سینوزیت؛ همه گیری قابل درمان

سینوس
سینوس ها، حفره هایی توخالی در استخوانهای سر و صورت هستند. این حفره ها که همگی در اطراف بینی قرار گرفته اند؛ 4 گروه هستند:
1- سینوس های استخوان پیشانی، بالای ابروها در قسمت نزدیک به وسط صورت.
2- سینوس های استخوان گونه، در زیر کاسه چشم ها.
3- سینوس های واقع در استخوانی که  بین چشم ها و بینی قرار گرفته است.
4- سینوس های واقع در قسمت پشتی بینی.
آنچه که در بین عموم مردم به عنوان سینوزیت شناخته می شود؛ عمدتاً ناشی از التهاب در 3 دسته اول است.
عملکرد
در طبّ جدید دو عملکرد اساسی برای سینوس ها مطرح است:
1- رزونانس صدا: یعنی به مانند محفظه پر از هوایی که در بسیاری از آلات موسیقی وجود دارد؛ سینوس ها هم باعث می شوند که صدای ما رساتر به نظر بیاید؛ همچنین سینوس ها از انتقال صدای شخص از راه استخوانی جلوگیری می کنند؛ یعنی وقتی که کسی حرف می زند؛ صدای خودش را فقط از راه هوا می شنود؛ در حالی که اگر قرار بود این انتقال از راه استخوان ها هم انجام شود؛ شخص به هنگام صحبت کردن، صدای خودش را دو جور می شنید.
2- کاهش وزن جمجمه: سینوس ها با کم کردن جرم حجمی استخوان های جمجمه، تحمّل وزن آنها را برای انسان، آسان می سازند. در واقع اگر سینوس ها نبودند، سر آدمیزاد روی تنش سنگینی می کرد!

سایر عملکردهای ذکر شده برای سینوس ها عبارت است از:
- کمک به کنترل تغییرات رطوبت هوای تنفّسی.
- مبارزه موضعی با عوامل عفونی. 
- تامین موکوس(مایع لزج کننده) دستگاه تنفّس فوقانی
- کاهش اثر ضربه های وارده به سر
- اثر به عنوان عایق حرارتی.
                                                             **************

 وظایف سینوس ها بر اساس نظر طبّ سنّتی ایران
براساس آموزه های طبّ سنّتی ایران، عمل اصلی سینوس ها، تخلیه رطوبت اضافه و موادّ دفعی ناحیه سر و گردن( مغز، بینی، گوش ها، چشم ها، دهان و دندان ها و ...) است.
بنابراین درک این نکته که چرا التهاب سینوس ها و نقص در عملکرد آنها حتی می تواند باعث کاهش تمرکز و حافظه، خستگی چشم ها و ... شود کار چندان سختی نخواهد بود. در این تعریف، عملکرد سینوس ها نسبت به ناحیه سر و گردن مانند عملکرد روده هاست به کل بدن و همانگونه که یبوست، اسهال و یا هرگونه اختلال عملکرد دیگری در روده ها کل بدن را تحت تاثیر قرار می دهد؛ اختلال عملکرد سینوس ها هم می تواند باعث مشکلات عملکردی در مغز، گوش ها، چشم ها، بینی، دندان ها و ... شود. این دیدگاه که نسبت به دیدگاه طبّ جدید بسیار کامل تر است؛ از سویی ما را در درک بهتر عملکرد سینوس ها یاری می کند و از جهتی اهمیت پیشگیری و درمان صحیح سینوزیت را یادآوری می کند.

 سینوزیت
به التهاب سینوس ها و افزایش یا احتباس ترشّحات در آنها، سینوزیت اطلاق می شود.

سینوزیت به دوگونه است. یکی سینوزیت حاد که به دنبال بیماری های عفونی مثل سرماخوردگی عارض می شود و بسیار پر سر و صداست و با تب و درد شدید و ... همراه است و دیگری سینوزیت مزمن که متاسفانه به نظر می رسد درصد زیادی از مردم کشور ما – بسیار فراتر از آمارهای رسمی – از آن رنج می برند.

 علایم و نشانه های سینوزیت
* سردرد یا سنگینی سر به خصوص در ناحیه پیشانی و گونه ها: البته در سینوزیت های مزمن، درد، غلبه و بروز کمتری دارد و بیشتر سنگینی سر احساس می شود. درد را بیشتر در سینوزیت های حاد یا سینوزیت های مزمن که به طور ناگهانی دچار عفونت می شوند می توان دید. این درد خیلی از مواقع با خم شدن بیمار به جلو(و به طور معمول با سجده رفتن در نماز) تشدید می شود که علّت آن، اثر فیزیکی این کار در جابجایی چرک موجود در سینوس هاست. این درد ممکن است به نواحی دیگر سر و صورت انتشار پیدا کند.

نوع دیگر سردرد ناشی از سینوزیت که به ویژه در سینوزیت های مزمن رخ می دهد؛ سردرد یا حتّی گلودرد با تماس با باد گرم یا سرد است.

* آبریزش از بینی: بیشتر در موارد حاد یا در سینوزیت های آلرژیک دیده می شود.

* ترشّحات پشت حلقی به ویژه صبح ها: این ترشحات، به طور عادی میزان کمتری دارند و از راه بینی دفع می شوند؛ اما با افزایش میزان آنها و ایجاد مشکل دفع از راه عادّی، این ترشحات در پشت حلق جمع می شوند.

* بوی بد دهان: به علت تجمع ترشحات غلیظ یا عفونی در خود سینوس ها یا پشت حلق به وجود می آید. شایع ترین علت بوی بد دهان، سینوزیت است. بنابراین اگر بیمار هیچ شکایتی جز بوی بد دهان ندارد باید سینوزیت را به عنوان متّهم اصلی، درمان نمود.

* بی اشتهایی به خصوص برای صبحانه: این مساله از سویی به دلیل غلبه حالت عفونی در بدن است و از سویی به علت احساس ناخوشایند ناشی از بلع ترشحات و ورود آنها به معده.

