصیت آمده: اللهم ارزقنی توفیق الطاعه و بعد المعصیه(19). در دعاهای روزه ماه مبارک رمضان می خوانیم:
« اللهم ارزقنی فیه طاعه الخاشعین»(20). 
هدف این است که با تمام تلاش ها و کوشش ها باز به روشنی می بینیم دست دیگری نیز در کار است که گاه نتیجه ی تلاش ها بر باد می رود و گاه به عکس، تا مردم فراموش نکنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» کار می کند. 

ارزش تلاش برای روزی حلال:
طلب حلال در مقام جهاد:
اسلام کار را یک نوع جهاد در راه خدا می داند. 
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:« کسی که در راه کسب روزی حلال برای خانواده اش تلاش کند مجاهد و حرکت کننده در راه خداست»(21).

کسب حلال و شرافت:
کار و تلاش مشروع برای کسب روزی حلال هر چه که باشد، باز موجب شرافت و کرامت انسان می شود و بهتر از آن است که انسان دست خویش را پیش از دیگران دراز کند و سربار آنان باشد. 
پیامبر اکرم(ص) در این باره فرمودند: «اگر انسان هیزم را بر پشت خویش حمل کند، بهتر از آن است که دست گدائی پیش دیگران درازکند که معلوم نیست، چیزی به او بدهند یا ندهند ». 

کسب حلال بهترین عبادت:
از دیدگاه پیشوایان معصوم علیهم السلام اگر نیت ها خالص باشد و کار از راه حلال صورت گیرد، همه کارهای انسان رنگ الهی به خود می گیرد و ارزشی غیر قابل وصف پیدا می کند. 
رسول خدا(ص) می فرماید:«عبادت دارای هفتاد جزء است که با فضیلت ترین آنها طلب روزی حلال است»(22). 

عوامل رساننده و افزاینده روزی:
از دیدگاه معصومین عوامل فراوانی ذکر شده که باعث زیادشدن روزی می شود: 
امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بیته زیدفی رزقـه»(22) ؛هرکه باخـانـواده ی خود نیکوکار باشـد، روزیـش زیـادمی شود.
امام صادق(علیه السلام) در جایی دیگر فرمودند: « ان البر یزیده فی الرزق»(23)؛ نیکوکاری، روزی را زیاد می کند. 
امام علی(علیه السلام) فرمودند: «والعسر لیفسد الاخلاق، التَّسهل یدرالارزاق»)(24)؛ 
سختگیری، اخلاق را تباه می کند، آسان گیری(براهل و عیال و معاملات) روزی ها را سرازیر می کند. 
امام باقر(علیه السلام) فرمودند: « الزکاه تزید فی الرزق»(25)؛ زکات دادن روزی را زیاد می کند. 
امام علی در جایـی دیگر فرمـودند:«من حسنت نیتـه، زید فی رزقه»(26)
هر که خـوش نیـت باشد، روزیـش زیـاد می شود. 
پیامبر اکرم فرمودند: « صدقه زیاد بدهید، تاخداوند به شما روزی بدهد».(27)

حکم کسب درآمد حلال:
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال فریضیة علی کل مسلم و مسلمة»(28)؛ کسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است.
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد»(29)؛ کار کردن برای کسب درآمد حلال جهاد است. 

عوامل روزی بر:
امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنه الرزق»(30)
بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او زده می شود. 
دیدگاه پیامبر راجع به عاملی که روزی را از بین می برد این است که ایشان فرمودند: 
«هرکه حقی از حقوق برادر مسلمان خود را پایمال کند، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند مگر آن که توبه کند».(31)
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «کثرهُ السحت یمحق الرزق» ؛ حرامخواری زیاد، روزی را می برد.(32)

بهترین روزی:
بهترین روزی آن است که انسان را کفایت کند. از پیامبر خدا رسول اکرم(ص) روایت شده است: 
«طوبی لمن أسلم و کان عیشه کفافاً»(33) ؛ خوشا به حال کسی که مسلمان باشد و زندگیش به قدر کفاف. 
رسول خدا فرمودند: «بهترین روزی آن است که به قدر کفایت باشد»(34). 

بسندگی به کفاف:
امام علی(علیه السلام) فرمودند:« آن کس که به اندازه کفاف بسنده کرد، به آسایش دست یافت و از زندگی آسان و خوشی برخوردار شد»(35). 
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «در انجیل آمده است که عیسی(علیه السلام) عرض کرد:«بار خدایا! صبح یک گرده ی نان جو، شب گرده ای دیگر مرا روزی فرما و بیش از این روزیم مده که دچار طغیان شوم»(36). 

منبع: راسخون 
--------------------------------
پی نوشت ها:
8- ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج 20، ص 373.
9- همان.
10- سوره ی مؤمنون، آیه ی 55 و 56.
11- تفسیر نمونه، ج 20، ص 373.
12- سوره ابراهیم، آیه 7.
13- سوره ملک، آیه 15.
14- نهج البلاغه، حکمت 356.
15 - سوره ذاریات، آیه 58.
16- نهج البلاغه، حکمت 300.
17- - سوره فاطر، آیه 3.
18- سوره عنکبوت، آیه 17.
19- تفسیر نمونه، ج 20، ص 374.
20- عباس قمی،  مفاتیح الجنان، دعای روزه روز 15 ماه رمضان، ص 345.
21- گشایش روزی، ص 25
22- محمدبن کلینی، الکافی، ج5، ص 78.
23- محمدباقر مجلسی، البحار، ج 78، ص 452.
24- همان، ج 69، ص 408.
25- عبدالواحد آمدی، عزر الحکم، ص 802،
26- البحار، ج 96، ص 14.
27- همان، ج 103، ص 21.
28- میزان الحکمه، ج 5، ص 2059.
29- همان
30- الکافی، ج 2، ص
31- کریم فیضی تبریزی، الامالی صدوق، ص
32- کریم فیضی تبریزی، الامالی صدوق، ص
33- الکافی، ج 2، ص 140
34- البحار، ج77، ص168
35- نهج البلاغه، حکمت 371
36- البحار، ج 72، ص 54.
 

ادامه دارد...