احکام اعتقادی
احکام اعتقادی
احکام اعتقادی دو گونه اند: (که همه را تحت عنوان ما معتقدیم ذکر می کنیم.)
گروه اول: احکامی که به محض توجه ذهن و ایجاد سؤال، بر هر کسی واجب است اقدام به یافتن حقیقت کند و باقی ماندن در حال شک و تردید حرام است؛ این احکام عبارتند از مسائل زیر:
1 - ما معتقدیم به وجود الله و خداوند واجب الوجود، مبدأ آفرینش و سرچشمه هستی و معتقدیم به وحدانیت و یگانگی ذات اقدس او و نداشتن شریک در ذات و صفات جمال و جلال؛ یعنی: لا اله الا الله.
2 - ما معتقدیم به صفات جلال و جمال خداوند متعال.
صفات جلال یعنی؛ ذات اقدسش، از هر نقص و عیبی مبراست. صفات جمال یعنی؛ ذات پاکش، آراسته به همه کمال و صفت های نیکو و حسنه است.
3 - ما معتقدیم به نبوت و رسالت عامه؛ بدین معنی که خداوند تعالی پیامبرانی برای بشر از جنس خود آنها مبعوث فرموده است و به وسیله آنها کتابی از آسمان فرو فرستاده، و دینی به منظور هدایت و تعلیم و تربیت جامعه بشری ابلاغ نموده است. به پیامبرانی که نامشان در قرآن مجید آمده است، اعتقاد تفصیلی و به آنان که نامشان ذکر نشده است اعتقاد اجمالی دارم.
4 - ما معتقدیم به نبوت و رسالت حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله، پیامبر عربی قرشی مکی مدنی، و نیز معتقدیم به خاتم نبوت و رسالت و دین و کتاب او؛ بدین معنی که جامعه بشری پس از بعثت او نیاز به پیامبر و دینی دیگر ندارد؛ زیرا دین او شامل و واجد تمام احکام و وظایف فردی و اجتماعی است که بشر از نظر امور معنوی و مادی خود در طول حیات این جهان بدان نیازمند خواهد شد. اگر هم فرضاً این مسأله در نظر دیگران اشکال عقلی داشته باشد، از نظر مذهب تشیع بی اشکال است؛ زیرا حضرت مهدی علیه السلام پس از ظهورش همه شؤون پیامبر خاتم را غیر از منصب نبوت خواهد داشت؛ از آن جمله ولایت وی بر احکام الهی است، که می تواند مقتضیات زمان و جامعه آنها را تغییر دهد.
5 - ما معتقدیم به عالم آخرت و معاد جسمانی؛ بدین معنی که همه انسان هایی که به دنیا آمده و مرده اند، پس از انقراض این جهان مادی، دوباره در جهان ماورای طبیعت زنده شده، در محیطی به نام محشر و در زمانی به نام روز قیامت؛ در محضر حضرت حق حضور می یابند. در این حادثه عظیم بی سابقه و بی لاحقه، فرشتگان و اجنه و همه حیوانات نیز محشور خواهند شد.
6 - ما معتقدیم به خلافت و امامت تشریعی و انتصابی پس از پیامبر اسلام؛ یعنی اینکه حضرت محمد صلی الله علیه و آله قبل از ارتحال به عالم بقا، اشخاصی را به نحو ترتیب برای خلافت و جانشینی خود و تصدی امامت امت و ولایت جامعه به امر پروردگار منصوب فرموده است. همچنین بی تردید معتقدیم که آن حضرت بدون انجام دادن این وظیفه خطیر خلقی و خالقی رحلت نکرده است.
7 - ما معتقدیم که پیامبر اسلام دوازده نفر معین از خاندان خویش را به امر اکید پروردگار، به ترتیب خاصی به عنوان جانشینی و خلافت برای دوران پس از ارتحال خود تعیین فرموده است که اول آنها علی بن ابی طالب پسر عمو و داماد خود او است و یازده نفر دیگر از اولاد علی و دخترش فاطمه، به ترتیب زیر: حسن بن علی، حسین بن علی، علی بن حسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد، حسن بن علی، و محمد بن حسن مهدی قائم می باشند. دوران خلافت یازده امام تا سال 260 هجری بود و خلافت امام دوازدهم که فعلا در پس پرده غیبت است. تا حال ادامه دارد و آنگاه که خداوند منان اراده کند، ظهور کرده، جهان را پر از عدل و داد خواهد نمود.