* تنگی نفس و بد خوابی شبانه: در شب و با کاهش حرارت سینوس ها و کاهش حرکات مژکهای سلول های موجود در سینوس ها، ترشحات غلیظ تر می شوندکه باعث تنگی نفس، کاهش میزان اکسیژن خون و به دنبال آن کاهش کیفیت خواب خواهد شد.

* کندی جریان فکر و کاهش حافظه و تمرکز: به دلیل کاهش تخلیه مواد دفعی از مغز.

* خستگی طول روز: به دلیل کاهش سطح اکسیژن خون و اختلال خواب شبانه، غلبه حالت عفونی بر بدن و ....

* حالت تهوّع و استفراغ به ویژه پس از برخاستن از خواب: عمدتاً به دلیل بلع ترشحات و تجمّع آنها در معده.

* حسّاسیت به گرما و سرما به ویژه باد گرم و سرد: سینوس ملتهب اغلب به سرما واکنش منفی نشان می دهد؛ اما در بسیاری از موارد و با ایجاد حالت آزردگی در سلول های سینوس ها، فرد با قرار گرفتن در معرض باد گرم هم احساس درد و ناخوشی می کند.

* سرفه یا عطسه: که ناشی از واکنش دفاعی بدن برای دفع ترشحات است.

* تنگی نفس، گرفتگی و اسپاسم عضلات گلو یا آسم: عمدتاً در طولانی مدت و با تحریک مداوم ریه ها به دلیل ریزش مکرّر ترشحات سینوس ها به آنها به وجود می آید. متاسفانه با اخذ شرح حال دقیق روشن می شود که بسیاری از بیماران آسمی کسانی هستند که سال ها مبتلا به سینوزیت درمان نشده بوده اند.

* سرماخوردگی مکرّر و مزمن شدن سرماخوردگی ها: در واقع، بیمار سینوزیتی با کوچکترین تلنگری مبتلا به سرماخوردگی می شود و به دلیل وجود زمینه مساعد که همانا وجود یک انبار چرک در سینوس هاست؛ درمان وی نیز طولانی می شود.

* سنگینی گوش یا خستگی و کاهش دید چشم: به دلیل کاهش تخلیه مواد دفعی چشم و گوش.

* گرفتگی بینی: به صورت یک طرفه یا دو طرفه، از شایع ترین علایم سینوزیت است. 

* تب و لرز در موارد حادّ ....

* پف دور چشم: که البته سینوزیت یکی از دلایل آن است.

* خارش و خشک شدن گلو، احساس تشنگی مکرّر و تلخی دهان.

* تغییر وضعیت خلقی: به بسیاری از دلایل فوق الذّکر، بیمار سینوزیتی ممکن است مشکلات عصبی را نیز تجربه کند.

                                            ************

 عوامل سبب ساز یا تشدید کننده
عوامل به وجود آورنده سینوزیت، به سه دسته کلّی تقسیم می شوند.

1- عواملی که باعث کاهش شستشو و تخلیه بینی می شوند

وظیفه سینوس ها چنانکه گفتیم تخلیه مواد دفعی ناحیه سر و گردن است؛ بنابراین به طور دایم نیاز دارند که تخلیه و پاکیزه شوند؛ به زبان دیگر همان طور که دندان ها نیاز به مسواک زدن دایم دارند؛ سینوس ها نیز باید به طور مرتب شستشو شوند. بسیاری از سنّت ها(مثل استحباب استنشاق آب به هنگام وضو گرفتن یا عادت مردم قدیم به استفاده از انفیه یا چکاندن روغن در بینی) هم بر این اساس شکل گرفته اند. حال اگر به هر دلیل میزان تخلیه و تمیز شدن سینوس ها از میزان ترشحات آنها عقب بیفتد؛ احتمال پیدایش سینوزیت بیشتر خواهد شد.

* کم شدن گریه: گریه یکی از بهترین شستشودهنده های بینی و سینوس هاست. می دانید که در گوشه داخلی پلک ها یک منفذ کوچک وجود دارد که اشک را به بینی منتقل می کنند. در موقع گریه، این روند تشدید می شود – به همین جهت هم هست که کسی که گریه می کند آب دماغش آویزان می شود! –  این اشک اضافی، ورودی مجرای سینوس ها در داخل بینی را شستشو می دهد. به این ترتیب بعد از هر بار گریه، مجاری سینوس ها باز شده، ترشحات آنها تخلیه می شود. بنابراین، گریه معتدل و  هدفمند به پاکسازی سینوس ها کمک شایانی می کند؛ چراکه از سویی شستشوی فیزیکی مجاری خروجی سینوس ها را انجام می دهد و از سوی دیگر، با تاثیرات عمیق مثبت بر سلامتی روانی شخص، به بهبود کلّی عملکردهای بدنی وی خواهد انجامید.

شاید با کمی تفکر، بتوان قضاوتی صحیح تر درباره تبلیغات افراطی رسانه ها در مورد اهمیت دادن به شادی و خنده- به هر شکل و قیمتی- و پرهیز از گریه را شکل داد. گریه، حداقل بر شستشوی سینوس ها و کاهش شیوع سینوزیت تاثیر مثبتی دارد و آن قدر که منهی رسانه هاست بد نیست.

نوع خنده، شادی و سبک زندگی مورد عنایت این رسانه ها، در نهایت باز هم به گریه خواهد انجامید، اما گریه ای از سر احساس پوچی و استیصال و افسردگی و نه گریه هدفمندی که می تواند سلامتی جسمانی و فرح و انبساط روحی را درپی داشته باشد.

نکته مهم در این میان آن است که آب و هوای فعلی حاکم بر بسیاری از مناطق مسکونی در کشور ما، به سبب اختلاط با انواع آلوده کننده ها، خاصیت خشک کنندگی زیادی دارد و این می تواند به شیوع بیشتر بیماری های پوستی و چشمی کمک کند. مشاهدات نشان می دهند که خشکی چشم در بین بیماران و تجویر اشک مصنوعی از سوی پزشکان رو به افزایش است و این، اهمیت گریستن به وقت و دردمندانه را افزون می کند. 

