موسیقی رپ چگونه بر سبک زندگی ما تاثیر می گذارد؟

موسیقی رپ چگونه بر سبک زندگی ما تاثیر می گذارد؟

ورود دو پدیده ی «سکس» و «مواد مخدر» به رپ که برخی اندیشمندان انتقادی آن را توطئه ی جریان سرمایه داری برای منحرف کردن اعتراضات سیاهان می دانند، به سرعت کارکردهای این سبک موسیقی را گسترش داد. به تدریج، سفید پوستان هم وارد موسیقی رپ شدند و زیرسبک های جدیدی در این ژانر(Genre) موسیقی به وجود آمد. در ادامه این نوشتار با ضیاءالصالحین همراه باشید.

پیشینه موسیقی رپ

بنظر می رسد هیپ هاپ یا بطور خاص، اصلی ترین زیرشاخه ی آن یعنی موسیقیِ رپ، فراتر از یک سبک از موسیقی بوده و یک خرده فرهنگ به شمار می آید. ازاین رو، در بررسی موسیقی رپ باید به تفاوت آن در جایگاه یک سبک موسیقی یا بعنوان بخشی از فرهنگ هیپ هاپ توجه شود.

1. «موسیقی رپ» حداقل در شکل های اولیه ی آن، بخشی از خرده فرهنگِ (subculture) هیپ هاپ بوده است. خرده فرهنگی که از چهار جزء رپ کردن (rapping)، دیوارنویسی یا گرافیتی (graffiti)، رقص مخصوص رپ یا بریک دنس (breakdancing) و آهنگ سازی یا دی جی کردن (DJing) تشکیل شده است. هیپ هاپ با این ویژگی ها، فراتر از مجموعه عوامل هنری است و یک خرده فرهنگ و حتی سبک زندگی محسوب می شود؛ ازاین رو، در بررسی «موسیقی رپ» باید به تفاوت آن در جایگاه یک سبک موسیقی یا بعنوان بخشی از فرهنگ هیپ هاپ توجه شود.

2.  رپ و هیپ هاپ هر 2 محصول آفریقایی آمریکایی های شهر نیویورک در دهه ی  میلادی هستند. جایی که سیاهان آمریکاییِ ستم دیده از تبعیض نژادی، از رسانه و فضایی برای بیان اعتراضات شان محروم بودند. آنها اعتراضات شان را درقالب تجمعات خیابانی، اجرای رقص و نمایش، تولید صداهای ناموزون با ابزارهای ابتدایی و خواندن ریتمیک متن هایی که درواقع، همان ترانه های رپ بود، بیان می کردند؛ به همین دلیل رپ، «سی.ان.ان سیاهان» نامیده شده است!

این مجموعه رفتارها بود که بتدریج، فرهنگ هیپ هاپ را بوجود آورد. این فرهنگ در سالیان بعد به دیگر شهرهای آمریکا و برخی دیگر از کشورها سرایت کرد تا ابزاری برای بیان اعتراضات سیاهان باشد.

موسیقی رپ یا موسیقی اعتراضی؟

 رپ اما تنها به مضامین اعتراضی محدود نماند. ورود دو پدیده ی «سکس» و «مواد مخدر» به رپ که برخی اندیشمندان انتقادی آن را توطئه ی جریان سرمایه داری برای منحرف کردن اعتراضات سیاهان می دانند، به سرعت کارکردهای این سبک موسیقی را گسترش داد. بتدریج، سفیدپوستان هم وارد موسیقی رپ شدند و زیرسبک های جدیدی در این ژانر موسیقی بوجود آمد. امروزه، موسیقی رپ زیرشاخه های فراوانی دارد و موضوعات متنوعی را شامل می شود. پس گزاره ی «موسیقی رپ، موسیقی اعتراضی است» تنها به دوران اولیه ی شکل گیری آن برمی گردد.

