بخش اوّل: روابط مرد و زن

بخش اوّل: روابط مرد و زن

1

احکام نگاه

1. نگاه به محارم

سؤال 1. محارم تا چه مقدار مجاز هستند به بدن یکدیگر نگاه کنند؟
جواب: مرد و زنی که باهم محرمند (مانند خواهر و برادر) می توانند به بدن یکدیگر به آن مقدار که در میان محارم معمول است نگاه کنند و در غیر آن احتیاط آن است که نگاه نکنند.
سؤال 2. نگاه به بدن همجنس با قصد لذت چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به بدن همجنس با قصد لذّت حرام است.
سؤال 3. آیا خواهر و برادر، یا پسر و مادر، یا دختر و پدر، یا عمو و دختر برادر، و مانند آن، می توانند با همدیگر به حمام بروند (با توجّه به این که در حمام معمولًا تمام بدن به جز عورتین برهنه است). مخصوصاً در مواردی که افراد مسنّ نیاز به همراه و مراقبت دارند؟
جواب: تا ضرورتی نباشد اقدام به این کار نکنند.

2

. نگاه به نامحرم

سؤال 4. نگاه به نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن مرد به بدن زن نامحرم، خواه با قصد لذّت باشد یا بدون آن حرام است و همچنین نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم، ولی نگاه کردن به صورت و دست های زن نامحرم تا مچ اگر به قصد لذّت نباشد و مایه فساد و گناه نگردد اشکال ندارد، همچنین نگاه کردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار که معمولًا آن را نمی پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقداری از پا و دست.
سؤال 5. نگاه به دختر نابالغ چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به دختر نابالغ اگر به قصد لذّت نباشد و به واسطه نگاه کردن ترس از افتادن در حرام نداشته باشد جایز است، ولی بنابر احتیاط واجب باید به جاهایی مثل ران و شکم که معمولًا می پوشانند نگاه نکند.
سؤال 6. نگاه کردن به زن نامحرم برای شناختن او به منظور شهادت دادن در دادگاه چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به زن نامحرم برای شناختن او به منظور شهادت دادن در دادگاه و امور مهم و لازمی از این قبیل جایز است.
سؤال 7. در مسأله 2093 توضیح المسائل جنابعالی، چاپ بیست و هشتم (که در سؤال بالا هم آمده)، چنین می خوانیم: «نگاه کردن به زن نامحرم برای شناختن او به منظور شهادت دادن در دادگاه و امور مهم و لازمی از این قبیل جایز است». آیا حکم فوق اختصاص به مردان دارد؟
جواب: در این گونه مسائل فرقی میان زنان و مردان نیست.
سؤال 8. نگریستن به مرد نامحرم چه حکمی دارد؟ آیا می توان به مردانی که پیراهن آستین کوتاه می پوشند، نگاه کرد؟
جواب: هر گاه نظر از روی شهوت نباشد، اشکالی ندارد.
سؤال 9. نگاه کردن به صورت زنان چادرنشین که معمولًا قسمتی از موی سر آنها نیز دیده می شود برای مرد نامحرم چه حکمی دارد؟ توضیح این که آنان به این نوع پوشش عادت کرده اند و اگر تذکر داده شود نمی پذیرند.
جواب: اگر قصد تلذّذ و ریبه نباشد اشکالی ندارد.
سؤال 10. بیرون بودن مقداری از موی سر، امروزه در شهرهای بزرگ امری عادی شده است، آیا می توان از این جهت که این مقدار از موی سر بیرون است به آن نگاه کرد؟ (همانند برخی قبایل که معمولًا مقداری از موی سر آنها در معرض دید است).
جواب: اگر با نهی از منکر رعایت نمی کنند مصداق
«اذا نُهینَ لا ینْتَهینْ»(1)
هستند و نگاه کردن بدون تلذّذ و ریبه اشکالی ندارد.
سؤال 11. اگر انسان بداند وقتی به خیابان و بازار می رود نگاهش به نامحرم می افتد، وظیفه اش چیست؟
جواب: نظر و نگاه اتّفاقی حرام نیست؛ لکن عمداً نگاه نکند.
سؤال 12. نگاه کردن به زن هایی که رعایت حجاب شرعی نکرده و بی مبالات هستند، در گذرها، یا به هنگام گفتگو، یا در وسایل نقلیه، که طبعاً نگاه انسان به آنها می افتد، چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه قهری و بدون قصد اشکالی ندارد.
سؤال 13. نگاه کردن به اعضای جدا شده از بدن نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 14. اگر انسان همان طور که از دیدن یک باغ و گلستان لذّت می برد از نگاه کردن به صورت انسان دیگر (مرد یا زن) لذّت ببرد، آیا این کار حرام است و مصداق قصد ریبه و لذّت به حساب می آید؟
جواب: غالباً این گونه نگاه ها جنبه لذّت جنسی دارد لذا اشکال دارد.