* استفاده از دستمال به جای شستشوی بینی و فین نکردن!: متاسفانه شستشوی بینی و فین کردن، در زندگی امروزی به یک عمل بی ادبانه تعبیر می شود؛ در حالی که این کار، یک اقدام بهداشتی مناسب در جهت تخلیه بینی است؛ لذا از انجام مرتّب آن غافل نشوید. فراموش نکنید که فین کردن باید به صورت یک طرفه انجام شود و هرگز نباید همزمان هر دو طرف بینی را گرفت؛ چرا که این کار می تواند باعث پس زدن ترشحات به داخل سینوس ها و حتی مغز شود. استفاده از دستمال به شکل فانتزی و امروزی آن، تقریباً هیچ کمک موثری به تمیز کردن سینوس ها نمی کند.

* عدم رعایت عمل مستحبّ استنشاق آب به هنگام وضو: مستحب است که قبل از وضو گرفتن، مقداری آب به داخل بینی استنشاق شود. این عمل تاثیر فوق العاده ای در شستشوی سینوس ها دارد. گفته می شود که بهتر است  به جای این که آب را به داخل بینی خود بکشیم؛ آن را کف دست خود ریخته با خم کردن سر به عقب، آب را به داخل بینی بریزیم.  

* از بین رفتن سنّت های بهداشتی مانند استفاده از انفیه یا چکاندن روغن در بینی و ... : چنانکه گفتیم در گذشته، انجام اقدامات بهداشتی برای پاکیزه ساختن سینوس ها بین مردم ما متداول بود که استفاده از انفیه(برای تحریک عطسه که از بهترین پاک کننده های سینوس هاست) و چکاندن روغن های مختلف در بینی از رایج ترین آنها بود که متاسفانه این اقدامات هم اکنون چندان رایج نیستند.

 2- عوامل مسدود کننده سینوس ها یا تخریب کننده مخاط آنها

* کشیدن سیگار: کشیدن سیگار با تحریک سلول های مخاط سینوس ها و به خصوص با کاهش عملکرد مژکهای این سلول ها(که مانند جارو ترشحات را به بیرون هدایت می کنند) زمینه را برای سینوزیت فراهم می کند.

* بودن در معرض دود سیگار یا آلودگی هوا: ثابت شده است کسی که در معرض دود سیگار است به مانند فرد سیگاری از اثرات زیانبار آن بهره وافی را خواهد برد! آلودگی هوا هم در افزایش ترشحات و تخریب مخاط سینوس ها اثری مشابه سیگار دارد.

* وجود توالت یا آشپزخانه در محیط زندگی: مواد شیمیایی خطرناکی که از مدفوع و ادرار یا از فعالیت های انجام شده در آشپزخانه در محیط زندگی پخش می شوند؛ زمینه را برای تخریب مخاط سینوس ها فراهم می کنند. در خانه های قدیمی، هم آشپزخانه و هم توالت در محیطی خارج از محیط اصلی زندگی قرار داشتند.

* استفاده از انواع خوشبو کننده ها، ضدّ عفونی کننده ها، سم ها و آفت کش ها، موادّ شوینده شیمیایی و موارد مشابه در محیط زندگی.

* استفاده از بعضی داروها ازجمله:
- انواع چرک خشک کن ها: آنتی بیوتیک ها یا همان چرک خشک کن ها که متاسفانه به طور وسیع و غیر علمی در درمان انواع بیماری ها به خصوص سرماخوردگی مورد استفاده قرار می گیرند؛ همان گونه که از اسمشان پیداست باعث خشک شدن کلّی بدن و به ویژه خشک شدن ترشحات موجود در سینوس ها می شوند. در این حال، عفونت به طور ظاهری کنترل می شود؛ اما در واقع، سینوس ها مانند چشمه یخ زده ای می شوند که به محض فراهم آمدن شرایط مساعد، دوباره روان و جاری می شوند. این عملکرد آنتی بیوتیک ها علاوه بر فراهم آوردن زمینه ابتلا به سینوزیت، باعث می شود که به تدریج، فاصله بین سرماخوردگی ها کمتر، شدّت آنها بیشتر و مدّت آنها طولانی تر شود.

- آنتی هیستامین ها: مانند قرص یا شربت سرماخوردگی، آنتی هیستامین دکونژستانت، پرومتازین، دیفن هیدرامین، لوراتادین، هیدروکسی زین و ... اثری مشابه آنتی بیوتیک ها دارند؛ یعنی باعث خشک شدن درجای ترشحات سینوس ها و انسداد مجاری خروجی آنها می شوند.

بنابراین می بینید که دو دسته عمده دارویی که در درمان سرماخوردگی به کار می روند؛ عملاً حاصلی جز افزایش میزان بروز سینوزیت و سرماخوردگی ندارند.

- استفاده طولانی از قطره های ضد احتقان بینی: این داروها که باعث بازشدن بینی می شوند؛ در استفاده طولانی مدت، به زبان ساده باعث تنبلی سلول های مخاط سینوس ها و کاهش عملکرد آنها و ایجاد سینوزیت می شوند.

* ناهنجاری های ساختاری بینی(انحراف یا شکستگی بینی): چنانکه واضح است این عوامل به طور فیزیکی باعث انسداد نسبی سینوس ها می شوند امّا متاسّفانه به نظر می رسد که بسیاری از عمل های جرّاحی که به نام اصلاح انحراف بینی انجام می شوند؛ غیر ضروری باشند چنان که به تجربه دیده ام که بسیاری از بیمارانی که کاندید این عمل شده بودند؛ با استفاده از روش هایی که در ادامه می آید؛ کاملا درمان شده اند و بسیاری از آنها هم که اقدام به عمل جرّاحی نموده اند؛ بعد از عمل هم شاهد استمرار علایم و عوارض سینوزیت بوده اند.