الف: ورود رپ به ایران به عنوان سبک موسیقی به سال ها پیش برمی گردد؛ اما رپ بعنوان بخشی از فرهنگ هیپ هاپ تنها در همین چند سال اخیر در ایران مطرح شده است. تولید انبوه آثاری که در راستای تقلید از مضامین و محتواهای رپ غربی ساخته شده اند، دیوارنوشته ها و نقاشی های دیواری عجیبی که در گوشه وکنار برخی مناطق شهر تهران دیده می شود، گردهمایی های گاه وبی گاه رپ کن های نوجوان ایرانی در تعدادی از پارک های تهران که معمولاً با اجراها و مراسم خاصی همراه است و نوع خاصی از لباس پوشیدن و صحبت کردن از نشانه های ورود رپ بعنوان بخشی از فرهنگ هیپ هاپ به جامعه ی ایرانی هستند.

ب: ورود این خرده فرهنگ به جامعه ی ایرانی با تأخیر زمانی چند دهه ای در حالی اتفاق افتاده که شرایط و زمینه های جامعه ی فعلی ما شباهت و تناسبی با جامعه ی دهه ی هفتاد آمریکا ندارد. همین تفاوت هاست که از رپ فارسی بعنوان مسئله ای تقلیدی و وارداتی، تناقض کمیکی را ایجاد کرده است؛ مثلاً در حالی که رپ در جامعه ی آمریکایی، اغلب، موسیقی و در واقع ابزار طبقه ی پایین و محروم جامعه برای بیان اعتراضات بود، در جامعه ی ایرانی به ابزار سرگرمی و تشخص طلبی طبقه ی مرفه جامعه تبدیل شده است!

ج: تقلید در قالب تأثیرپذیری و آمیختگی فرهنگی پدیده ی جدیدی نیست. همه ی عرصه ها و حوزه های فرهنگی ما و البته تمام کشورهای دیگر تحت تأثیر اینگونه تبادلات و تقلیدها قرار دارد؛ هرچند که در این سالیان، ما بیشتر تأثیرپذیر و تقلیدکننده بوده ایم. آنچه در این میان حائز اهمیت است درجه و نوع تقلید است.

در این مورد هم، استفاده از رپ بعنوان سبک جدید موسیقایی یا استفاده از آن در جایگاه تقلید کورکورانه از عناصر و المان های فرهنگ هیپ هاپ، بدون توجه به تفاوت های فرهنگی اجتماعی، دو مدل متفاوت ازبکارگیری رپ است. در جامعه ی ما، هم تولیدکنندگانی که آگاهانه دست به تولید محصولاتی در این حوزه می زنند، هم تحلیگرانحوزه ی اجتماعی و هنری و هم سیاست گذاران عرصه ی فرهنگی باید به تفاوت این دو مدل بکارگیری توجه داشته باشند.

جایگاه فرهنگی موسیقی رپ در ایران عبارتند از:

1: به همان اندازه که رپ در جایگاه بخشی از فرهنگ هیپ هاپ هیچ تناسب و قرابتی با جامعه ی ما ندارد، به نظر می رسد رپ در جایگاه سبک موسیقی ویژگی هایی دارد که مشابه و هماهنگ با ویژگی های سبک زندگی نوجوانان و جوانان عصر حاضر است. مهم ترین شباهت این سبک موسیقی و سبک جدید زندگی دوران معاصر مسئله ی «سرعت» است. نسل جوان امروز همانطور که در تغذیه اش فست فود را ترجیح می دهد، در انتخاب موسیقی هم به سراغ رپ می رود.

اگر نسل پیشین حاضر بود هنگام غذاخوردن، ساعتی را صرف آبگوشت خوری و کوبیدن گوشت و نخود کند، نسل جدید بیشتر ترجیح می دهد «سر و ته» غذاخوردن را در چند دقیقه با فست فود «هم بیاورد». به همین ترتیب، مثلاً نوجوان امروزی معمولاً حوصله ندارد که در تصنیفی از شجریان سه چهار دقیقه موسیقی گوش دهد و منتظر شروع شدن کلام باشد؛ چرا که در همین زمان می تواند چند ترانه ی رپ را گوش کند. این تغییر در سبک زندگی که بخشی از آن پیامد گسترش تکنولوژی است، صرفنظر از منفی یا مثبت بودن آن، یک واقعیت اجتماعی است.