8 - ما معتقدیم که قرآن مجید، این کتاب عظیم الهی، که فعلا در دست مسلمین است، از طرف خداوند متعال به عنوان یگانه معجزه جاویدان بر قلب شریف پیامبر اسلام نازل شده و از زبان مبارک او به جامعه مسلمین ابلاغ گردیده است؛ نه کلامی از غیر خداوند به عنوان آیه یا سوره ای بر آن اضافه شده؛ و نه آیه یا سوره ای از آن کم شده است و از هیچ راهی، دست تحریف بدان راه نیافته است.
گروه دوم: احکامی که جستجو و تحقیق درباره آنها واجب نیست؛ بلکه می توان در حال تردید هم باقی ماند؛ اما اگر کسی تحقیق کرد و بر واقعیت آنها آگاه شد، واجب است باورهای درونی خود را طبق آنها شکل دهد و انکار آنها دلیل و فقط به خاطر شبهات جایز نیست؛ این احکام عبارتند از مسائل زیر:
9 - ما معتقدیم خداوند متعال جسم نیست، مرکب از اجزا نیست، تغییر و تحول در او راه ندارد، صفات او زائد بر ذاتش نیستند، به زمان و مکان تعلق ندارد، از چیزی زاده نشده و چیزی هم از او زاده نشده است و او واجب الوجود است. درک حقیقت ذات او از قلمروی درک هر عاقلی خارج است؛ خواه پیامبران و خواه فرشتگان دانشمندان جهان.
10 - ما معتقدیم به وجود ملائکه و فرشتگان و عصمت آنها، و تصرفات وسیع و گسترده آنان در جهان، تحت اراده خداوند متعال. کتاب الهی پر از یاد، تسلط و مأموریت آنها در تصرفات گوناگون، در سراسر هستی است و معتقدیم که انکار آنان، به ویژه آنهایی که نامشان در قرآن مجید برده شده است موجب کفر می گردد. همچنین عقیده داریم به وجود اجنه و شیاطین، خواه هر دو یک جنس باشند و خواه دو جنس مختلف.
11 - ما معتقدیم به همه کتاب هایی آسمانی که از جانب پروردگار به پیامبران قبل از پیغمبر خاتم، محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله، نازل شده است. به کتاب هایی که نامشان در قرآن ذکر شده است، اعتقاد تفصیلی و به آنهایی که نامشان ذکر نشده است، اعتقاد اجمالی داریم.
12 - ما معتقدیم به وحی؛ یعنی ارتباط معنوی و سری پیامبران الهی با خداوند متعال و اینکه همه ادیان الهی و کتابهای آسمانی به وسیله آنها از سوی خدا به جامعه بشری ابلاغ شده است. آنها احکام و علوم دیگری را نیز از حضرت حق دریافت کرده و ابلاغ نموده اند. کیفیت وحی آنها سه گونه بوده است:
یک) القا شده کلام الهی به قلب پیامبر، از راهی غیر از حواس ظاهری.
دو) القا شدن کلام خداوند از راه قوه سامعه، بدون رؤیت چیزی.
سه) نازل شدن فرشته وحی بر پیامبر و القای کلام خداوند به او به صورت رویاروی.
ممکن است هر سه قسم درباره همه پیامبران تحقق یافته باشد، با اختلاف درجات آنها و تفاوت زمان ها و مکان ها و قضایای وحی شده.
13 - ما معتقدیم به عصمت و مصونیت همه پیامبران الهی از گناه، خطا و اشتباه در امور دینی؛ بدین معنی که هیچ گاه از آنان گناه و معصیت سر نمی زند، نه در خردسالی و نه پس از بلوغ، نه گناه صغیره و نه کبیره، نه قبل از مبعوث شدن و نه بعد از آن. همچنین از آنها خطا و اشتباه هم سر نمی زند؛ نه در مرحله فراگیری احکام از ناحیه حضرت حق و نه در مرحله ابلاغ آنها به مردم به وسیله گفتار یا نوشتار؛ و نه در مرحله اجرا و پیاده کردن آنها در متن جامعه، و نه در مرحله اعمال شخصی و تقوای فردی خود آنها.