* ناهنجاری های مادرزادی ناحیه گوش و حلق و بینی: که شایعترین آنها، بدون تردید، بزرگی لوزه هاست که یکی از عوارض آن، سینوزیت است. امّا نکته جالب این است که این مشکل که اغلب منجر به تحمیل یک عمل جرّاحی به کودک می شود؛ با داروهای گیاهی به سادگی درمان می شود که ان شاءالله، شرح آن را به زودی در بخش بیماری های کودکان و نوزادان خواهیم آورد.  

* پولیپ بینی: مشابه موارد فوق، ایجاد انسداد فیزیکی می کند.

* مصرف مشروبات الکلی: مشروبات الکلی باعث تخریب سلول های مخاط سینوس ها و نقص در عملکرد مژکهای آنها می شوند.

* عفونت های دندانی: ریشه دندان های آسیای کوچک و سومین دندان آسیای بزرگ و بعضی مواقع ریشه دندان نیش به داخل سینوس های گونه برآمدگی دارند و عفونت های آنها می تواند به این سینوس منتشر شود. ریشه این دندان ها در داخل لایه نازکی از استخوان قرار گرفته است؛ اما به ندرت پیش می آید که این لایه نازک وجود ندارد و ریشه دندان به طور مستقیم با لایه مخاط سینوس در ارتباط است. توجه به این ارتباط، درک این نکته را راحت می کند که چگونه کشیدن این دندان ها می تواند منجر به ایجاد فیستول در سینوس شود یا آن که عفونت دندان باعث سینوزیت شود.

  3- عوامل افزایش دهنده ترشّحات مخاطی

* سرماخوردگی مکرّر: سرماخوردگی مکرّر اغلب یا به علت سینوزیت مزمن است یا باعث آن. به هر حال، اگر به هر دلیل، سرماخوردگی زیاد اتفاق بیفتد باعث ایجاد سینوزیت می شود. به نظر می رسد که تقریباً تمامی موارد سرماخوردگی، همراه با درجاتی از سینوزیت حادّ خفیف هستند که اگر درست درمان شود؛ مشکلی پیش نخواهد آمد؛ امّا با توجه به درمان نادرست سرماخوردگی با داروهای شیمیایی؛ حتی یک سرماخوردگی ساده می تواند منجر به ایجاد یک سینوزیت مزمن شود.

* خوردنی های بسیار سرد و تگری!: نوشیدنی های بسیار سرد باعث افزایش بلغم ناحیه سر و صورت می شوند که در صورت تکرار می تواند باعث بروز سینوزیت شود؛ به همین جهت توصیه ما این است که علاوه بر پرهیز از خوردن خوراکی هایی مثل بستنی و ... ، برای سرد کردن آب، هرگز در آن یخ نیاندازید؛ چرا که آبی که با یخ سرد می شود فوق العاده بلغم زاست و علاوه بر ایجاد سینوزیت، می تواند باعث التهاب تارهای صوتی، سستی بدن و ... شود.

* پرخوابی، خواب بین الطّلوعین و خواب درطول روز: هر عاملی که رطوبت بدن را افزایش دهد بالقوّه می تواند ترشحات سینوس ها را نیز زیاد کند. این موارد نیز از این جمله اند. در واقع یکی از علل مهم شیوع سینوزیت در بین مردم، عادت ناپسند دیر خوابیدن و دیر برخاستن از خواب است.

* رطوبت مزاج( دموی ها و به ویژه بلغمی ها): کسانی که به طور ذاتی رطوبت زیادی در بدن خود دارند؛ از استعداد بیشتری برای ابتلا به سینوزیت برخوردارند. در این میان، بلغمی ها که طبعی سرد و رطوبتی دارند به طور ویژه در معرض خطر هستند؛ چرا که اصولاً جنس ترشحات سینوس ها اغلب از جنس بلغم است.

* پرخوری: پرخوری هم یکی از عوامل افزایش رطوبت بدن به خصوص افزایش ترشحات سینوس هاست. بسیاری از کسانی که به هر دلیل اقدام به کم کردن قابل توجه غذای خود می کنند؛ می توانند شاهد تخفیف علایم سینوزیت خود باشند.

* مصرف غذاهای سرد و مرطوب: گفتیم که جنس ترشحات سینوس ها معمولاً بلغمی است و در نتیجه غذاهایی مثل ماست و ... که طبیعتی سرد و رطوبتی دارند می توانند التهاب سینوس ها را زیاد کنند.

* بودن در معرض وزش شدید باد(موتور سواری و ...): وزش باد مستقیم به صورت – حتی اگر باد گرم باشد – در طولانی مدت باعث التهاب و افزایش ترشحات سینوس ها می شود.

* برهنه بودن سر: یکی از خصوصیات مشترک البسه مردان و زنان در تمامی فرهنگ ها و سرزمین ها(حتی در کشورهای اروپایی) پیش بینی پوششی برای سر بوده است که متاسفانه با غلبه فرهنگ سخیف غرب جدید در جهان، این مساله هم کمرنگ شده است. پوشاندن سر که در احادیث شریف حضرات معصومین(علیهم السلام) هم مورد تاکید فراوان قرار گرفته است آثار بهداشتی مهمی دارد که یکی از آنها حفظ حرارت سر و کاهش خطر ابتلا به سینوزیت است. این مساله به ویژه پس از خروج از حمام بسیار بسیار اهمیت پیدا می کند.

* بودن در معرض باد پنکه و به ویژه باد کولر: گفتیم که وزش باد، باعث التهاب سینوس ها می شود؛ در این میان باد کولر که طبعی سرد و رطوبتی دارد دقیقاً در خدمت سینوزیت عمل می کند. کولر یکی از بدترین پدیده های زندگی مدرن است که با افزایش رطوبت و سرمای بدن باعث خستگی، کوفتگی، خواب آلودگی، تنبلی، دردهای عضلانی و استخوانی، پیدایش یا تشدید بیماری های روماتیسمی، افسردگی، سینوزیت و ... می شود.

