تأملی در سخنان حضرت امام جواد علیه السلام

اندکی فاصله

اصل تفاوت های فردی به ما می گوید که هر کس ظرفیت ویژه خود را دارد و نمی توان بسیاری از رهنمودها را از عده ای خواست. معصومان نیز در پاسخگویی به پرسش های پیروان خود، این ظرفیت را لحاظ کرده، متناسب با ویژگی های شخصیتی آنها نسخه پیچی می کردند. در خاطره ای از امام جواد علیه السلام می خوانیم: فردی به آن حضرت گفت: مرا سفارشی کن. فرمود: می پذیری؟ گفت: آری. فرمود: «تَوَسَّدِ الصَّبرَ، وَاعتَنِقِ الفَقرَ، وَارفُضِ الشَّهَواتِ؛ بر بالش صبر سر بِنِه؛ فقر را در آغوش بگیر؛ و شهوت ها را از خود بران».[1]

حضرت با ایجاد آمادگی در پرسشگر، پاسخ متناسب با او را در فاصله گرفتن از لذت ها می داند؛ چه بسا همراهی بسیار با مادیات، روح آدمی را خسته و آن را بهانه جو می کند. در این شرایط، ایجاد فاصله میان خود و لذت های تکراری روزانه، فرصتی می شود تا جانی دوباره بگیریم و بودن واقعی را بدون غل و زنجیر تعلق تجربه کنیم.

همه هدایتگر باشیم

یکی از ویژگی های پیروان معصومان علیهم السلام این است که بی تفاوت نیستند و در خصوص هدایت و گمراهی دیگران از خود واکنش درخور نشان می دهند. بی تفاوتی سمی است که جامعه را اندک اندک به سوی تباهی سوق می دهد و مشکلات آن رو به فزونی می گذارد. پیروان اهل بیت علیهم السلام همگی به سهم و توان خود، از فعالان فرهنگی جامعه اند و احساس مسئولیت آنها درباره تحول آفرینی برای خود و دیگران بالاست. در سخنی از حضرت می خوانیم: «ما مِنّا إلّا وهُوَ قائِمٌ بِأَمرِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ، وهادٍ إلی دینِ اللّهِ؛ از ما نیست مگر کسی که به امر خداوند عزوجل کمر بسته، به سوی دین خدا هدایت می کند».[2]

مثلث محبت

برای ایجاد رابطه عاطفی خوب و سازنده، نیازمند برنامه و سرمایه ایم. این سرمایه در خصوصیت های اخلاقی و ویژگی های فردی ما نهفته است و ما را در سرمایه گذاری عاطفی یاری می دهد. برای مثال، در رابطه همسران، زمانی که پس اندازهای اخلاقی و احساسی به اندازه کافی وجود داشته باشد، در بحران های زندگی و سربالایی های آن کم نمی آورند و محکم و جدی از پس موانع برمی آیند، اما آن گاه که چنین امتیازی در زندگی مشترک نباشد، ناسازگاری ها ساز می زنند و همسران بر کوس رسوایی زندگی خویش می کوبند. در روابط بین فردی دیگر نیز چنین قانونی پا برجاست. امام جواد علیه السلام در تبیین سه گانه دوستی می فرماید: «ثَلاثُ خِصالٍ تُجتَلبُ بِهِنَّ المَحَبَّةُ: الإِنصافُ فِی المُعاشَرَةِ، وَ المُؤاساةُ فِی الشِّدَّةِ وَ الانطِواعِ، وَالرُّجوعُ إلی قَلبٍ سَلیمٍ؛ با سه خصلت، دوستی را به دست می آورند: انصاف در معاشرت، هم دردی با دیگران در خوشی و ناخوشی، و داشتن قلبی پاک از گناهان. [3]» این سه ویژگی، از ما انسان هایی با خُلق فرشتگان می سازد و تعامل ما را با دیگران، راحت و مفید می نماید.

آزمون پیش از اعتماد

با دقت در سرنوشت کسانی که دچار ورشکستگی اقتصادی یا دیگر مشکلات حقوقی شده اند، درمی یابیم بخشی از این مشکلات در اعتمادهای بیجا ریشه داشته، این افراد بدون دقت کافی و ضمانت لازم و صرفاً به دلایل ساده عاطفی، اطمینان بیش از نیاز از خود نشان داده اند و زمینه را برای سوءاستفاده دیگران بازکرده اند. در آموزه های دینی، برای پیشگیری از این مشکل دو راهکار جدی وجود دارد تا افراد از سلامت روحی و اعتباری خود دور نشوند: یکی گرفتن تضمین های لازم، مانند گواه شدن دیگران یا نوشتن قرارداد؛ دیگری، امتحان کردن فردی که قصد اشتراک مالی و حرفه ای با او داریم. امام جواد علیه السلام به این روش دوم اشاره کرده، می فرماید: «مَنِ انقادَ إلَی الطُمَأنینَةِ قَبلَ الخُبرَةِ فَقَد عَرَّضَ نَفسَهُ لِلهَلَکةِ، ولِلعاقِبَةِ المُتعِبَةِ؛ هرکه پیش از آزمودنِ کسی تسلیم اطمینان شود، خود را در معرض هلاکت و عاقبت رنج آلود قرار داده است».[4]

زنهار از شریر

می دانیم تغییرهای پنهان ما، محصول ارتباط با کسانی است که انس بیشتری با آنها داریم. این تغییر تدریجی و نامحسوس، ممکن است خیلی دیر شناسایی شود، ولی می توان خیلی زود از آن پیشگیری کرد. روش پیشنهادی خوبان برای جلوگیری از این پدیده، دقت در گزینش همراهان و دوستان است. برخی از ویژگی ها مناسب با دوستی نیست؛ زیرا ما را به سوی آن دعوت می کند. در سخنی از نهمین امام می خوانیم: «إیاک و مُصاحَبَةَ الشِّرّیرِ؛ فَإِنَّهُ کالسَّیفِ المَسلولِ؛ یحسُنُ مَنظَرُهُ، ویقَبُحُ أثَرُهُ؛ از مصاحبت با شخص شریر بپرهیز، که چون شمشیرِ برهنه است؛ منظره اش نیکو و اثر (زخم) آن زشت است.»[5] افراد با ویژگی های خلقی و شخصیتی منفی، معمولاً دست به نمایشگری و اغواگری می زنند و تمام تلاش خود را برای جذب و اعتمادسازی انجام می دهند. ازاین رو، باید پیش از آن که در تله تغییر نامحسوس بیفتند، به دقت در گزینش دوستان دست زنند تا از آسیب های بعدی در امان بمانند.

منبع: اشارات - بهار سال 1394 شماره 158 - ولادت حضرت امام محمدتقی علیه السلام
-----------------------------
پی نوشت:
[1] بحارالانوار، علامه محمد باقر مجلسی، داراحیاءالتراث، بیروت، 1403 ق، ج 75، ص358.
[2] کمال الدین : 378 / 2 ، الاحتجاج : 2 / 481 / 324 کلاهما عن عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنیّ .
[3] کشف الغمّة : 3 / 139 ، بحار الأنوار : 78 / 82 / 77 .
[4] الدرّة الباهرة : 39 ، أعلام الدین : 309 ، بحار الأنوار : 71 / 340 / 13 .
[5] الدرّة الباهرة : ص 40 .