1- من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 470

 

3. نگاه به عورت

سؤال 15. نگاه به عورت دیگران چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به عورت دیگری حرام است هر چند در آیینه یا آب صاف و مانند آن باشد خواه محرم باشد یا نامحرم، مرد باشد یا زن و احتیاط واجب آن است که به عورت بچّه ممیز نیز نگاه نکند، ولی زن و شوهر می توانند به تمام بدن یکدیگر نگاه کنند.
سؤال 16. هنگامی که با مادرم به حمام می رویم هیچ کدام شورت نمی پوشیم، آیا این کار برای ما اشکال دارد؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 17. زنان تا چند سالگی می توانند به بدن پسر بچّه ها نگاه کنند؟ نگاه به عورت بچه های کوچک تا چند سالگی برای مادران آنها، مخصوصاً در موارد ناچاری، مثلًا هنگامی که می خواهند آنها را شستشو بدهند یا تطهیر کنند جایز است؟
جواب: آنها می توانند به قسمت هایی از بدن بچّه های غیر بالغ که معمولًا پوشانیده نمی شود نگاه کنند. و نگاه به عورت بچّه غیر ممیز اشکالی ندارد، و مادران در موارد ضرورت می توانند آن را جهت شستشو یا غیر آن لمس کنند.
سؤال 18. در سازمان های نظامی کشور، اعمّ از ارتش، سپاه پاسداران، نیروی انتظامی و برخی دیگر از سازمان های دولتی از این قبیل، برای استخدام نیروی جدید، ابتدا بایستی شخص را از هر جهت معاینه کامل بدنی نمایند، تا از سلامت جسمی شخص اطمینان حاصل گردد. در این آزمایشات تمامی اعضای بدن، از جمله دستگاه تناسلی، مورد معاینه قرار می گیرد. آیا پزشک همجنس اجازه دیدن و لمس آن قسمت از بدن را جهت معاینه و احراز سلامتی دارد؟
جواب: در مواردی که ضرورت دارد مجاز است. و منظور از ضرورت این است که معاینه بدنی برای آن کار لازم است، و بدون معاینه بدنی استخدام نمی کنند، و شخص هم نیاز به استخدام دارد.
سؤال 19. در بعضی از حمّام های داخل شهر یک نفر کیسه می کشد، و موهای زائد بدن را زایل می کند. با توجّه به این که نگاه به عورت جایز نیست، آیا این کار جایز است؟
جواب: نگاه به عورت دیگری، خواه برای زائل کردن مو باشد، یا چیز دیگر، جایز نیست. ولی زایل کردن موهای زیر بغل و مانند آن، به وسیله همجنس مانعی ندارد.
سؤال 20. گذراندن واحدهای زنان و زایمان برای دانشجویان پزشکی و پرستاری الزامی است آیا این الزام، نگاه کردن به عورت زن را برای آموزش تجویز می کند؟
جواب: تنها در صورت ضرورت چنین آموزشی، جایز است.

 

4. نگاه و مشاغل خاص

سؤال 21. نگاه کردن طبیب به زن نامحرم جهت معالجه چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن طبیب مرد به زن نامحرم برای معالجه در صورتی که ضرورت داشته باشد جایز است.
سؤال 22. با توجه به اینکه به هنگام تدریس معلم و شاگرد به یکدیگر نگاه میکنند، تدریس معلمان، دبیران و اساتید مرد برای دختران و بالعکس چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه تمام موازین شرعی مراعات شود و مفاسدی بر آن مترتّب نشود اشکالی ندارد، ولی به یقین استفاده از دبیران همجنس به احتیاط نزدیک تر است.

 

5. نگاه در دانشگاه

سؤال 23. در کلاسهای دانشگاه، هم اساتید مرد و هم اساتید زن، تدریس می کنند، نگاه کردن دانشجویان مرد به استاد زن و بالعکس چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که نگاه هوس آلود نباشد، در مورد وجه و کفّین اشکالی ندارد.
سؤال 24. حکم مشاهده دست ها و موهای سر و صورت زن، بیش از مقدار شرعی که در هنگام نوشتن روی تخته سیاه ظاهر می گردد چگونه است؟ (البتّه به منظور تفهیم استاد و دریافت و درک دانشجویان).
جواب: باید حجاب را طوری مراعات کنند که زاید بر وجه کفّین ظاهر نشود.
سؤال 25. آیا خواهران دانشجو می توانند در مورد امور کلاس یا مسائل علمی در میان برادران دانشجو کنفرانس ارائه نمایند؟
جواب: هرگاه موازین شرعی در آن رعایت گردد و مفسده خاصّی نداشته باشد مانعی ندارد.

 

6. نگاه به چهره آرایش شده

سؤال 26. اخیراً برخی از بانوان نسبت به ابرو یا دور لب، عملیات تاتو انجام می دهند، (پررنگ کردن دور ابرو و لب با خال کوبی) که طبعاً زینت تلقّی می شود. و گاه پوشاندن آن نیز مقدور نمی باشد. لطفاً بفرمایید که این عمل مشمول آیه شریفه «وَلَا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ»(1) می باشد، یا نه؟ نگاه به صورت چنین زنانی چه حکمی دارد؟
جواب: آیه «وَلَا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ» با توجه به جمله «الَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا»(2) زینت های موجود در صورت و دست ها تا مچ را شامل نمی شود. ولی اگر این زینت تند و زننده باشد، و منشأ مفاسدی شود، جایز نیست

