عوامل ترقی و انحطاط انسان/ جلسه 2 (آیت الله مصباح یزدی)

یکی از شیوه های هدایت و تربیت قرآن کریم یادآوری حوادث تاریخی و داستان های گذشتگان است. تبعیت و تقلید از دیگران خود یک اصل مهم تربیتی است و ما باید به این مسئله توجه کنیم. البته گاهاً هم تقلید موجب گمراهی و ضلالت می شود و باید بدانیم که تقلید نه مطلقاً صحیح است و نه مطلقاً غلط است؛ اما تبعیت از انبیاء (علیهم السلام) سبب می شود که انسان مشمول رحمت الهی گردد. در رابطه با تبعیت از تاریخ و رفتار گذشتگان هم مانند سایر مسائل افراط و تفریط وجود دارد و به طور کلی باید بدانیم اطاعت خدا و پیامبر او واجب است و اگر نباشد دینی باقی نمی ماند.

تبعیت از دیگران به سه قسم تقسیم می شود. در یک نوع از تبعیت، عامل آگاهی، اراده و اختیار هیچ موثر نیست و حرکتی است شبیه حرکت انعکاسی که به آن «محاکات» می گویند که حرکت آیینه وار است و این عمل قابل ارزشیابی اخلاقی نیست چون اراده و آگاهی در آن نقشی ندارد. دوم «تقلید کورکورانه» است و در این نوع تقلید استدلال بر این است که هرچه دیگران انجام می دهند، من هم باید انجام بدهم و اگر کار بدی هم باشد. بسیاری از تقلید هایی که در عرصه مد، لباس و... انجام می شود از همین نوع است که تقلید غیر عاقلانه است و در اکثر موارد موجب گمراهی می شود. نوع سوم از تقلید «اقتباس» است به این صورت که ما رفتار دیگران را می بینیم و آن را تحلیل می کنیم و در مورد چرایی و نتایج مطلوب یا نامطلوب آن فکر می کنیم و بعد از بررسی تأثیر آن عمل در سعادت دنیا و آخرتمان آن را انتخاب می کنیم. انسان در زندگی از این نوع تقلید - که مستند به یک دلیل اجمالی منطقی است - گریزی ندارد؛ پس ما در الگوگیری از تاریخ گذشتگان نباید مانند کودکان محاکات و یا تقلید بدون پشتوانه عقلی داشته باشیم.

اطاعت از خداوند دو جهت دارد: برخی به دلیل اینکه می دانند خدا مصلحت را بهتر می داند از او اطاعت می کنند و برخی اطاعتشان از روی عشق به خداست. خداوند می فرماید: «از خدا، پیامبر و اولی الامر اطاعت کنید». روشن است که این اطاعت به معنای این نیست که ابتدا دلیل آن را از او بپرسید؛ بلکه باید بدون چون و چرا عمل کنید. راه میانبر این است که در امور به متخصص مورد اعتماد مراجعه کنیم و در مسائل دینی هم به مرجع تقلید مراجعه کنیم. برای مرجع تقلید هم دو شرط فقاهت و عدالت لازم است.

فایل: