شبهه : چرا حركت های گسترده ی كشف حجاب و حجاب زدایی، از سوی عوامل وابسته به استعمارگران، در بعضی كشورهای اسلامی، مثل افغانستان، تركیه، ایران و... با شكست مواجه شده است ؟
پاسخ : حداقل سه علت مهم برای شكست حركت های حجاب زدایی در كشورهای اسلامی می توان ذكر كرد:
الف) فطری بودن حجاب ------------------------------
به نظر می رسد كه عامل اصلی گرایش انسان ها، مخصوصاً زنان، به حجاب و پوشش، تأمین یك نیاز فطری و درونی به نام حیا و شرم است.
شرم، یكی از صفات مخصوص انسان است؛ و انسان تنها حیوانی است كه اصرار دارد، دست كم، بعضی از اندام های خود را بپوشاند. پروفسور اسوالد شوارتز، طبیب و روان شناس اتریشی، در كتاب روان شناسی جنسی درباره ی احساس شرم در انسان ها می نویسد:
علاوه بر مردم شناسی، تجزیه و تحلیل روان شناسی نیز ثابت می كند كه احساس شرم، یكی از صفات عمده ی نوع بشر است. هیچ قبیله ی اولیه ای، هر قدر هم بدوی بوده باشد، شناخته نشده است كه از خود، شرم بروز ندهد و بچه های كوچك نیز شرم دارند. در طی دوران رشد بشر و هم چنین در خلال رشد افراد، بر وسعت موضوعاتی كه مورد حمایت شرم قرار می گیرند افزوده می شود. حمایت، وظیفه ی مخصوصی است كه به عهده ی شرم گذارده شده است. كاملاً معلوم است كه شرم، قبل از همه چیز از اعضای تناسلی و وظایف آنها حمایت می كند... ادعای پیش رفت و مدرنیزم خرقه ای بر تن بی خبری از ارزش های اساسی است؛ و شرم، نخستین قربانی این گمراهی اخلاقی است؛ مثلاً نهضت اعتقاد به لختی، نمونه ی وحشتناكی از این ادعاست.[1]
علاوه بر مطالعات مردم شناسی و روان شناسی جنسی، از مطالعات تاریخی نیز استفاده می شود كه انسان در هیچ مقطعی بدون پوشش زندگی نكرده است؛[2] و این مطلب حاكی از وجود شرم و حیای ذاتی انسان است. از آیات مربوط به خلقت حضرت آدم و حوا نیز فطری بودن پوشش و حجاب استفاده می شود. خداوند در قرآن به انسان ها هشدار می دهد كه مواظب باشند مبادا همان گونه كه فتنه و فریب شیطان باعث برهنگی آدم و حوا گردید، موجب فریب و برهنگی آنان نیز بشود:
یا بَنِی آدَمَ لا یفْتِنَنَّكُمُ الشَّیطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَیكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ ینْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیرِیهُما سَوْآتِهِما.[3]
قرآن هم چنین از وسوسه ی شیطان برای برهنگی آدم و حوا خبر می دهد:
فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیطانُ لِیبْدِی لَهُما ما وُرِی عَنْهُما مِنْ
سَوْآتِهِما.[4]
و بالاخره قرآن از كارایی وسوسه ی شیطان نسبت به آدم و حوا و خوردن از شجره ی ممنوعه و در نتیجه، آشكار شدن زشتی های آدم و حوا و اقدام آن دو به پوشاندن بدن خود با برگ درختان خبر می دهد:
فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یخْصِفانِ عَلَیهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ.[5]
از تعابیر «ینزع عنهما لباسهما» و «لیبدی لهما ما وری عنهما من سواتهما» در آیات فوق به روشنی استفاده می شود كه انسان قبل از ارتكاب خطا در بهشت دارای پوشش بوده است؛ هم چنین ازتعبیر «طَفِقا یخْصِفانِ عَلَیهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ» نیز استفاده می شود كه به دلیل برخورداری آدم و حوا از حیا و شرم فطری، پس از برهنه شدن، فوراً بدن خود را با برگ درختان پوشاندند.