1- سوره نور، آیه 31

2- سوره نور، آیه 31

.
سؤال 27. در کتاب تفسیر نمونه در شرح آیه 31 سوره نور آورده اید که: «از آیه استفاده می شود زینت هایی که در صورت و دست باشد تابع صورت و دست می باشد و پوشاندن آنها لازم نیست» آیا فتوای اجتهادی شما نیز چنین است؟ آیا اصلاح صورت و ابرو زینت است؟
جواب: فتوای اجتهادی ما هم همین است و اصلاح صورت و ابرو اشکالی ندارد.
سؤال 28. امروزه زن های آرایش کرده در جامعه زیاد ظاهر می شوند، آیا نگاه کردن به آنها بدون قصد شهوت جایز است؟ و اگر جایز نیست حکم نگاه غیر عمدی چیست؟
جواب: نگاه غیر عمدی اشکال ندارد و رفت و آمد چنین زن هایی در کوچه و خیابان نمی تواند مانع رفت و آمد مردان مسلمان گردد اگر چه بدانند بدون قصد، نگاهشان به آنها می افتد.
سؤال 29. معمولًا خانم ها در مجالس جشن و عروسی لباس های زیبا پوشیده، و خود را آرایش می کنند، گاه آرایش آنها بقدری غلیظ است که ما زن ها هم از نگاه به آنان لذّت می بریم، آیا نگاه کردن در این صورت جایز است؟
جواب: در صورتی که نگاه هوس آلود بوده باشد جایز نیست.

 

7. نگاه به فیلم و عکس

سؤال 30. در صورتی که زنی مقید به حفظ حجاب شرعی است نگاه کردن به عکس بدون حجاب او اشکال دارد؟
جواب: اشکال دارد؛ مگر این که او را نشناسد و مفسده دیگری از نگاه کردن حاصل نشود.
سؤال 31. زن و شوهری که حجاب کامل و کافی نداشته اند با هم عکس گرفته، سپس از هم جدا شده، یا یکی از آنها فوت کرده است، آیا بعد از طلاق یا فوت یکی از آنها، یا دیگری می تواند به آن عکسها نگاه کند؟
جواب: در صورت وفات اشکال ندارد؛ ولی در صورت جدایی نگاه نکنند.
سؤال 32. آیا دیدن عکس ها، یا فیلم های مبتذل برای متأهّلین که جهت تحریک برای آمیزش به آن نگاه می کنند، اشکال دارد؟ اگر اشکال دارد، برای کسانی که جهت تحریک جنسی ناچار از نگاه کردن آن فیلم ها هستند، چه حکمی دارد؟
جواب: استفاده از این فیلم ها جایز نیست، مگر در حال ضرورت. ضمناً توجّه داشته باشید مشاهده این فیلم ها تدریجاً نیروی جنسی را ضعیف می کند.
سؤال 33. دیدن فیلم های ویدئویی که در آن زن ها در برابر زن ها، و مردان در برابر مردان می رقصند چه حکمی دارد؟
جواب: مشاهده این فیلم ها موجب فساد است، و جایز نیست.
سؤال 34. با توجّه به این که زنان و مردان به همدیگر نامحرم می باشند، آیا جایز است از مجلس مردان فیلمبرداری شود و در پشت پرده برای خواهران به صورت مستقیم و به وسیله تلویزیون مدار بسته نمایش دهند؟
جواب: در صورتی که مردان برهنه نباشند، اشکالی ندارد.
سؤال 35. آیا صحیح است در کشور ما که مسلمان هستیم نامحرمها در فیلم ها بازی کنند؟
جواب: اگر شئون اسلامی در آن رعایت شود اشکالی ندارد.
سؤال 36. حکم نگاه کردن بدون ریبه به تصویرها و فیلم هایی که مواضعی از بدن را نمایش می دهند که معمولًا پوشانده می شود، چیست؟ همچنین نگاه به تصویر و فیلم عورتین بدون ریبه چه حکمی دارد؟ آیا شناختن صاحب تصویر و فیلم، دخالت در حکم دارد؟ شناختن از نظر شرعی به چه معنا است؟ آیا صرف دانستن اسم و رسم کافی است؟
جواب: در مورد فیلم هایی که اعضای بدن را نشان می دهد چنانچه به قصد شهوت نگاه نکنند، و خوف مفسده ای نباشد، اشکال ندارد؛ ولی نسبت به عورتین مطلقاً جایز نیست. و اگر زنانی باشند که معمولًا خود را مستور می دارند، نگاه کردن به عکس های برهنه آنان مجاز نمی باشد. و منظور از شناخت، تنها شناخت اسمی نیست، بلکه مشخّصات بیشتری لازم است.
سؤال 37. نگاه کردن به عکسهای عریان موجود در کتب پزشکی که آموزش آن برای دانشجویان ضروری است و گاهی ریبه آور است، چه حکمی دارد؟
جواب: بدون قصد لذّت و ریبه اشکالی ندارد و هرگاه چنین حالتی خود به خود حاصل شود تنها در موارد ضرورت و به مقدار ضرورت نگاه کنند.

