در این نقد مطرح شده است که در تاریخ، دو نفر به نام «علی بن حسین مسعودی» داریم که یکی از آن ها سنی است و دیگری شیعه. مسعودیِ سنی، مولف مروج الذهب و التنبیه والاشراف است و مسعودیِ شیعه، مولف اثبات الوصیة است. و گفته شده که منشأ این اشتباه ظاهراً نجاشی بوده است.
البته جای تردید نیست که رنگ و بوی برخی افکار و نظرات اهل سنت در میان کلمات علی بن حسین مسعودی وجود دارد، و حضرت آیت الله بهجت قدس سره نیز همین اشکال را بر او کرده اند و چه بسا که همین امر موجب شده که شخصیت علی بن حسین مسعودی از جهت مذهب، از گذشته تاکنون، مورد بررسی علمای شیعه و سنی قرار گیرد، اما نباید فراموش کرد که در شیعه بودن مسعودی تقریباً بین علمای شیعه اتفاق نظر است و بزرگانی چون علامه حلی،[1] سید علی بن طاووس،[2] ابن ادریس حلی،[3] میرداماد،[4] شیخ حر عاملی،[5] علامه محمدتقی مجلسی،[6] علامه محمدباقر مجلسی،[7] محدث نوری[8] و شیخ آقابزرگ طهرانی[9] او را شیعه دانسته اند؛ کسانی که هر یک خورشیدی درخشان در آسمان علم و تحقیق بوده اند و به اقتضای زمان و موقعیت خود، به بسیاری از منابعی که اکنون دور از دسترس ماست، دسترسی داشته اند. برخی از این بزرگان مانند محدث جلیل القدر، میرزا حسین نوری[10] و مرحوم مازندرانی حائری (صاحب منتهی المقال)[11] در این زمینه به طور مفصل سخن گفته اند و به شبهاتی که در این زمینه مطرح شده، پاسخ داده اند. حتی در میان اهل سنت نیز عده ای به دلیل شیعه بودن، مسعودی و مروج الذهب را مردود و غیرقابل اعتنا دانسته اند.[12]
در این میان تاآنجاکه بررسی شد کسی جز آقامحمدعلی (صاحب مقامع)، خلاف این نظر (تشیع مسعودی) را نداشته است. اما نکته اساسی اینجاست که حتی ایشان هم در اینکه یک علی بن حسین مسعودی داریم شک نکرده است؛ لذا نمی توان به این بهانه که آنچه در مروج الذهب آمده، با آنچه در اثبات الوصیه است، متفاوت است، مدعی شد که دو علی بن حسین مسعودی داریم؛ چراکه ممکن است دلایل متعددی برای این دوگانگی محتوایی وجود داشته باشد؛ اموری از قبیل تقیه[13] و تغییر نظرات یا دلایل دیگری که حتی ممکن است در نظر ما درست نباشد. به نظر می رسد علمای بزرگی که تصریح کرده اند نویسنده ی مروج الذهب و اثبات الوصیة یکی هستند، برای جلوگیری از چنین تصوری بوده است.[14]
بی شک ارائه نظریات جدید، فی نفسه خالی از اشکال است و تازه بودن آن ها دلیل بر غلط بودنشان نیست و این نکته ای است که بزرگانی چون حضرت آیت الله بهجت قدس سره نیز بر آن تأکید می کردند، ولی بیان چنین نظریاتی باید با دلایلی مستحکم و قطعی همراه باشد.
--------------------------------------------------------------------
[1] «علی بن الحسین بن علی المسعودی أبو الحسن الهذلی له كتب فی الإمامة و غیرها، منها كتاب فی إثبات الوصیة لعلی بن أبی طالب علیه السلام و هو صاحب كتاب مروج الذهب». حلّى، حسن بن یوسف؛ رجال العلامة الحلی، ص١٠٠ (نجف: منشورات المطبعة الحیدریة ، ۱۳۸۱ق ).
[2] «و من الموصوفین بعلم النجوم الشیخ الفاضل الشیعی علی بن الحسین بن علی المسعودی مصنف كتاب مروج الذهب له تصانیف جلیلة و منزلته فی العلوم و التواریخ و الرئاسة كبیرة». ابن طاووس، سید علی بن موسی؛ فرج المهموم، ص١٢۶ (قم: دارالذخائر، ١٣۶٨ق).