14 - ما معتقدیم به قبح عقلی و حرمت شرعی مؤکد غلو کردن درباره پیامبر اسلام، هر یک از ائمه معصومین، اصحاب و نزدیکان آنها، فرشتگان و دیگر مقدسات.
غلو یعنی تجاوز کردن از حد واقعی آنها در اعتقاد؛
الف - مانند اعتقاد به خدا بودن آنها همراه با نفی وجود خداوند متعال،
ب - یا خدا بودن آنها و خداوند تعالی هر کدام به طور مستقل،
ج - یا به نحو شرکت به صورتی که مسیحیان درباره عیسی علیه السلام گفته اند؛
د - یا قائل شده به اتصاف آنها به یکی از صفات ویژه پروردگار؛ مانند خالقیت آسمان ها و زمین، خالقیت انسان ها و حیوانات، رازقیت همه زنده ها، زنده کردن و میراندن جاندارها و غیره. غلو در بیشتر موارد، موجب کفر می شود.
15 - ما معتقدیم به عدم تحریف قرآن مجید و مجموعه این کتاب مقدس آسمانی که فعلا در دست مسلمین جهان است؛ یعنی این کلام موجود، درست همان است که فرشته وحی از سوی خداوند متعال به قلب مبارک پیامبر اسلام علیه السلام نازل کرده است و از زبان آن حضرت به مسلمانان ابلاغ شده و به وسیله نویسندگان وحی و سپس سایر نویسندگان در اختیار مردم قرار گرفته و دست به دست به وسیله مجامع اسلامی، به دور از هرگونه تحریف به ما رسیده است؛ نه یک آیه یا سوره بدان اضافه شده و نه یک آیه یا سوره از آن کسر گردیده است.
آری! این مصحف نور، همان است که در قلب نورانی پیامبر اسلام نقش بسته بود و آن نقش اقدس همان است که در لوح محفوظ مکتوب است و آن مکتوب انور همان است که در علم ازلی حضرت حق، محقق و موجود است.
16 - ما معتقدیم امام دوازدهم محمد بن الحسن الحجة علیه السلام مهدی موعود، در عصر امامت امام حسن عسکری از صلب شریف آن حضرت متولد شده، و قبل از ارتحال ایشان از طرف حضرت حق، به دستور پیامبر اسلام، به امامت و رهبری و حاکمیت بر همه مکلفان روی زمین منصوب گردیده است و از آن زمان تا حال در پس پرده غیبت، عهده دار مقام ولایت و امامت و متکفل شؤون غیبی حاکمیت الهی جامعه می باشد و آنگاه که مشیت حضرت حق حتمی گردد، ظهور کند و جهان پر از فساد را مبدل به مدینه فاضله فرماید.
17 - ما معتقدیم پیامبر گرامی اسلام به وسیله تعلیم الهی، به همه احکام دین و اصول و فروع آن، عالم بود؛ همه علوم و معارف و اسرار قرآن کریم، همه کتاب های آسمانی پیامبران گذشته، همه علوم مختلفی که جامعه بشری در عصر نبوتش واجد بودند و پیامبر در معرض سؤال بود و سایر علوم الهی و اسرار غیبی که حدود و ثغور آنها از قلمرو تصور ما بیرون است. درباره خلفای معصوم او نیز همین عقیده را داریم.
18 - ما معتقدیم به حجیت کتاب خداوند و قرآن مجید. یعنی پذیرفتن هر حکم دینی اصلی و فرعی و هر علم و حکمتی که صریح یا ظاهر قرآن بر آن دلالت کند، با شرایط مقرر، لازم؛ و رد آن حرام است.
19 - ما معتقدیم به سنت پیامبر اسلام و حجیت آن. سنت عبارت است از کلمات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله غیر از قرآن مجید، که به عنوان احکام دین و معارف الهی بیان فرموده است. همچنین معتقدیم که امامان معصوم، حاکی و ناقل سنتند و اصل سنت و تمام و کمال آن، از پیامبر اکرم به دست آنها رسیده است و هر چه به وسیله آنها به دیگران رسیده باشد، از همه خطاها، شبهات و تحریفات مصون است. خداوند در روز جزا همه جهانیان را به وسیله دو مدرک کتاب و سنت، مورد محاکمه و بازپرسی قرار خواهد داد و انسان ها نیز در آن روز برای اثبات ادعاها یا تبرئه خود از خطاها به این دو حجت تمسک خواهند نمود.