 

8. نگاه به برنامه های تلویزیون

سؤال 38. آیا تصویر تلویزیون در حکم عکس متحرّک است؟
جواب: آری مناظری که در تلویزیون دیده می شود حکم عکس متحرّک را دارد.
سؤال 39. آیا دیدن سریال ها و فیلم های خارجی که بعضاً بطور نامناسبی از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می شود، و خانم های بی حجاب در آن بازی می کنند، جایز است؟
جواب: نگاه کردن به فیلم های مبتذل، که موجب فساد خود انسان یا خانواده اش می شود، جایز نیست، و باید از نگاه کردن به آن خودداری کرد؛ ولی برنامه هایی که موجب فساد نمی باشد، جایز است.
سؤال 40. آیا دیدن فیلم های ایرانی که خانم های ایرانی با روسری در آن بازی می کنند جایز است؟
جواب: هرگاه موجب مفاسد خاصّ و انحرافات اخلاقی نشود اشکال ندارد.
سؤال 41. نگاه کردن به فیلم هایی که زن های بی حجاب و آرایش کرده در آن بازی می کنند و بعضاً از تلویزیون پخش می شود چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که منشأ مفاسد خاصی بشود حرام است.
سؤال 42. مشاهده فیلم های ایرانی در خارج و خارجی از سیمای جمهوری اسلامی ایران چه حکمی دارد؟
جواب: مشاهده فیلم های ایرانی در صورتی که صحنه و آهنگ های نامشروعی در آن نباشد جایز است چه برای کسانی که در داخل هستند یا در خارج و در غیر این صورت جایز نیست و در مورد فیلم های خارجی چنانچه صحنه های نامشروع سانسور می شود مانعی ندارد.
سؤال 43. آیا نشان دادن زنان بدحجاب یا بی حجاب، به عنوان مظهر فساد رژیم سابق، حتّی با استفاده از موی مصنوعی و کلاه گیس و استفاده از چهره پرداز زن، در فیلم های سینمایی تلویزیون و نمایش های روی صحنه مجاز است؟
جواب: برای نشان دادن مفاسد بدحجابی و بی حجابی راه های بی اشکال تر پیدا می شود.
سؤال 44. دیده می شود که گاهی تلویزیون شناگران را با بدن های عریان و یا فیلم های خارجی، زنان را نیمه عریان نشان می دهد، دیدن این مناظر چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه دیدن آنها منشأ فساد گردد جایز نیست.
سؤال 45. نگاه کردن به بدن نیمه عریان زنان در فیلم های غربی از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ حدّ مجاز نگاه کردن به آن چقدر است؟ آیا بین زنان مسلمان و غیر مسلمان و اهل کتاب تفاوتی وجود دارد؟ نگاه کردن زنان به بدن نیمه عریان مردان در مسابقات ورزشی از قبیل شنا، وزنه برداری و کشتی چه حکمی دارد؟
جواب: با توجّه به این که نگاه به فیلم ها مشاهده مستقیم نیست، نگاه کردن به آنها مصداق نگاه به نامحرم نمی باشد، مگر این که منشأ فسادی گردد، که در این صورت نگاه کردن به آنها در هر دو صورت حرام است.

 

9. نگاه به برنامه های ماهواره

سؤال 46. استفاده افراد از برنامه های ماهواره ای چگونه است، با این که بعضی برنامه های خوب نیز دارد؟
جواب: استفاده از این برنامه ها جایز نیست و برنامه های ظاهراً خوب یا بی ضرر آن وسیله ای است برای سوق دادن به برنامه های فاسد، بنابراین نباید مسلمانان از حیله های دشمنان اسلام برای نشر فساد در میان مسلمین غافل باشند.
سؤال 47. آیا استفاده کودکان از برنامه های ماهواره ای مجوّز تهیه و نصب آنتن و استفاده از آن می باشد؟
جواب: فرقی در میان کودکان و بزرگسالان نیست و خطر آن برای هر دو مسلّم است.

 

10. نگاه به زنان غیر مسلمان

سؤال 48. دیدن عکس زنان بدون حجاب غیرمسلمان، بدون قصد لذّت چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه بدون قصد لذّت باشد و منشأ مفاسدی نگردد، اشکال ندارد.
سؤال 49. نگاه کردن به موی سر زنان اهل کتاب بدون قصد لذّت چه حکمی دارد؟
جواب: اگربه قصد لذّت نباشد اشکال ندارد.
سؤال 50. نگاه کردن به عکس برهنه زنان اهل کتاب و مشرکین، بدون لذّت و شهوت و بدون آن که مقدّمه گناه شود، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر منظور از برهنه این است که موهای سر خود را نپوشانده باشند در فرض مسأله بالا که فسادی بر آن مترتّب نمی شود، اشکالی ندارد؛ امّا اگر منظور، برهنه مادرزاد و یا نیمه عریان است، جایز نیست.
سؤال 51. نگاه کردن به اعضای بدن زن کافر غیر ذمّی چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به اعضایی که معمولًا در عرف آنها مکشوف است، بدون قصد لذّت اشکالی ندارد.

 

11. نگاه به جسد میت

سؤال 52. نگاه به جسد همجنس و غیر همجنس، مسلمان و غیر مسلمان در مقام آموزش پزشکی برای معاینه و کالبد شکافی و تشریح یا پیوند زدن و قطع اعضا چه حکمی دارد؟
جواب: تنها در صورت ضرورت چنین آموزشی، جایز است.