[3] «... و هو علی بن الحسین المسعودی الهذلی رجل من جلة أصحابنا له كتب عدة، فی كتابه المعروف المترجم بمروج الذهب و معادن الجوهر، فی التواریخ و غیرها، و هذا الكتاب كتاب حسن، یشتمل على أشیاء حسنة». حلى، ابن ادریس؛ السرائر، ج١، ص١۶١ (قم: موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق). ابن ادریس رحمه الله در جایی دیگر درباره مسعودی چنین می گوید: «و هذا الرجل من مصنّفی أصحابنا، معتقد للحق»؛ همان، ص۶١۵.
[4] قال الشیخ الجلیل الثقة الثبت المأمون الحدیث عند العامة و الخاصة علی بن الحسین المسعودی أبو الحسن الهذلی رحمه اللّه تعالى فی كتابه مروج الذهب ...»؛ میرداماد، محمد باقر؛ اختیار معرفة الرجال مع تعلیقات میرداماد، ج١، ص١٠٠ (قم: موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ١٣۶٣ش).
[5] علی بن الحسین المسعودی؛ أبو الحسن الهذلی: له كتب فی الإمامة و غیرها، منها: كتاب فی إثبات الوصیة لعلی بن أبی طالب علیه السلام و هو صاحب مروج الذهب؛ قاله العلامة، و النجاشی»؛ حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة، ج٣٠، ص۴٢٧ (قم: موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ١۴٠٩ق).
[6] علی بن الحسین بن علی المسعودی، أبو الحسن الهذلی، له كتب منها كتاب إثبات الوصیة لعلی بن أبی طالب علیه السلام و كتاب مروج الذهب و مروج الذهب مشهور كتبه تقیة فی التاریخ، و منه یظهر مذهبه و أما كتبه الأخر فمصرح مثل كتاب الصفوة فی الإمامة»؛ مجلسی، محمد تقی؛ روضة المتقین، ج١۴، ص٣٩٨ (قم: موسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور، ۱۴۰۶ق ).
[7] هو من علمائنا الإمامیة»؛ مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار، ج۴۴، ص٣١٠ (بیروت: دار احیاء التراث العربی، ١۴٠٣ق). ایشان درباره یکی بودن مولف مروج الذهب و اثبات الوصیة می فرماید: ««و كتاب الوصیة و كتاب مروج الذهب كلاهما للشیخ علی بن الحسین بن علی المسعودی»؛ همان، ج١، ص١٨.
[8] محدث نوری به نقل از رجال ابوعلی می نویسد: «فی رجال أبی علی: و لم أقف إلى الآن على من توقّف فی تشیع هذا الشیخ، سوى ولد الأستاذ العلامة أعلى اللّه فی الدارین مقامه و مقامه [آغا محمّد علی صاحب المقامع ] فإنّه أصرّ على الخلاف و ادّعى كونه من أهل الخلاف». (نورى، حسین بن محمدتقى؛ خاتمة المستدرک، ج١، ص١١٧ (قم: موسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ ق).
[9] إثبات الوصیة لعلی بن أبی طالب علیه السلام للشیخ أبی الحسن علی بن الحسین بن علی المسعودی الهذلی من ولد ابن مسعود الصحابی و هو صاحب مروج الذهب». تهرانی، آقا بزرگ؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج١، ص١١٠ (تهران: کتابخانه اسلامیه، ١۴٠٨ق).
[10] ر.ک: خاتمة المستدرک، ج١، ص١١۵ ١٢٧.
[11] مازندرانی حائری، محمد؛ منتهی المقال، ج۴، ٣٩٠ ٣٩۵ (قم: موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ١۴١۶ق).
[12] برای نمونه ابن حجر عسقلانی گفته است: کتب مسعودی بی اعتبار است؛ زیرا او شیعه و معتزلی بوده است؛ ر.ک: عسقلانی، ابن حجر؛ لسان المیزان، ج۴، ص٢٢۴ ٢٢۵ (بیروت: موسسة الاعلمی، ١٣٩٠ق).
[13] علامه محمدتقی مجلسی همین مطلب را عنوان کرده است که متن کلام ایشان ذکر شد.
[14] متن کلام برخی از ایشان را در پاورقی های گذشته آوردیم. برای آگاهی بیشتر ر.ک: نجاشى، احمدبن على؛ رجال النجاشی، ص٢۵۴ (قم: موسسة النشر الاسلامی، ١٣۶۵ش) و حلی، حسن بن علی؛ رجال ابن داوود، ص٢۴١ (تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ١٣۴٢ش).
