شَکیّات نماز
گاهی ممکن است نمازگزار در انجام بعضی از کارهای نماز شک کند؛ مثلًا نمی‌داند تشهّد را خوانده است یا نه و یا نمی‌داند یک سجده بجا آورده است یا دو سجده.
و گاهی در تعداد رکعاتی که خوانده است شک می‌کند؛ مثلًا نمی‌داند اکنون مشغول رکعت سوم است یا چهارم.
برای شک در نماز، احکام خاصّی است و بیان تمام موارد آن از حدّ این نوشته خارج است؛ ولی بطور مختصر، به بیان اقسام شک و احکام هر کدام می‌پردازیم:
شک در کارهای نماز
مسأله 271- اگر نمازگزار در انجام یکی از کارهای نماز شک کند؛ یعنی نمی‌داند آن را بجا آورده است یا نه، اگر کار بعدی را شروع نکرده؛ یعنی هنوز از محلّ آن کار نگذشته است؛ باید آن را بجا آورد. ولی اگر بعد از داخل شدن در کار بعدی شک پیش آمده؛ به چنین شکّی اعتنا نمی‌کند و نماز را ادامه داده و صحیح است. (مثلًا اگر در رکوع شک کند، سوره را بجا آورده یا نه، اعتنا نمی‌کند چون محلّ سوره گذشته است).
مسأله 272- اگر بعد از انجام جزئی از نماز در صحّت آن شک کند، یعنی نمی‌داند جزئی را که بجا آورده، صحیح انجام شده است یا نه، در این صورت به شکّ خود اعتناء نمی‌کند؛ یعنی بنا می‌گذارد بر صحیح بودن آن و نماز را ادامه می‌دهد و صحیح است.
شکهایی که نماز را باطل می‌کند
مسأله 273- اگر در نماز دو رکعتی مثل نماز صبح یا در نماز مغرب شک در رکعت پیش آید، نماز باطل است.
مسأله 274- اگر بین یک و بیشتر از یک شک کند؛ مثلًا شک کند که در رکعت اوّل است یا دوم، نماز باطل است.
مسأله 275- اگر اصلًا نداند چند رکعت خوانده، نماز او باطل است.
مسأله 276- شک در رکعات نماز چهار رکعتی:
در این جدول مواردی که شک سبب باطل شدن نماز می‌شود و مواردی که صحیح است و راه اصلاح آن بیان شده است.
نوع شک در حال قیام در رکوع بعد از رکوع در سجده بعد از سجده بطور نشسته‌وظیفه نمازگزار در مواردی که نماز صحیح می‌باشد بین 2 و 3 باطل باطل باطل باطل صحیح‌بنا را بر سه گذاشته و یک رکعت دیگر می‌خواند و پس از سلام، ایستاده، یک رکعت نماز احتیاط بخواند.
بین 2 و 4 باطل باطل باطل باطل صحیح‌بنا را بر چهار می‌گذارد و نماز را تمام می‌کند و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده می‌خواند.
بین 3 و 4 صحیح صحیح صحیح صحیح صحیح‌بنا را بر چهار می‌گذارد و نماز را تمام می‌کند و بعد از نماز یک رکعت نماز احتیاط ایستاده می‌خواند.
بین 4 و 5 صحیح باطل باطل باطل صحیح اگر در حال قیام شک پیش آمده است، بدون رکوع می‌نشیند و نماز را تمام می‌کند و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده می‌خواند و احتیاطاً نماز را اعاده می‌کند و اگر در حالت نشسته بعد از سجده‌ها پیش آمده است، بنا را بر چهار می‌گذارد و نماز را تمام می‌کند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا می‌آورد.
مسأله 277- شکهایی که نباید به آنها اعتنا کرد
* در نماز مستحبّی.
* در نماز جماعت.
* پس از سلام نماز.
* بعد از گذشت وقت نماز.
* شک کثیرالشّک؛ یعنی کسی که بسیار شک می‌کند.
مسأله 278- اگر کسی در تعداد رکعتهای نماز مستحبّی شک کند، بنا را بر دو می‌گذارد، چون تمام نمازهای مستحبّی- بجز نماز وتر و نماز اعرابی- دو رکعتی است. پس اگر شک بین یک و دو، یا دو و بیشتر از آن پیش آید، بنا بر دو می‌گذارد و نماز صحیح است.
مسأله 279- اگر امام جماعت در نماز جماعت، در رکعتهای نماز شک کند، ولی مأموم شک نداشته باشد و به امام بفهماند که رکعت چندم است، امام جماعت نباید به شکّ خود اعتنا کند، همچنین اگر مأموم شک کند، ولی امام جماعت شک نداشته باشد، از امام جماعت پیروی می‌کند و نماز او صحیح است.
مسأله 280- اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحیح بوده یا نه؛ مثلًا شک کند رکوع کرده یا نه، یا شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 281- اگر بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نیست؛ ولی اگر پیش از گذشتن وقت شک کند که نماز را خوانده یا نه، باید نماز را بخواند.
مسأله 282- اگر یکی از شکهایی که نماز را باطل می‌کند پیش آید، باید مقداری فکر کند و چنانچه چیزی یادش نیامد و شک باقی ماند، نماز را بهم می‌زند و دوباره شروع می‌کند.
نماز احتیاط
مسأله 283- در مواردی که نماز احتیاط واجب می‌شود، مثل شک بین 3 و 4، باید بعد از سلام نماز، بدون آن‌که صورت نماز را بهم بزند و یا یکی از مبطلات نماز را انجام دهد برخیزد و بدون اذان و اقامه تکبیر بگوید و نماز احتیاط را بخواند.
مسأله 284- فرق نماز احتیاط با نمازهای دیگر:
* نیّت آن را نباید به زبان آورد.
* سوره و قنوت ندارد.
* سوره حمد، حتّی بسم اللّه را باید آهسته بخواند. (بنابر احتیاط واجب).
مسأله 285- اگر یک رکعت نماز احتیاط، واجب باشد پس از سجده‌ها، تشهّد می‌خواند و سلام می‌دهد و اگر دو رکعت واجب شده باشد در پایان رکعت دوم تشهّد بخواند و سلام دهد.
سجده سهو
مسأله 286- هر کم و زیادی در غیر ارکان نماز حاصل شود و نیز در کلام سهوی و سلام سهوی، سجده سهو بجا می‌آورد و همچنین در شک بین 4 و 5، و سجده سهو چنین است که بعد از سلام نماز، به سجده رود و بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ». و بعد بنشیند و دوباره به سجده رود و ذکر بالا را بگوید، سپس بنشیند و تشهّد و سلام را بخواند. و احتیاطاً فقط سلام آخر را بگوید.