2

احکام پوشش

1. تعریف، جایگاه و فلسفه حجاب

سؤال 53. فلسفه حجاب بانوان چیست؟ آیا حجاب با آزادی زنان در جامعه منافات ندارد؟
جواب: حجاب برای حفظ شخصیت زن، و جلوگیری از انحراف جوانان، و (ممانعت از) گسترش فساد در جامعه اسلامی است. و همان گونه که اصل پوشیدن لباس برای زنان و مردان منافات با آزادی آنها ندارد، حجاب نیز چنین است.
سؤال 54. آیا حجاب از ضروریات دین است؟ منکر حجاب چه حکمی دارد؟ لطفاً توضیح دهید که منظور از «ضروری دین» چیست؟
جواب: آری حجاب از ضروریات دین و برگرفته از قرآن مجید است، و همه مذاهب اسلامی آن را قبول دارند. و منظور از ضروری دین چیزی است که هر کس با مسلمین مقداری معاشرت داشته باشد، می فهمد مسلمانان به آن پایبند هستند.
سؤال 55. حجاب از نظر اسلام چیست؟ و چه نوع پوششی برای زن حجاب است؟ آیا موهای مصنوعی، که بعضی از زن ها بر سر می گذارند، حجاب موهای طبیعی محسوب می شود؟
جواب: حجاب شرعی در مورد زنان پوشیدن تمام بدن به جز صورت و دست ها تا مچ می باشد، امّا بعضی از انواع پوشش که زینت ظاهری محسوب می شود، مثل موهای مصنوعی کافی نیست. و همچنین لباسهایی که لباس زینت محسوب می شود، کافی نیست.
سؤال 56. نظر حضرتعالی در مورد اصل مسأله حجاب چیست؟ رعایت آن، مخصوصاً در شهرهای مذهبی، و بالاخص در اماکن مقدّسه دینی، چه حکمی دارد؟
جواب: بدون شک حجاب از مسلّمات اسلام است، و تمام فقهای اسلام در آن اتّفاق نظر دارند، و هرگونه بد حجابی و بی حجابی بر خلاف شریعت مقدّسه است. خصوصاً در شهرهای مذهبی، و از آن بالاتر در أماکن مقدّسه دینی، باید بیشتر مراعات شود، و گناه بد حجابی و بی حجابی در این اماکن بیشتر است.
و بدون شک پوشیدن چادر همه جا، مخصوصاً در این أماکن، اولی است.

 

