تعداد افراد در قیام توابین

در این نقد، با اشاره به این نقل حضرت آیت الله بهجت قدس سره که توابین ۴٠٠٠ نفر بودند و همگی در قتال با ابن زیاد کشته شدند، چنین گفته شده است: «واقعیت این است که من مراجعه کردم، اولاً کل این نیروها ۴٠٠ نفر هستند؛ تاریخ طبری جلد ۵ صفحه ۵٩٧ و ترجمه ابن اثیر جلد ۶ صفحه ٢۴ می گوید: سلیمان بن صرد ۴٠٠ سوار همراه داشت که فرماندهی آن ها را به مسیب بن  نجبه سپرد که این ها مأمور جنگیدن باشند. در خود ابن اثیر جلد ۶ صفحه ٢٩ هست که تعداد باقیمانده توابین به دستور رفاعه برگشتند و ما بعداً همین رهبر را در کنار مختار می بینیم و این نکته درستی نیست که همه کشته شدند».

اما واقعیت آن است که تعداد چهارهزار نفر در تواریخ نقل شده است و در پاورقی مطلبی تحت عنوان «توبه هم راهی دارد» در صفحه ١٧١ کتاب رحمت واسعه، متن الاستیعاب آمده که به تعداد چهار هزار نفر تصریح کرده است. و اما در این باب که این تعداد کشته شدند، در الطبقات الکبری نیز مطلب به این صورت بیان شده است: «ولّوا أمرهم سلیمان بن صرد و قالوا: نخرج إلى الشام فنطلب بدم الحسین. فسموا التوابین. و كانوا أربعة آلاف. فخرجوا فأتوا عین الوردة و هی بناحیة قرقیسیاء فلقیهم جمع من أهل الشام و هم عشرون ألفا علیهم الحصین بن نمیر. فقاتلوهم فترجل سلیمان بن صرد فقاتل فرماه یزید بن الحصین بن نمیر بسهم فقتله فسقط و قال: فزت و رب الكعبة. و قتل عامة أصحابه و رجع من بقی منهم إلى الكوفة؛ توابین رهبری را به سلیمان بن صرد واگذار کردند و گفتند: «به خون خواهی حسین علیه السلام به سوی شام حرکت می کنیم»، و [این گونه] «توّابین» نامیده شدند. آنها چهارهزار نفر بودند. سپس حرکت کرده، به عین الورده که منطقه ای در قرقیسیا بود رسیدند. گروهی از شامیان به سرکردگی حصین بن نمیر که تعدادشان بیست هزار نفر بود، با آنها روبه رو شدند. سلیمان بن صرد پیاده شد و با آنها جنگید. یزید بن حصین بن نمیر تیری به طرف او روانه ساخت و او را نقش بر زمین کرد. در این حال سلیمان ندا برآورد: به خدای کعبه رستگار شدم. [سپس] عموم اصحاب سلیمان کشته شدند و اندکی از آنها که باقی ماندند به کوفه بازگشتند».[1]

تعبیر «قتل عامّة اصحابه» نشان دهنده این است که گروه توابین ازسوی لشکر ابن زیاد تارومار شده اند و در چنین شرایطی عرفاً تعبیر «همگی کشته شدند» صحیح است و برگشت اندک افرادی از آن گروه منافات با این تعبیر ندارد؛ زیرا اینجا سخن از دقت های عقلی و ریاضی نیست، و الا در باب اصحاب حضرت سیدالشهدا علیه السلام هم نباید بگوییم که همه یاران آن حضرت شهید شدند؛ زیرا افراد انگشت شماری مانند جناب حسن مثنی رحمه الله زنده ماندند، حال آنکه این تعبیر در لسان عالِم و عامی رایج است.

اما آنچه در تاریخ طبری آمده است، این است که شانزده هزار نفر با سلیمان بیعت کردند و تنها چهار هزار نفر در نخیله جمع شدند و سلیمان سه روز در آنجا ماند و عده ای از افراد مورد اعتماد را به سوی متخلّفین فرستاد تا آنکه هزار نفر دیگر به آنان اضافه شد.[2] پس از این، گروهی از کوفه برای منصرف کردن سلیمان، با او گفت وگو کردند، ولی او پیشنهاد آنان را نپذیرفت و لشکریان حرکت کردند و در بین راه، حدود هزار نفر از افراد لشکر او کاسته شد.[3] پس از این، طبری ذکر کرده است که سلیمان بن صرد پیش از آغاز جنگ، چهارصد سواره از سپاه خود را به فرماندهی مسیّب بن نجبه راهی کرد تا پیش بروند و وقتی با اولین لشگر از لشگریان دشمن مواجه شدند، با اسب ها یکسره بر آنان بتازند و اگر در کار خویش موفق نشدند، به سوی سلیمان بازگردند.[4] و در ادامه آمده است که مسیّب و یارانش روانه می شوند و اموری برایشان رخ می دهد و اطلاعاتی هم کسب می کنند و به سوی سلیمان و لشکریانش می آیند و جدال اصلی پس از این ماجرا آغاز می شود. 
و اما آنچه در تاریخ کامل ابن اثیر در ضمن حوادث سال ۶۵ هجری آمده، با اندک اختلاف هایی در عبارت، همان است که در تاریخ طبری ذکر شده است.[5]

نتیجه آنکه نقل طبری و ابن اثیر نیز تعداد چهارهزار نفر را برای سپاه توابین تأیید می کند.

-------------------------------------------------
[1] محمد بن سعد؛  الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۱۹ ۲۲۰ (بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق).
[2] طبری، محمدبن جریر؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۵٨۴ (بیروت: دارالتراث، ۱۳۸۷ق).
[3] همان، ص۵٨٩.
[4] همان، ص۵٩۶.
[5] ابن اثیر، علی بن ابی الکرم؛ الکامل، ج۴، ص١٧۶ و ١٨١ (بیروت: دارصادر داربیروت، ١٣٨۵ق).