* آلرژی ها: آلرژی هایی که با علایم سینوزیت خودنمایی می کنند از نظر بنده اصولاً نوعی سینوزیت هستند که در مقاله ای جداگانه اصول درمانی آنها را شرح خواهیم داد.

* استرس: هر استرسی باعث التهاب سینوس ها می شود. بسیاری از کسانی که از سینوزیت مزمن رنج می برند؛ این تجربه ناخوشایند را داشته اند که با وقوع ناراحتی های روحی، سینوزیت آنها نیز تشدید می شود.

* شنا کردن در استخر یا شیرجه رفتن: آب استخرها به دلیل وجود موادی مانند کلر باعث التهاب سینوس ها می شود. شیرجه رفتن هم چون آب را با فشار زیاد وارد بینی و سینوس ها می کند؛ علاوه بر زمینه سازی سینوزیت، خطر بروز التهاب های مغزی را هم به دنبال دارد.

* نگهداری از حیوانات خانگی: این مساله باعث بروز آلرژی و آن هم زمینه ساز ایجاد سینوزیت است.

* یبوست: یبوست هم یکی از دلایل مهم افزایش رطوبت بدن و به دنبال آن تشدید علایم و عوارض سینوزیت است.

 *** درمـــــــــان ***
درمان سینوزیت بر دو پایه اصلی استوار است:
1- باز کردن مجاری سینوس ها: تا ترشحات آنها خود به خود تخلیه شود. این رویکرد مورد پذیرش طبّ جدید نیز هست.

2- کاهش ساخت ترشحات: این رویکرد عملاً در طبّ جدید دنبال نمی شود. دقت کنید که در طبّ جدید با استفاده از آنتی بیوتیک ها و آنتی هیستامین ها ترشحات به طور درجا خشک می شوند و از حرکت و خروج باز می ایستند؛ اما در طبّ قدیم، خشک کردن ترشحات به معنای جلوگیری از تولید بیشتر ماده سینوزیت یعنی بلغم است.

 نکته: مساله بعدی یعنی تخریب مخاط سینوس ها، با برطرف کردن این دو عامل، به تدریج رو به بهبود می رود.

 تذکر بسیار مهم1: توصیه اینجانب به همکاران گرامی و عطاران محترم آن است که توجه داشته باشند شیوع سینوزیت بسیار بیشتر از آن است که به نظر می آید. شاید پذیرش این حرف در ابتدای کار خیلی آسان نباشد؛ ولی کم نبوده اند بیمارانی که فقط با شکایاتی مثل خستگی چشم موقع مطالعه، کاهش تمرکز و مانند آن مراجعه کرده و هیچ علامت دیگری هم نداشته اند؛ اما بنده با تشخیص، سینوزیت ایشان را درمان کرده ام و به نتیجه مطلوب رسیده ام.

تذکر بسیار مهم2: اشتباهات تشخیصی در مورد سینوزیت حتی از سوی پزشکان با تجربه بسیار مشاهده می شود. تعداد بیمارانی که با تشخیص آسم، آلرژی، میگرن و ... درمان های بی نتیجه ای را دریافت می کنند؛ ولی در واقع مبتلا به سینوزیت هستند؛ کم نیستند.

تذکر بسیار مهم3: سینوزیت خشک، تقریباً از سوی هیچ کس جدّی گرفته نمی شود. بینی به طور طبیعی باید دارای ترشحاتی باشد. اگر بیماری از این شکایت داشت که بینی خشک و فاقد ترشحی دارد یا آنکه به ندرت عطسه می کند؛ حتماً او را به عنوان یک بیمار سینوزیتی درمان کنید و نتیجه درمان را در بهبود بسیاری از بیماری های دیگر وی به تماشا بنشینید.

تذکر بسیار مهم4: افزایش ترشحات سینوس ها هم مثل زکام، یک واکنش دفاعی بدن است که از این طریق می کوشد مواد زاید و دفعی را از خود دور کند. جلوگیری غیر منطقی از خروج این مواد می تواند باعث بروز بیماری های گوناگونی شود؛ لذا چنانکه گفتیم نه در سرماخوردگی و نه در سینوزیت به دنبال خشک کردن ظاهری ترشحات نباشید؛ حتی در سرماخوردگی مطلوب این است که اگر بیمار ترشّحی از بینی ندارد؛ با اقداماتی مانند بخور دادن باعث خروج ترشحات سینوس ها شوید. این اقدام ساده بهبودی فوق العاده سریع و واضح بیمار را در پی دارد.  

 نکته: در طبّ سنّتی، معادل واژه سینوس، خیشوم است؛ اما معادل واژه سینوزیت، «نزله» است. در واقع در طبّ قدیم ایران، اگر ترشحات غیر معمول از راه بینی خارج شوند به آن «زکام» اطلاق می شود و اگر به پشت حلق بریزند؛ «نزله» نام می گیرند.

 نسخه ها و راهکارهای عملی درمانی

 1- مهم ترین عامل در درمان سینوزیت و هر بیماری دیگری، برطرف کردن عوامل سبب ساز است.

2- بخورها: بخور همان طور که از نامش پیداست، رساندن بخار محلول دارو در آب به ناحیه مورد نظر است. بخور دادن از روش های مهم درمانی در سینوزیت است؛ تا آنجا که بسیاری از سینوزیت ها با انجام این روش به تنهایی درمان می شوند. به همین ترتیب، در هر سرماخوردگی یا آنفولانزایی هم، اگر حتّی هیچ دارویی در دسترس شما نبود؛ با آب خالی بخور دهید.

- روش اثر بخور: عمل اصلی بخور، باز کردن مجاری سینوس ها و شل کردن ترشحات آنها و در نتیجه تسهیل خروج آنهاست؛ اگر چه بسیاری از داروهای مورد استفاده در بخور، اثر خوبی در کاهش میزان تولید موضعی ترشّحات هم دارند.