2. محدوده پوشش

سؤال 57. محدوده ای که بر زنان واجب است بپوشانند چه مقدار است و آیا لباس خاصی شرط است؟
جواب: کافی است که زن بدن خود را جز صورت و دست ها تا مچ به هر وسیله ای که می تواند بپوشاند و لباس خاصّی شرط نیست ولی پوشیدن لباسهای تنگ و چسبان و همچنین لباسهای زینتی اشکال دارد.
سؤال 58. حدود حجاب اسلامی برای بانوان چیست؟ برای این منظور، آیا پوشیدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسری کفایت می کند؟ اصولًا چه کیفیتی در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم باید رعایت شود؟
جواب: برای حجاب اسلامی کافی است تمام بدن را با لباس مناسب (به جز گردی صورت و دست ها تا مچ) بپوشانند؛ ولی بی شک پوشیدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماکن مذهبی مطلوبتر است.
سؤال 59. آیا بر زنان و دختران لازم است پاهایشان تا مچ را نیز بپوشانند؟ یا آنچه اکنون در جامعه رواج پیدا کرده، که با پای بدون پوشش ظاهر می شوند، اشکالی ندارد؟
جواب: پوشیدن روی پا و کف پا بهتر است.
سؤال 60. آیا پوشیدن جوراب های نازک، در صورتی که پا در آن پیدا باشد، برای زنان جایز است؟
جواب: اگر پا در آن پیدا باشد جایز نیست؛ ولی معلوم بودن حجم پاها ضرری ندارد.
سؤال 61. آیا پوشیدن جوراب ضخیم بدون شلوار، با این که حجم بدن مشخّص و در بعضی موارد مهیج است، یا پوشیدن کفش هایی که در هنگام راه رفتن صدای مهیج دارد، جایز است؟
جواب: در صورتی که منشأ مفسده ای باشد، اشکال دارد.
سؤال 62. چنانچه نپوشاندن صورت و دست ها تا مچ، برای برخی از زنان در جامعه فسادی را به دنبال داشته باشد، آیا پوشاندن آن واجب است؟
جواب: در این صورت واجب می شود؛ ولی تا یقین به چنین چیزی نداشته باشد پوشانیدن وجه و کفّین لازم نیست.
سؤال 63. آیا شوهر، یا پدر و مادر، می توانند همسر و یا دختران خود را مجبور کنند تا دست ها و صورتشان را نیز به هنگام خروج از منزل بپوشانند؟
جواب: اجبار در این امر جایز نیست؛ ولی هر گاه پدر و مادر یا شوهر حسّاسیت خاصّی داشته باشند رعایت آن خوب است.
سؤال 64. پوشانیدن چهره برای زنان خوش سیما، که می دانند در صورتی که
صورتشان پوشیده نباشد باعث گناه و انحراف جوانان می شوند، چه حکمی دارد؟
جواب: پوشانیدن صورت بر آنان واجب نیست؛ جوانان وظیفه دارند نگاه نکنند.
سؤال 65. اگر خانمی به خاطر این که مبادا نپوشانیدن وجه و کفّین موجب فسادی شود آن را بپوشاند، آیا کار مستحبّی را انجام داده است؟
جواب: عمل به احتیاط کرده است.
سؤال 66. آیا پوشاندن صورت واجب است با توجّه به این که در محیط درسی کار مشکلی است؟
جواب: وجه و کفّین از حجاب مستثنا هستند و پوشاندن آنها واجب نیست.
سؤال 67. آیا حکومت می تواند، یا بر او لازم است، از بدحجابی یا بی حجابی بعضی از خانم هایی که در این امر مهم کوتاهی می کنند، جلوگیری نماید؟
توضیح این که: بنده دانشجو هستم. چندی قبل استاد در کلاس این شُبهه را مطرح کرد، و مدّعی شد که هیچ دلیل فقهی وجود ندارد که حکومت را ملزم کند تا مواظب حجاب خانم ها باشد، همان طور که وظیفه ندارد مواظب نماز صبح افراد باشد. علاوه بر این گفتند: حضرت امیر (علیه السلام) دستور داد حجاب را از سر کنیزانی که خود را شبیه زنان آزاد کرده بودند، بردارند. نظر شما چیست؟
جواب: حکومت اسلامی و مسلمانان نسبت به گناهان پنهانی افراد وظیفه ای ندارند، ولی بدون شک نسبت به گناهانی که به طور علنی و آشکار، در سطح جامعه انجام می شود وظیفه نهی از منکر دارند، و الّا جایی برای انجام این وظیفه مهم باقی نمی ماند. البتّه با این تفاوت که مردم باید به نهی از منکر زبانی اکتفا کنند. و ازهرگونه برخورد فیزیکی اجتناب ورزند، ولی حکومت می تواند وارد این مرحله نیز شود؛ و در مورد کنیزها اساساً میزان پوشش آنها نسبت به زنان آزاد از نظر اسلام متفاوت بوده است.
سؤال 68. برخی از مادران، دختران نابالغ خود را، با سر و پای برهنه در خیابان ها و مجالس در حضور نامحرمان ظاهر می کنند، وظیفه چنین مادرانی چیست؟
جواب: بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را از زمان طفولیت به مسائل اسلامی آشنا کنند.
سؤال 69. محدوده پوشش در مقابل پسر نا بالغ چه میزان است؟
جواب: واجب است زن بدن و موی خود را از نامحرم بپوشاند و احتیاط مستحب آن است که از پسر نابالغ که خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که مورد نظر شهوانی است مستور دارد، ولی پوشانیدن صورت و دست ها تا مچ واجب نیست.
سؤال 70. گفته می شود که زن باید خود را از پسر بچّه ممیز بپوشاند، بفرمایید ممیز بودن پسر بچّه از چه راهی شناخته می شود؟
جواب: مستحبّ است خود را از چنین پسری بپوشاند، و منظور از ممیز این است که از مسائل جنسی آگاه باشد.
سؤال 71. مقدار پوشش زنان مسلمان، در برابر زنان غیر مسلمان چیست؟
جواب: بهتر آن است که بدن خود را در برابر زنان غیر مسلمان برهنه نکنند؛ هر چند با پوشاندن عورت، ظاهر کردن بقیه حرام نیست.
سؤال 72. وظیفه خواهران مسلمان دانشجوی ترکیه را نسبت به «رعایت حجاب» در فرض های ذیل بیان فرمایید:
الف) شرط طیّ کردن تمام ترم های دانشجویی در دانشگاه های تحت مدیریت لاییک ها، رعایت نکردن حجاب شرعی است.
ب) شرط اتمام چند ترم باقی مانده از رشته خاصّی در دانشگاه، رعایت نکردن حجاب است.
جواب: با توجّه به این که اگر دختران مسلمان و متدین دروس عالی را نخوانند تنها افراد بی بند و بار و لامذهب پست های مهم را اشغال می کنند، به افراد متدین اجازه داده می شود که مسأله حجاب را در خصوص مواردی که ضرورت دارد رعایت نکنند، ولی در غیر آن موارد حتماً رعایت نمایند.

 

3. استثنائات حجاب

سؤال 73. شنیده شده که حجاب بر زنان بزرگسال، که امید ازدواج آنها نمی رود، لازم نیست، لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) چنین زنانی چه مقدار از بدنشان را می توانند در مقابل نامحرم نپوشانند؟
جواب: می توانند سر و گردن و مقداری از دست ها را نپوشانند؛ ولی پوشانیدن برای آنها نیز بهتر است.
ب) آیا این حکم اختصاص به زنان بیوه دارد، یا شامل زنان شوهردار، که در این سنّ و سال هستند، نیز می شود؟
جواب: این حکم شامل همه زنان در این سنّ و سال می شود.
ج) حکم مذکور مختصّ پوشش و نظر است، یا شامل لمس هم می شود؟
جواب: این حکم شامل لمس نمی شود.