20 - ما معتقدیم به حجیت عقل سلیم و ادراک قطعی خرد؛ بدین معنی که ادراک قطعی هر انسانی نسبت به حسن و قبح اعتقادی و عملی او همانند کتاب کریم و سنت پیامبر، حجت بالغه و برهان قاطع است و فردای قیامت، در محکمه عدل الهی، قضاوت عقل درباره همه حسنات انسان، مدرک استحقاق ثواب و درباره همه گناهان او، سند محکومیت و مجازات خواهد بود.
21 - ما معتقدیم به حدوث زمانی جهان هستی؛ یعنی خدای توانا همه موجودات عالم را با اراده و مشیت بالغه خویش از کتم عدم و نیستی مطلق به وجود آورده و هستی بخشیده است؛ پس ذات اقدس الهی، واجب الوجود ازلی است و ماسوای او ممکن الوجود حادث است؛ یعنی وقتی بوده که او بوده و غیر او نبوده است.
22 - ما درباره افعال اختیاری انسان معتقدیم به امر بین الامرین؛ یعنی هر عملی که از او سر می زند، هم خود او در آن دخالت دارد و هم خداوند متعال؛ از او اراده و حرکت و از خدا یاری در مقدمات و عمل؛ نه او مستقل است، به طوری که اراده اش علت تامه فعل باشد و خدا هیچ دخالت تکوینی نداشته باشد، که این را تفویض می نامند؛ نه اراده خداوند علت تامه صدور فعل اوست، به طوری که اراده خود او دخالت تکوینی نداشته باشد، همانند حرکت نقش پرده و پرچم به وسیله باد باشد که این را جبر می نامند.
بنابراین امر بین الامرین، یعنی شرکت تکوینی انسان و خدا در کارهای اختیاری او؛ در این جهت بین کارهای خیر و شر، حلال و حرام فرقی نیست؛ گرچه این دو از جهات دیگر فرق دارند؛ چه آنکه خداوند به کار حلال، راضی و از کار حرام ناراضی است؛ به کار خیر و حلال، پاداش و به کار حرام، کیفر خواهد داد. این امتیازها مربوط به جنبه تشریعی افعال اختیاری انسان است.
23 - ما معتقدیم به عالم برزخ؛ یعنی جهان خاصی در فاصله بین دنیا و عالم قیامت، که اقامتگاه موقت ارواح همه انسانهایی است که در دنیا از قالب تن بیرون شده اند و جایگاه فرشتگانی است که متصدی اداره امور آنجا هستند. عالم برزخ دارای بهشت و جهنم و ثواب و عقاب موقت است و ارواح کسانی که به آنجا وارد می شوند، سه دسته اند:
الف: ارواح مؤمنین محض و خالص که بیدار و در نعمت اند.
ب: ارواح کفار و فساق محض که بیدار و در عذابند.
ج: ارواح انسانهای متوسطالحال و مستضعفان عقلی و اعتقادی که پس از مرگ در حالتی شبیه به خوابند که سُبات نامیده می شود، تا آنگاه که روز قیامت بر پا شود.
24 - ما معتقدیم که در روز قیامت درباره عقاید و اعمالی یکایک مکلفین سؤال، محاکمه و قضاوت خواهد شد؛ یعنی خداوند قادر همه مکلفین را در آن روز مورد حساب و محاکمه قرار خواهد داد و از عقاید و اعمال شخصی هر فردی پرس و جو خواهد نمود و نیز همه اختلافات اعتقادی و عملی آنها را از مسأله توحید و اصول عقاید گرفته تا کوچکترین اختلاف مالی و حقی مورد بررسی قرار داده، قضاوت عادلانه خواهد فرمود.
25 - ما معتقدیم به تحقق شهادت در روز قیامت و قیام شهود، در مقام سؤال و محاکمه؛ یعنی تبهکاران و کسانی که فساد عقیدتی و عملی دارند، اگر از هول محشر و ترس رستاخیز، منکر بعثت پیامبران یا ابلاغ دین از سوی آنان شوند یا مدعی نرسیدن دعوت یا تمام نشدن حجت نزد خود شوند، یا منکر صدور گناه یا تعدی به حقوق دیگران شوند، شاهدانی از طرف پروردگار یا از ناحیه پیامبران یا از طرف مدعیان خصوصی اقامه گردیده و طبق آنها قضاوت خواهد شد.