 - روشهای انجام بخور: بخور به چند شیوه قابل انجام است:

1- مقداری آب را به همراه ماده بخور در ظرف مناسبی ریخته روی شعله کم گاز قرار دهید تا جوش بیاید. در این حال با فاصله مناسبی سر را روی بخار متصاعد شده بگیرید و از آن استنشاق هم بکنید. این کار را حداقل ده دقیقه انجام دهید تا کاملاً عرق کنید.

2- در مواردی که تمایل ندارید روی شعله مستقیم بخور دهید پس از اینکه مایع بخور کاملاً جوش آمد آن را روی زمین گذاشته و روی سر خود را با ملافه ای پوشانده سر را روی کاسه بخور بگیرید. اگر چه شخصاً روش اول را بیشتر می پسندم.

3- این روش اگر چه قدیمی شده است؛ اما بسیار موثر و قوی است. در این روش، چند قطعه سنگ یا آجر را کاملاً داغ کرده داخل کاسه محتوی محلول بخور می اندازید تا بخار از آن متصاعد شود. روش دیگر آن است که محلول یا ماده بخور را کم کم روی سنگ یا آجر داغ بریزید. البته توجه داشته باشید که سنگ ها، اغلب طاقت تغییرات دمایی زیاد را ندارند و ممکن است در این روش شکسته و قطعات جدا شده آنها به اطراف پرتاب شود؛ لذا توصیه می کنم برای این کار از آجر استفاده کنید.

4- در صورتی که تمایل دارید از دستگاه بخور برای بخور دادن استفاده کنید باید داروی مورد نظر را در آب، جوشانده عصاره صاف شده آن را داخل دستگاه بریزید.

تذکّر مهم:  پس از هر بخور، سر و صورت خود را با یک پارچه نخی ببندید و مواظب باشید تا خشک شدن کامل سر و صورت، هرگز در معرض باد کولر، پنکه یا هوای آزاد قرار نگیرد؛ وگرنه اثر معکوس حاصل خواهد شد.

- موادی که می توانید در مایع بخور استفاده کنید:

- بابونه(شیرازی یا گاوچشم)؛ تخم گشنیز( بهتر است آسیاب یا نیم کوب شود)؛ برگ اوکالیپتوس(تازه یا خشک فرقی نمی کند؛ فقط کمی خرد شود)؛ آویشن؛ اسطوخدوس؛ کاه و ....

همچنین می توانید از مخلوط 2 یا چند ماده از مواد فوق استفاده نمایید.

-  سرکه: می توان3-2 قاشق غذاخوری سرکه( که بهتر است خانگی باشد)را به تمام محلول های بخور اضافه کرد. سرکه با بوی تند و تیز خود مجاری سینوس ها را باز می کند و زمینه را برای نفوذ بهتر سایر داروها فراهم می کند. بخور سرکه به تنهایی (مخلوط با کمی آب) هم اثرات مفیدی دارد. 

- ماست: چنان که گفتیم، یک آجر را روی شعله گاز قرار دهید تا کاملاً داغ شود و سپس چند قاشق ماست روی آن بریزید. بخور ماست یکی از بهترین بخورها برای باز کردن سینوس هاست.

 3- چکاندن دارو در بینی: بسیاری از روغن ها، با نفوذ به داخل سینوس ها، مجاری آنها را باز می کنند؛ ترشحات را نرم و قابل خروج می کنند؛ با طبع گرم خود، تولید ترشحات را کم می کنند؛ سلول های مرده و ناسالم را از بافت سینوس ها جدا می کنند و زمینه را برای ترمیم مخاط سینوس ها فراهم می کنند. از جمله این روغن ها می توان به روغن سیاهدانه، کنجد و زیتون اشاره کرد. در این بین، روغن سیاهدانه بسیار قوی است؛ اما سوزش نسبتاً شدیدی هم ایجاد می کند که اگر فرد آن را تحمّل کند به نتیجه دلخواه خود خواهد رسید.

برای استفاده از این روغن ها می توانید آنها را در یک قطره چکان ریخته به شرح ذیل عمل کنید:

1-  قبل ازمصرف، بهتر است ظرف روغن را به خوبی تکان بدهید.

2- شب اوّل، یک؛ شب دوّم، دو و شب سوّم، سه قطره در هر طرف بینی بریزید.

3- از شب سوّم به بعد، مصرف سه قطره در هر طرف را ادامه دهید تا هنگامی که ترشّحات سینوس ها کاملاً قطع شوند.

4- برای جلوگیری از ورود قطره به گلو، به پشت بخوابید؛ یک بالش زیر شانه های خود قرار داده؛ سر را کاملاً به عقب خم کنید و سپس قطره را داخل بینی بریزید؛ 4-3 دقیقه در این حالت بخوابید و در عین حال، چند بار آب بینی خود را بالا بکشید تا دارو وارد سینوس هایتان شود.

5-  به هنگام سردی هوا، سرماخوردگی و یا دیگر موارد افزایش ترشّحات سینوس ها، مصرف قطره را افزایش دهید و پس از رفع مشکل، مجدّداً آن را کاهش دهید.

6- سوزش مخاط بینی وسینوس ها، سوزش پشت چشم، اشکریزش، سردرد و حتّی چند قطره خونریزی از بینی، به هنگام استفاده از این داروها طبیعی است؛ اگرتحمّل این سوزش را ندارید؛ بهتر است بین ریختن قطره ها، یک ساعت فاصله بیندازید.

7- در اوایل مصرف دارو، ممکن است ترشّحات سینوس ها، افزایش پیدا کند که این امر، طبیعی و به علّت باز شدن مجرای سینوس ها و خروج ترشّحات انباشته درآنها، می باشد.

8- مصرف این روغن ها عارضه خاصّی ایجاد نمی کند ولی ممکن است در اوایل مصرف، به علّت ریزش ترشّحات سینوس ها به حلق، حالت هایی شبیه سرماخوردگی پدید آید؛ لذا بهتر است در این مواقع از داروهای مناسب مـانند چهار تخم، چهار گل و مانند آنها استفاده نمود.

