نگاهی روان شناختی به سخنان امام علی علیه السلام

همراهی کامل

حرکت به سوی خداوند آن قدر عظمت و حلاوت دارد، که داوطلبان فراوانی در این حرکت ما را همراهی می کنند. زمانی که مؤمن به نماز می ایستد، همه شاهدان آن از کودک و بزرگ، احساس امنیت روانی بالایی تجربه می کنند و نسیمی از آرامش را در خود می یابند. در سخنی از امام علی علیه السلام آمده است: «إنَّ الإِنسانَ إذا کانَ فِی الصَّلاةِ فَإِنَّ جَسَدَهُ وثیابَهُ وکلَّ شَی ءٍ حَولَهُ یسَبِّحُ؛ هنگامی که انسان در نماز است، کالبد و لباس و هرچه در اطراف اوست، تسبیح می گوید.» این همراهی کامل، مدیون ارزشمندی نماز است و هرچه کامل تر و هماهنگ تر با آداب آن برگزار گردد، همراهی قوی تر و اثربخش تری را شاهد خواهیم بود.

ریشه سستی

زمانی که با افراد کاهل نماز روبه رو می شویم، معمولاً نخستین نکته ای که به ذهنمان خطور می کند، شخصیت تنبل آن فرد است؛ غافل از آن که خود تنبلی، مولود مسائل دیگر است. خانواده های بسیاری هستند که از سستی فرزندان در اقامه نماز گلایه دارند و بیشترین فشار را بر بروز رفتار نماز وارد می کنند؛ درحالی که به نظر بزرگان، کاهلی در نماز به جنبه شناختی برمی گردد. چون فرد با فلسفه و چرایی نماز آشنا نیست، به بهانه های گوناگون قصد فرار از این رفتار را دارد.

در چنین شرایطی، فراهم سازی زمینه یادگیری بیشتر درباره نماز، پاسخگویی به پرسش ها، زدودن موانع رشد ایمان و نیز کمک به ارتقای معنوی در رفتارهای دیگر، می تواند یاری بخش باشد. امام علی علیه السلام در آسیب شناسی نماز می فرماید: «تَکاسُلُ المَرءِ فِی الصَّلاةِ مِن ضَعفِ الإِیمانِ؛ سستی کردن انسان در نماز، از سستی ایمان است» و می دانیم ایمان قابلیت افزایش به مراتب کامل تری را دارد. در افزایش شناخت از نماز، می توان از کارکردهای جامع این برنامه نام برد که برخی از آنان در سخنان مولای عارفان چنین تبلور یافته است:

( «الصَّلاةُ صابونُ الخَطایا؛ نماز، صابون خطاهاست».

( «الصَّلاةُ حِصنٌ مِن سَطَواتِ الشَّیطانِ؛ نماز، پناهگاهی در برابر حمله های شیطان است».

( «الصَّلاةُ حِصنُ الرَّحمنِ ومِدحَرَةُ الشَّیطانِ؛ نماز، پناهگاه رحمان و وسیله راندن شیطان است».

شیدای وصال

امام علی علیه السلام که بیش از هر فرد دیگری با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله انس داشته، بیشترین الگوبرداری را از آن حضرت نموده و آن را در اختیار دیگر رهروان قرار داده است. در سخنی از ایشان درباره شیدایی حضرت رسول صلی الله علیه و آله در ارتباط با خدا می خوانیم: «کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لا یؤثِرُ عَلَی الصَّلاةِ عَشاءً ولا غَیرَهُ، وکانَ إذا دَخَلَ وقتُها کأَنَّهُ لا یعرِفُ أهلًا ولا حَمیما؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شام یا چیز دیگری را بر نماز مقدم نمی داشت و هنگامی که وقت نماز می رسید، گویا خانواده و دوست را نمی شناخت.» تأمل روان شناختی در این نمونه می رساند که حضرت با مدیریت عواطف خود، بیشترین محبت را در مسیر بندگی سرمایه گذاری می کرد و بقیه منابع عاطفی را در طول این محبت رده بندی می نمود.

راه آسان

برخی به بهانه های واهی، از انجام رفتارهای نیک طفره می روند. یکی از این بهانه ها، گمان دشوار بودن انجام خوبی هاست؛ درحالی که این، یکی از فریب های شیطان است که در ذهن ها خطور می کند و افراد را از فیض رستگاری بازمی دارد. برای مثال، فردی که به بهانه نیازهای مالی از انفاق و احسان مالی فاصله می گیرد و آن را مشقتی برای زندگی خویش می پندارد، با دشواری های چندین برابری، این پول را در مسیر گناه و بیهوده هدر می دهد و آسیب های آن را به دوش می کشد. در سخنی از امام علی علیه السلام که به منظور زدودن چنین ذهنیتی سودمند است، می خوانیم: «الخَیرُ أسهَلُ مِن فِعلِ الشَّرِّ؛ انجام دادنِ کار نیک، آسان تر از انجام دادن کار بد است».

حق پدر

پدر، سهامدار وجود ماست و حقوق زیادی بر گردن ما دارد. در آموزه های دینی همه ما موظف به رعایت حقوق والای والدین شده ایم و کوتاهی در این مهم، سبب سرگردانی در زندگی و ناکامی در تحقق اهداف است. این حدود ارتباطی با پدر، حتی به ریزترین مسائل و نکته های ارتباطی هم تعلق می گیرد. برای مثال، در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: «مَن نَظَرَ إلی أبَوَیهِ نَظَرَ ماقِتٍ وهُما ظالِمانِ لَهُ لَم یقبَلِ اللّهُ لَهُ صَلاةً؛ کسی که به پدر و مادرش کینه توزانه بنگرد، حتی اگر بر او ستمکار باشند، خداوند نمازی را از او نمی پذیرد.» کسی که رنجشی در والدین خویش پدید آورده، محبوبیتی برای خداوند ندارد و پیش از ورود به آستان الهی باید عذر تقصیر به درگاه والدین آورده، رضایت آنان را به دست آورد. همچنین در نقطه مقابل، مهرورزی و احترام به والدین نیز بسیار بزرگ شمرده شده و نردبانی است برای ترقی و تحقق خواسته های متعالی. امام صادق علیه السلام در این باره نیز فرمود: «إن أحبَبتَ أن یزیدَ اللّهُ فی عُمُرِک فَسُرَّ أبَوَیک؛ اگر دوست داری خداوند عمرت را زیاد کند، پدر و مادرت را شاد کن».

منبع روایات: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، کتابخانه نور (نرم افزار) نسخه 9/1.
منبع: اشارات - بهار سال 1394 شماره 158 - نگاهی روان شناختی به سخنان امام علی علیه السلام