البته، علاوه بر عامل فطری كه در پیدایش اصل پوشش دخالت اساسی داشته است، عوامل دیگری، مثل محفوظ ماندن بدن از سرما و گرما، گرایش به تجمل و زیبایی، شرایط محیطی، جغرافیایی، قومی و... در پیدایش تعدد و تنوع و مدل های مختلف پوشش مؤثر بوده اند.
ب) دینی بودن حجاب
حجاب یكی از احكام مسلم دین اسلام است كه اصل آن از ضروریات می باشد و آیات و روایات فراوانی بر آن دلالت دارد كه به بعضی از آنها اشاره خواهد شد؛ بنابراین، به دلیل شدت وضوح دینی و شرعی بودن حجاب و پوشش، نیازی به بحث درباره ی آن نیست.[6] همین دینی بودن حجاب باعث شده تا در تاریخِ مبارزه با حركت های حجاب زدایی، روحانیت و عالمان دینی، در صف نخست این گونه مبارزات قرار داشته باشند. در قضیه ی كشف حجاب به وسیله ی رضاخان، عالمان دینی و حوزه های علمیه، به دو صورت علمی و عملی با آن مبارزه نمودند. مواجهه ی علمی عالمان دینی در نگارش مقالات، رساله ها و كتاب های علمی در تبیین حجاب و فلسفه و فواید آن تبلور یافت. مواجهه ی عملی عالمان دینی در تحمل زندان ها، شكنجه ها و تبعیدها تحقق یافت كه یكی از نقطه های اوج آن، قصه ی غم انگیز مسجد گوهرشاد مشهد مقدس است.[7]
ج) آگاهی زنان و دختران از فواید حجاب
بدون تردید، بین آگاهی و اعتقاد بیش تر و عمیق تر زنان نسبت به فواید حجاب و پوشش، و رعایت بیش تر حجاب توسط آنها، رابطه ی مستقیمی وجود دارد كه نمونه ی بارز آن را در حجاب فاطمه ی زهرا(س) و دیگر زنان اهل بیت(ع) و اصرار آنان بر حفظ حجاب در شرایط سخت اسارت و اعتراض های افشاگرانه ی آنها در مقابل هتاكی های مخالفان اهل بیت(ع) می توان مشاهده نمود.[8] نقش آگاهی زنان نسبت به فواید و فلسفه ی حجاب، در مقابله با نقشه های حجاب زدایی استعمارگران در مبارزه ی مردم الجزایر با دولت استعمارگر فرانسه[9] و هم چنین مقاومت دانشجویان دختر محجبه در مقابل مقررات ضد حجاب حكومت لائیك تركیه نیز، قابل توجه است. جلوه ی دیگر تأثیر آگاهی زنان بر علیه بی حجابی، قیام زنان آگاه ایرانی در مقابل كشف حجاب رضا خان است. امام خمینی (ره) در این باره فرموده اند:
زن های ایرانی هم قیام كردند بر ضدش و تودهنی به او زدند كه ما نمی خواهیم این طور چیزی (كشف حجاب) را.[10]
البته مقاومت زنان آگاه و عفیف ایرانی در مقابل نقشه های استعمارگران، حتی قبل از واقعه ی كشف حجاب رضاخان نیز سابقه داشته است. یكی از نویسندگان خارجی در تمجید از ایستادگی زنان با حجاب ایرانی در مقابل استعمارگران نوشته است:
درود و عزت بی حد، به زنان روبسته ی ایران باد. وی به عزم ثابت سیصد زن شجاع اشاره می كند كه با چادر سیاه و نقاب سفید، در حالی كه بسیاری از آنان در زیر لباس طپانچه داشتند، به مجلس رفتند تا نمایندگان از تسلیم كشور به بیگانگان احتراز نمایند. به اعتراف این نویسنده ی آمریكایی، آن بانوان شجاع اعلام داشتند كه اگر وكلای مجلس بخواهند در حفظ شرف و عزت ایران تسامح به خرج دهند و یا تردید نمایند، هم آنان و هم شوهران و فرزندان خویش را خواهند كشت، تا لااقل اجسادشان گواهی بر شرف ایرانی باشد.[11]
