بی شك، یكی از جلوه های ظاهری طلبه، خانواده اوست. همسر، فرزند، برادر، خواهر، خویشاوندان و حتی دوستان طلبه هر یك تا حدودی منتسب به اویند و به اندازه همین انتساب در معرض نگاه جامعه و مورد انتظارات خاصی قرار دارند؛ مثلاً پذیرفته نیست كه همسر طلبه حداقل حجاب واجب شرعی را رعایت كند. یا فرزندان طلبه از لباس ها و ظواهر خاصی برخوردار باشند. خدای متعال در قرآن كریم این مسئولیت بیشتر را برای خویشاوندان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله این گونه گوشزد می كند:
«یـنِسَآءَ النَّبِی مَن یأْتِ مِنكُنَّ بِفَـحِشَةٍ مُّبَینَةٍ یضَـعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَینِ وَكَانَ ذَ لِكَ عَلَی اللَّهِ یسِیرًا * وَ مَن یقْنُتْ مِنكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِی وَ تَعْمَلْ صَــلِحًا نُّؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَینِ وَ أَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِیمًا * یـنِسَآءَ النَّبِی لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَآءِ»؛[1]
ای زنان پیامبر! هر یك از شما كه گناه آشكاری انجام دهد، عذاب او دو برابر خواهد بود و این بر خدا آسان است. و هر یك از شما كه خدا و رسولش را پیوسته فرمان برد و عمل شایسته انجام دهد، پاداشش را دو برابر خواهیم داد و برای او روزی ارزشمندی آماده ساخته ایم. ای زنان پیامبر! شما مانند سایر زنان نیستید.
تفاوت خانواده با سایر جلوه های ظاهری طلبه، در این است كه خانواده طلبه انسان های صاحب اختیار آزادی هستند و نوع زندگی آنان صد در صد در اختیار طلبه نیست؛ یعنی برخلاف رفتارها و سایر وجوه زندگی كه نوعا به دست خود طلبه تنظیم و مدیریت می شود، همسر و فرزند او صد در صد تابع او نیستند و ممكن است خلاف انتظار یا توصیه وی رفتار كنند و او نتواند بر آنان تأثیر مورد نظر خود را بگذارد. از این جهت، وظیفه او نیز درباره خانواده كمتر از وظیفه ای است كه در مورد خود دارد. بی شك، طلبه مانند هر انسان مؤنی وظیفه دارد كه خانواده خود را به تقوا توصیه كند و شرایط زندگی را برای رشد معنوی آنان مهیا سازد:
«یـأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِیكُمْ نَارًا»؛[2]
ای كسانی كه ایمان آورده اید! خود و خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ كنید.
«وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیهَا»؛[3]
خانواده خود را به نماز امر كن و بر آن پایدار باش.
اما چه بسا همه تلاش های طلبه با سوء اختیار آنان ناكام ماند و او نتواند به تمام خواسته خود، در باورها، اخلاقیات، رفتارها، ظواهر و نوع زندگی آنان برسد. در این جا اگر طلبه به اندازه توان خود همت كرده باشد، وظیفه دیگری ندارد و در پیش گاه خدا معذور است. فرزند حضرت نوح علیه السلام، همسر حضرت لوط علیه السلام، ابولهب عموی پیامبر صلی الله علیه و آله، و جعفر كذاب برادر امام حسن عسكری علیه السلام نمونه هایی از این تلاش های ناكام هستند.
بنابراین، طلبه باید وظیفه خود را درباره خانواده اش انجام دهد، در حد امكان آنان را متوجه مسئولیت شان بگرداند و الگوی زندگی دینی را برای آنان ترسیم و به آنان توصیه كند؛ اما اجبار و الزام آنان به پای بندی در این موارد، امكان پذیر و شایسته نیست.
قابل توجه این كه توصیه به زهد و تقوا و رعایت سادگی، بیش از آن كه از خانواده طلبه انتظار رود، از خود او مطلوب است. طلبه بیش و پیش از سفارش این امور به خانواده، باید تلاش كند تا خود بدان عامل باشد.