 9- مصرف این داروها، معمولا سینوزیت را کاملا درمان می کند ولذا پس از آن، می توان مصرف آنها را به طور کامل قطع کرد. دراین حال، مصرف قطره فقط به هنگام سرماخوردگی و یا موارد مشابه، توصیه می شود.

10- در سینوزیت های بسیار شدید و مزمن که مصرف دراز مدّت دارو لازم است؛ به ازای هر دو هفته مصرف دارو، یک هفته استراحت داده مجدّدا مصرف قطره را شروع کنید.

- پیشنهاد مهندس خدادادی: مقداری عسل را در عرق نعناع حل کنید و از آن به عنوان قطره بینی استفاده کنید. این قطره برای سینوزیت های خفیف، سینوزیت های حاد همراه با سرماخوردگی و یا در کسانی که تحمّل سوزش روغن ها را ندارند داروی مناسبی است؛ اما به هر حال قدرت نفوذ آن در سینوس های پر از چرک، محدود است.

4- چکاندن روغن در چشم: برای این کار هر روز 5-3 قطره روغن زیتون تصفیه نشده را داخل هر چشم بچکانید. این کار با افزایش میزان اشک باعث شستشوی سینوس ها خواهد شد. این روش غیر معمول، سوزش نسبتاً زیادی دارد و در حالت عادی انجام آن توصیه نمی شود.

5- انفیه های طبّی(جهت ایجاد عطسه): عطسه، سینوس ها را باز می کند و ترشحات آنها را تخلیه می کند. از داروهای مختلفی می توان برای ایجاد عطسه استفاده کرد. از ساده ترین راه ها جهت ایجاد عطسه، استنشاق مقدار بسیار کمی فلفل سیاه است. یک دستور ساده جهت تهیه انفیه طبّی مناسب آن است که یک قسمت کُندش را با 4 قسمت تخم گشنیز و 4 قسمت بنفشه، کاملا آسیاب کرده استفاده کنید.

تذکّر مهمّ: استفاده از انفیه یا «عطسه درمانی»، بر خلاف ظاهر آن، کاری است بسیار دقیق و دارای ظرایف علمی که باید با رعایت مقدماتی انجام شود؛ لذا اکیداً توصیه می کنم که جز با مشورت با پزشک مجرّب در این زمینه، از این کار خودداری کنید.

6- ضماد ها: ضمادها اکثراً با ایجاد گرمای موضعی، میزان ترشحات را کم و خروج آنها را آسان می کنند.

- بهترین ضمادی که در این زمینه تجربه کرده ام ضماد دارچین است؛ به این ترتیب که مقداری دارچین آسیاب شده را با کمی گلاب یا آب به حالت خمیری نسبتاً شل در آورده روی پوست صورت در محل سینوس ها(بالای ابروها و روی گونه ها) بمالید. مدت زمان ماندن این ضماد بسته به افراد مختلف متفاوت است. برخی به فاصله چند ثانیه یا چند دقیقه دچار سوزش پوست می شوند که باید ضماد را پاک کرد؛ اما به همین اندازه هم از نتایج آن بهره مند می شوند. در سایر افراد بهتر است ضماد 15-10 دقیقه روی پوست بماند.

استفاده از زنجبیل یا مخلوط زنجبیل و دارچین هم شیوه مناسبی است.

تذکر مهم: در طول سالیان گذشته، تنها یک بیمار داشته ام که به این ضماد حساسیت نشان داده؛ با گذاشتن آن دچار تیرگی پوست شد. این مساله اگر چه ظاهراً بسیار نادر است؛ اما به هر حال بهتر است ابتدا ضماد دارچین را روی پوست پشت بازوی خود امتحان کنید.

- ضماد دیگر ضماد خاکشی است که به تجربه دیده شده است که باعث کاهش درد سینوزیت می شود؛ اما در مورد میزان اثربخشی آن در درمان سینوزیت، تجربه زیادی ندارم.

7- مالیدنی ها: داروهای مالیدنی نیز با ساز و کاری مشابه ضمادها اثر می کنند. روش هم این است که روزی یک یا دو بار داروها را روی سینوس ها(بالای ابروها و روی گونه ها) ماساژ دهید. در مورد داروهای روغنی، ماساژ را تا وقتی که دارو جذب پوست شود ادامه دهید. بهترین دارو از این دسته؛ روغن زیتون تصفیه نشده است. سایر روغن ها مثل روغن سیاهدانه، بادام تلخ، هسته قیسی و کنجد هم قابل استفاده اند. ماساژ روغن روی سینوس ها به ویژه در بیمارانی که حساسیت زیادی به سرما یا باد سرد و گرم دارند؛ بسیار موثر است. از دیگر داروهای این گروه می توان به سرکه، اسانس نعناع، روغن سداب، روغن مرزنجوش و ... اشاره کرد.

8- داروهای استشمامی: بعضی بوها باعث باز شدن مجاری سینوس ها می شوند. از این دسته می توان به این موارد اشاره کرد:

1- کافور: که طبع خنکی دارد و استشمام آن برای درمان سینوزیت های گرم مفید است.

2- اسانس نعناع: به ویژه برای درمان سینوزیت های خردسالان مفید است. یک راه ساده آن است که 2-1 قطره از این اسانس را به هنگام خواب روی بالش یا لباس کودک بچکانید به نحوی که بوی آن کاملاً استشمام شود.

3- ویکس: ماساژ کمی ویکس روی پل بینی باعث باز شدن سینوس ها می شود؛ اگر چه استفاده طولانی آن تجویز نمی شود. ویکس علاوه بر اثر موضعی در از بین بردن احتقان بینی، با بوی خود، سینوس ها را باز می کند که البته این اثر تا حدّ زیادی مرهون کافور و اوکالیپتوس به کار رفته در آن می باشد. راه بهتر برای استفاده از ویکس آن است که آن را با کمی روغن زیتون مخلوط کنید و هرشب روی سینوس ها(بالای ابروه و روی گونه ها) به خوبی ماساژ دهید.