 

4. حجاب زن غیر مسلمان

سؤال 74. همانطور که می دانیم خداوند متعال در سوره نور، حجاب را مختصّ مؤمنان، زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و زنان مؤمن دانسته است. حال سؤال این است که:
الف) آیا حجاب برای غیر مسلمانان در کشورهای اسلامی واجب است؟
ب) اگر واجب است، همانطور که در فرانسه و ترکیه بر اعتقادات اسلامی ما می تازند، و ما آنها را ظالم و ضدّ اسلام می دانیم، آیا ما هم با پوشاندن زنان خارجی که به ایران می آیند، یا پیروان سایر مذاهب داخل کشور، به آنها اجحاف ننموده ایم؟
ج) اگر حجاب اختیاری بود بهتر نبود، و معضلات اجتماعی حلّ نمی شود؟
جواب: یک اصل مسلّم در اسلام داریم که هر حکمی برای مؤمنین و مسلمانان ثابت است، دیگران نیز مکلّف به آن هستند (
الکفار مکلّفون بالفروع کما انّهم مکلّفون بالاصول
)، بنابراین آنها هم موظّف به حکم حجاب و ترک شرابخواری (حدّاقلّ آشکارا) و گناهان دیگر هستند، و نسبت به حجاب که ما می توانیم اعمال کنیم کار صحیح و عادلانه ای است، و ما دوران قبل از انقلاب را فراموش نکرده ایم که وقتی اختیار و آزادی داده شد چه زنانی با چه وضعی بیرون آمدند، و اکثر جوانان را به فساد کشیدند؛ و نوشته اید که اگر ما به کشورهای آنها برویم و ما را اجبار به بی حجابی کنند، چه می شود؟ فراموش نکنید که آنها بی حجابی را واجب نمی داننددرحالی که ما حجاب را واجب می دانیم.

 

5. نوع پوشش

سؤال 75. در مورد پوشش لباس خاصی شرط است؟
جواب: لباس خاصّی شرط نیست ولی پوشیدن لباسهای تنگ و چسبان و همچنین لباسهای زینتی اشکال دارد.
سؤال 76. گفته می شود که «استفاده از چادر مشکی مناسب نیست، بلکه کراهت دارد. و خانم ها باید از پوشاک روشن و رنگ های متنوّع استفاده نمایند.
و دلیلی ندارد که توصیه شود خانم ها کفش و مانتوی تیره بپوشند». نظر شما در این مورد چیست؟
جواب: انتخاب چادر مشکی برای زنان مکروه نیست. و استفاده از رنگ های ساده دیگر، مادام که منشأ مفاسدی نشود، جایز است؛ البتّه رنگ های سنگین بهتر است.
سؤال 77. آیا پوشیدن مانتو برای زنان، در صورتی که حجاب اسلامی حفظ نشود و برجستگی های اندام مشخّص باشد، اشکال دارد؟
جواب: در صورتی که لباس چسبان باشد حرام است؛ ولی اگر گشاد باشد اشکال ندارد.
سؤال 78. پوشیدن لباسهایی که فقط تنه را می پوشاند برای بانوان در مقابل بانوان دیگر در مکان های ورزشی مخصوص بانوان که هیچ مردی حضور ندارد چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض مسأله مانعی نیست، مگر در مواری که مفاسد خاصّی ظاهر گردد.
سؤال 79. اگر مدرسه ای ابلاغ کند که دختران به هنگام ورزش باید لباس مخصوص ورزش بپوشند، چه حکمی دارد؟
جواب: پوشیدن لباس ورزشی برای دختران، در صورتی که در محیط مخصوص خودشان باشند، مانعی ندارد.

 

6. پوشاندن زینت و آرایش

سؤال 80. لطفاً در مورد تزیین زنان به انگشتر و حلقه نامزدی به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) در دست کردن حلقه نامزدی طلا در جلوی مرد نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: اشکال ندارد.
ب) اگر در مورد سؤال استعمال آن بی اشکال باشد، ولی همین عمل از نظر مرجع تقلید بنده (شوهر) جایز نباشد، آیا استفاده از آن برای همسرم منعی دارد؟
آیا لازم است از او بخواهم که استفاده نکند؟
جواب: هرکس باید به فتوای مرجع تقلید خود عمل کند، و شما نمی توانید او را از این کار نهی کنید.
ج) زن از چه انگشتری می تواند در جلوی نامحرم استفاده کند؟
جواب: هر نوع انگشتری که منشأ مفسده خاصّی نگردد اشکالی ندارد.
سؤال 81. چنانچه زن با خود زینت داشته باشد (مانند حلقه ازدواج، یا انگشتر، یا آراستن چهره) آیا واجب است صورت و دست ها را هم بپوشاند؟
جواب: در مورد حلقه و انگشتر مانعی ندارد؛ ولی در مورد آرایش های تند اشکال دارد.
سؤال 82. در عرف مرسوم است که بانوان بعد از ازدواج، خود را به اموری از قبیل برداشتن زیر ابرو و زائل کردن موهای صورت و مانند آن زینت می کنند، آیا پوشیدن صورت در این حالت لازم است؟
جواب: اگر تنها کم کردن موهای صورت و ابرو و مانند آن باشد اشکالی ندارد.
سؤال 83. آیا سرمه کشیدن، ابرو چیدن، استفاده از انگشتر عقیق، ساعت، عینک طبّی زیبا، برای زنان زینت به حساب می آید، که پوشش آن لازم باشد؟
جواب: ظاهراً جزء زینت ممنوع نیست.
سؤال 84. آیا برای زن جایز است که با آرایش و زینتی که جلب نظر می کند بدون نیت سوء از منزل خارج شود؟
جواب: جایز نیست.