به عبارت دیگر، ما با سبک جدیدی از زندگی روبه رو هستیم که محصول مجموعه ی تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی چند دهه ی اخیر است. این سبک جدید با تغییر ذائقه ای همراه شده که در همه ی ابعاد زندگی ازجمله سلیقه ی موسیقایی تأثیرگذار بوده. از این زاویه ی نگاه، بخشی از مخالفت هایی که در برابر این سبک موسیقی انجام می شود، در چارچوب مسئله ی «اختلاف نسل ها» تعریف می شود.

2: آنچه تاکنون در برخورد با موسیقی رپ در ایران اتفاق افتاده، مجموعه اقدامات عمدتاً ناهماهنگ و نامناسبی بوده که بیشتر سمت وسوی سلبی داشته است؛ اما باتوجه به سادگی روند تولید و انتشار محصولات رپ که در مرحله ی تولید به شکل خانگی و با کمترین امکانات و در مرحله ی انتشار به کمک اینترنت و بلوتوث و تکنولوژی های جدید ارتباطی انجام می شود، این برخوردهای سلبی، خللی در جریان تولید و انتشار موسیقی رپ فارسی وارد نکرده است.
در این سالها، اظهارنظرهای متفاوتی ازسوی نهادهای مختلف فرهنگی در این مورد اعلام شده که عمدتاً بر مخالفت با این سبک موسیقی اشاره داشته اند. این نوع واکنش ها در بخش دیگری از جامعه ی فرهنگی کشور، یعنی اهالی موسیقی و فرهنگ هم به چشم می خورد؛ برای مثال، حسین علی زاده با لحنی تحقیرآمیز از موسیقی زیرزمینی با عنوان موسیقی تقلیدی و پدیده ی منفی یاد می کند یا اینکه شهرام ناظری در واکنش به برگزاری کنسرت موسیقی رپ به مناسبت سال بزرگداشت مولانا در شهر لندن می گوید این ها شایستگی اجرای شعرهای مولانا را ندارند.
به نظر می رسد همین مخالفت و تعلل در برخورد مناسب با این پدیده است که امروز باعث شده در جامعه شاهد بروز جنبه ها و آثار منفی این سبک از موسیقی باشیم. مهم ترین پیامد منفی ِ موسیقی رپ، ورود الفاظ رکیک و مستهجن درقالب محصول رسانه ای است که برای نخستین بار در جامعه ی ما اتفاق می افتد. شاید معرفی و حمایت یا صدور اجازه ی فعالیت، حداقل برای بخش هایی از این نوع موسیقی بتواند به تعدیل این فضا کمک کند.

در پایان، می توان گفت رپ در جایگاه سبک موسیقی و علاقه ی گروهی از نوجوانان ایرانی به آن، یک «واقعیت» جدید اجتماعی است و بنظر می رسد که تلاش برای بالابردن سطح کیفی محصولات این سبک موسیقی (اعم از سطح ترانه ها و آهنگ ها) و بومی کردن آن، متناسب با فضای اجتماعی و فرهنگی کشور، می تواند بهترین روش برای مقابله با این پدیده ی فرهنگی باشد.

بیشتر بخوانید : 

جایگاه موسیقی سنتی و محلی در میان نوجوانان - جلسه ۱

جایگاه موسیقی سنتی و محلی در میان نوجوانان - جلسه ۲

جایگاه موسیقی محلی و سنتی در میان نوجوانان - جلسه ۳

جایگاه موسیقی سنتی و محلی در میان نوجوانان - جلسه ۴

جایگاه موسیقی سنتی و محلی در میان نوجوانان - جلسه ۵