یكی از نویسندگان داخلی نیز درباره ی رابطه ی حجاب و آگاهی زنان و نقش آن در خنثی كردن توطئه های استعمار غربی می نویسد:
حجاب مال نسل آگاهی است كه به پوشش اسلامی بر می گردد، این نسلی است كه با این پوشش اسلامی می خواهد به استعمار غربی و به فرهنگ اروپایی بگوید: پنجاه سال كلك زدی، كاركردی، نقشه كشیدی كه مرا فرنگی مآب كنی، من با این لباس به تو می گویم نه، و به تمام پنجاه سال كارت فاتحه می خوانم.[12]
-------------------------------------------------------------------
[1] . به نقل از غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص 68.
[2] . برای آگاهی بیش تر ر.ك: روت ترنرویل كاكس، تاریخ لباس، ترجمه ی شیرین بزرگمهر؛ سیدمهدی قانع، «انسان، پوشش و ریشه های تاریخی»، مجله ی پیام زن، شماره های 18، 19 و 20.
[3] . سوره ی اعراف (7)، آیه ی 27.
[4] . سوره ی اعراف (7)، آیه ی 20.
[5] . سوره ی اعراف (7)، آیه ی 22.
[6] . به رغم این كه دینی و شرعی بودن حجاب از واضحات است، برخی در دینی بودن آن شبهه كرده اند. برای مطالعه ی بیش تر درباره ی شبهه ی مذكور و پاسخ آن ر.ك: مهدی مهریزی، «حجاب»، ص 19 ـ 27.
[7] . برای آشنایی با قصه ی كشف حجاب و مبارزه ی علمی و عملی علمای دینی با كشف حجاب رضا خان ر.ك: مؤسسه ی فرهنگی قدر ولایت، حكایت كشف حجاب؛ حمید بصیرت منش، علما و رژیم رضاشاه؛ سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی، واقعه یة تكشف حجاب؛ مدیریت پژوهش انتشارات و آموزش، خشونت و فرهنگ، اسناد محرمانه ی كشف حجاب؛ مركز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، تغییر لباس و كشف حجاب به روایت اسناد؛ فاطمه استادملك، حجاب و كشف حجاب در ایران.
[8]. به كلام حضرت زینب (س) خطاب به یزید توجه كنید:
امن العدل یا ابن الطلقاء تخدیرك حرایرك و امائك و سوقك بنات رسول الله (ص) سبایا قد هتكت ستورهن و ابدیت وجوههن؛ ای پسر آن مردمی كه جد من اسیرشان كرد و پس از آن آزادشان فرمود، آیا عادلانه است كه تو زنان و كنیزان خود را پشت پرده نشانی و دختران رسول (ص) را اسیر به این سوی و آن سوی كشانی؛ پوشش آنها را بدری، روی آنان را بگشایی؟! شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 254.
[9] . محبوبه ی پلنگی، «زنان در الجزایر»، پیام زن، شماره ی 50 ـ 59.
[10] . امام خمینی، صحیفه ی نور، ج 2، ص 30.
[11] . غلامرضا گلی زواره، «استعمار و استبداد و هجوم به فرهنگ عفاف و حجاب» پیام زن، ش 70، ص 15، به نقل از: مورگان شوستر، اختناق ایران، ترجمه ی اسماعیل رایین، ص 241.
[12] . علی شریعتی، مجله ی زن روز، ش 1659، ص 77.