از جمله شهود آن روز، خود حضرت حق تعالی است و نیز پیامبران هر ملت، اوصیای پیامبران، فرشتگان موظف اعمال، نویسندگان خیرات و شرور، علما، صالحان، شهدایی که از حال منکر مطلع باشند، زمان ها و مکان هایی که گناه در آنها واقع شده است و بالاخره اعضاء و جوارح خود شخصی.
26 - ما معتقدیم به سنجش اعمال در آخرت، یعنی عملاهای خیر و شر هر کسی، چه اعتقادات باطنی و درونی و چه عمل های ظاهری و بدنی و چه اخلاقی و صفت های روانی، در معرض سنجش و ارزیابی معنوی و عقلانی قرار می گیرد و طبق تشخیص متخصصین آن جهان، پاداش یا کیفر داده می شود. در این سنجش، عمل های نیک و پر ارج را، سنگین و عمل های زشت و کم ارج را، سبک می نامند.
27 - ما معتقدیم که همه کارهای خیر و شر انسان در دنیا، از هنگامی که قدرت تمییز و ادراک پیدا می کند، تا آخرین لحظه عمرش، به وسیله فرشتگان مأمور این امر، نوشته می شود و در عالم آخرت به صورت کتابی تدوین شده به دست راست یا چپ وی داده می شود؛ خواه عقاید و اعمال باطنی باشد و خواه افعال بدنی، خواه صغیره باشد و خواه کبیره. خود انسان در آن روز با مندرجات آن کتاب آشنا شده از حساب اعمال و چگونگی آن قبل از محاکمه علنی، مطلع خواهد بود.
28 - ما معتقدیم به تحقق شفاعت در عالم آخرت؛ یعنی چون برخی از گناهکاران محکوم به عذاب و جهنم شوند، خداوند به عده ای اجازه وساطت و شفاعت خواهد داد و بدین وسیله مجرمان را خواهد بخشید.
شفاعت، به اذن حضرت حق و به در خواست شفاعت کنندگان یا مجرمین است و شفاعت کنندگان، از انبیای عظام، فرشتگان، علما، شهدا و صالحان خواهند بود.
مورد شفاعت، گناهان فرعی و عملی است، نه کفر و شرک.
ثمره شفاعت، نجات مطلق یا تخفیف عذاب است. احیاناً شفاعت درباره اهل بهشت هم خواهد بود؛ یعنی آن دسته از اهل بهشت که اعمالشان نارسا و ثوابشان کم و رتبه شان پایین است، به وسیله شفاعت، مقام بالاتر یا پاداش بیشتر به دست خواهند آورد.
29 - ما معتقدیم به بهشت ابدی، پس از انقضای روز قیامت؛ یعنی چون محاسبه خلق در روز جزا خاتمه یافت و عده ای به خاطر عمل یا به وسیله شفاعت، مستحق پاداش نیک و عده ای مستحق مجازات شدند، خداوند نیکان و رستگاران را در مسکن و محلی به نام جنت و بهشت که در حسن و زیبایی، وصف ناپذیر و در شکوه و جلال، بغایت دلپذیر است ساکن خواهد فرمود؛ بهشت مزبور ابدی و دائمی است و غرفه ها، طبقات، باغ ها، درختان و میوه های بی پایان، و همسران، کنیزان و خدمه فوق تصور دارد؛ کسی که در این محیط وارد شود، دیگر خارج نخواهد شد. پیری، فرسودگی، مرض، ناراحتی، غصه و نیز هیچ گونه موجود مضر و هیچ نوع شر و ضرر و آفت در آنجا وجود ندارد. بهشت، هم اکنون آفریده شده است. 30 - ما معتقدیم به جهنم ابدی، پس از تمام شدن روز قیامت، یعنی کسانی که در محکمه قیامت، محکوم به عذاب و کیفر شدید شدند، در محلی مملو از آتش و عذاب های گوناگون فوق تصور انسان، به نام جهنم و دوزخ، محبوس خواهند شد، جهنم برای کفار و کسانی که فساد اعتقادی و اصولی دارند ابدی و دائمی است و وارد شدنشان، بیرون آمدن ندارد؛ و برای کسانی که گناهان فرعی و عملی دارند، موقت است.
افزودن دیدگاه جدید