 9- حجامت یا زالواندازی سر و سینوس ها: یکی از بهترین و قاطع ترین راه های درمان سینوزیت، حجامت سر یا سینوس ها و زالواندازی روی سینوس هاست. با مراجعه به افراد مجرّب در این زمینه، از فواید این اقدامات سودمند بهره ببرید. بسته به شدت سینوزیت، می توان این کارها را 3-2 بار به فواصل 30-20 روزه تکرار کرد.

10- بادکش سینوس ها: بادکش سینوس ها علاوه بر اثر درمانی روی سینوزیت(با ایجاد گرمای موضعی، باز کردن مجاری سینوس ها و کاهش تولید ترشحات) اثر تسکینی مناسبی نیز به ویژه در سر دردهای ناشی از سینوزیت های حاد دارد. البته دقت کنید که بادکش باید به صورت منقطع یا متناوب انجام شود تا جای آن روی پوست نماند. این کار احتیاج به دستگاه ساکشن برقی دارد و لذا بهتر است در مطب انجام شود.

11- تدخین(دود دادن): تدخین یا دود دادن از راه های مناسب درمان سینوزیت است. یکی از بهترین داروها برای این کار«عنبرنسارا» است. عنبرنسارا، در واقع پشگل الاغ ماده است. می دانم که خیلی از شما با خواندن این عبارت، اخم کرده اید یا یک «اَه» غلیظ بر زبان جاری ساخته اید؛ اما باید بدانید که این دارو نه تنها غیر بهداشتی نیست؛ بلکه می توان از آن برای درمان بیماری های بسیاری استفاده کرد. دود دادن و استنشاق دود عنبرنسارا سینوزیت را به خوبی کنترل می کند. برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله «عنبرنسارا، پشگل پرخاصیت» مراجعه کنید.

داروی مناسب دیگر کندر است. به اندازه یکی دو نخود کندر معمولی یا دودی را در اسفند دودکن ریخته روی حرارت کم گاز گذاشته از دود آن استنشاق کنید.

12- داروهای خوراکی کاهنده التهاب و رطوبت سر: بسیاری از داروها هستند که در صورت مصرف خوراکی، با اثر ضدّ بلغمی خود، علاوه بر کاهش التهاب و عفونت سینوس ها، ترشحات آنها را نیز واضحاً کم می کنند. از جمله این داروها می توان به بابونه، مرزنجوش، آویشن، پونه، نعناع و ... اشاره کرد که به صورت دم کرده، جوشانده یا عرقیات قابل استفاده هستند.           

تذکّر مجدّد: در اسلام و طبّ سنّتی ایران، باز کردن مجرای خروجی سینوس ها و شستشوی آنها از توصیه های بهداشتی است که باید مانند مسواک زدن، به طور منظّم به آنها پرداخته شود؛ به این معنی که افراد سالم، همان طور که مرتّب مسواک می زنند؛ باید مرتّبا هم اقداماتی برای تمیز شدن سینوس های خود انجام دهند چرا که همان طور که گفتیم، با توجّه به وظیفه سینوس ها یعنی پاکسازی ناحیه سر و گردن از موادّ دفعی، همیشه احتمال بروز عفونت یا بسته شدن آنها وجود دارد. به عبارت دیگر، همان طور که مثلا کارکرد صحیح روده ها برای سلامتی ضروری است؛ کارکرد صحیح سینوس ها هم ضروری است و همان طور که اسهال یا یبوست برای ما مشکل ساز است؛ افزایش ترشّحات(اسهال سینوسی!) یا احتباس آنها(یبوست سینوسی!) هم مخلّ سلامتی و آسایش است.

عود سینوزیت
برخی می پرسند چرا مدّتی پس از بهبودی، بیماری سینوزیت آنها عود می کند؟ پاسخ این سوال با توجّه به توضیحات فوق ساده است. فرض کنید شما در خیابان تصادف می کنید و پایتان می شکند! متخصّص محترم، پایتان را گچ می گیرد و پس از مدّتی آن را باز می کند و شما می شوید همان آدم سالم قبلی. حالا اگر دوباره بروید و در خیابان تصادف کنید و پایتان بشکند؛ به پزشک خود می گویید که«شکستگی پایم عود کرده است»؟ منظورم این است که عوامل زیادی باعث به وجود آمدن سینوزیت می شوند؛ بنابراین پس از بهبودی، اگر شرایط زندگی خود را تغییر ندهید؛ دچار سینوزیت جدیدی خواهید شد  نه این که سینوزیت قبلی شما عود کند. بنابراین باز هم تاکید می کنیم که تغییر روش زندگی و رعایت نکات بهداشتی گفته شده در این مقاله، پایه اصلی درمان است.

 مدیریت درمان
سینوزیت بیماری است که تا کنون، طبّ جدید، درمان قاطعی برای آن پیدا نکرده است؛ اما با به کار بستن روش های ساده ای که ذکر شد؛ تا کنون تقریباً هیچ بیمار سینوزیتی درمان نشده ای نداشته ام. بنابراین به جای آن که خود را درگیر درمان های طولانی، پرخرج و کم فایده طبّ جدید نمایید – که گاه کار را به جرّاحی و یا روش های نوظهوری مثل ساینوپلاستی می کشانند – با همین دستورهای ساده نسبت به درمان خود اقدام کنید. توصیه بنده در گزینش روش های درمانی فوق به این شرح است:

1- بند 1(بخور) و بند 12(داروهای خوراکی) برای همه بیماران.

2- بند 2(ریختن دارو داخل بینی) برای سینوزیت های شدیدتر و افرادی که طاقت بیشتری دارند.  

3- بند 8(حجامت یا زالواندازی) برای بیماران مقاوم به درمان.

سایر موارد هم بسته به امکانات و علایق فرد قابل استفاده است.

منبـــــــــع : طب شیعـــــــــــه