 

7. لباس زینتی و مبتذل

سؤال 85. منظور از لباس زینتی، که پوشیدن آن اشکال دارد، چیست؟
جواب: منظور لباسهایی است که در عرف مردم آن را لباس زینت می خوانند.
سؤال 86. آیا لباس زینتی صرفاً شامل زیورآلات می شود، یا آنچه عرفاً لباس محسوب می شود نیز می تواند مصداق آن باشد؟
جواب: لباس زینتی چیزی است که زن ها برای زیبایی آن را می پوشند، و شبیه آرایشی است که در صورت خود انجام می دهند.
سؤال 87. پوشیدن لباسهای مبتذل، یا لباسهای تنگ و مهیج، یا مدل هایی که موجب ترویج فرهنگ غرب است، بویژه برای زنان، چه حکمی دارد؟
جواب: این گونه لباسها اشکال دارد، و بر پسران و دختران و مردان و زنان مسلمان لازم است رعایت موازین عفّت اسلامی را، که مایه سعادت دنیا و آخرت آنهاست، بنمایند.

 

8. پوشش مردان

سؤال 88. پوشیدن لباس آستین کوتاه برای مردان چه حکمی دارد؟ اگر حرام است آیا علّت تحریم احتمال معاونت بر اثم است؟ در این صورت، چگونه حکم قطعی می آورد و دوم این که با توجّه به کیفیت لباس احرام که به مراتب بازتر از پیراهن آستین کوتاه است و استفاده از آن هنگام طواف برای مردان که دوش به دوش زنان طواف می کنند الزامی است آیا احتمال معاونت براثم در آن جا بیشتر نیست؟
جواب: استفاده از لباس آستین کوتاه برای مردان اشکالی ندارد مگر در مواردی که بدانیم مفاسد خاصّی بر آن مترتّب می شود.
سؤال 89. حجاب مرد را در برخورد با زن نامحرم بیان فرمایید.
جواب: نگاه کردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار که معمولًا آن را نمی پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقداری از پاها و دست ها اشکال ندارد.
سؤال 90. حکم استفاده مرد از شال گردن ابریشم (یک طرف ابریشم، یک طرف پشم) چیست؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 91. استفاده از کراوات چه حکمی دارد؟
جواب: با توجّه به این که در حال حاضر و در کشور ما، این امر به عنوان شعار بیگانگان و همبستگی با آنها محسوب می شود، از آن اجتناب کنید. ولی در کشورهایی که جزیی از لباس مردم محسوب می گردد، پوشیدن آن اشکالی ندارد.
سؤال 92. در برخی از مراکز علمی مسائلی به وجود آمده که سبب ایجاد ذهنیت ناخوشایند، و بدبینی به دین، و موجبات دوری جوانان از دین و مذهب را فراهم آورده است؛ مسائلی که هیچ گونه ممانعتی برای انجام آن، نه از سوی دین و نه از سوی مراجع عالیقدر تقلید، ذکر نشده است. در دانشگاه «ع ک» پوشیدن لباسهای آستین کوتاه برای مردان ممنوع است، و این مسأله بحث و گفتگوهایی را در پی داشته است. از آن جا که طرح تمام گفتگوهای مطرح شده بین دانشجویان و مسئولین دانشگاه قدری مشکل است، سعی کرده ایم خلاصه آن را در این استفتا بگنجانیم:
دانشگاه: پوشیدن لباسهای آستین کوتاه ممنوع است.
دانشجویان: در کجای دین پوشیدن لباسهای آستین کوتاه برای مردان حرام شمرده شده است؟
دانشگاه: بعضی از مراجع تقلید حرام دانسته اند.
دانشجویان: کدام مرجع تقلید حرام شمرده است؟ شاید ما مقلّد ایشان نباشیم.
دانشگاه جوابی ندارد و فقط می گوید: شما باید مقلّد همان کسی باشید که ما هستیم.
چندی بعد یکی از روحانیون سرشناس به دانشگاه ما تشریف آوردند، موضوع را با ایشان در میان گذاشتیم، ایشان فرمودند: هیچ مرجع تقلیدی آن را حرام نشمرده است. نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟
جواب: پوشیدن لباسهای آستین کوتاه برای مردان شرعاً حرام نیست؛ ولی مسئولین دانشگاه حق دارند مقرّراتی را طبق مصالحی که در نظر دارند برای محدوده دانشگاه ها وضع کنند، مثلًا بگویند شرط ورود به دانشگاه استفاده از فلان نوع و رنگ لباس است. همان گونه که در محیطهای نظامی و انتظامی لباسهای خاصّی را شرط می کنند، بنابراین خوب است دانشجویان عزیز با مسئولین دانشگاه ها در این گونه مسائل بطور منطقی و بدون جرّ و بحث کنار بیایند تا مشکل شرعی برای هیچ یک از دو طرف پیدا نشود.
***

3

احکام زینت و آرایش

1. آرایش بانوان

سؤال 93. آیا برای زن جایز است که عطر بزند و از منزل بیرون رود؟
جواب: در روایات متعدّدی (1) از این معنا نهی شده و ظاهر بعضی از آنها حرمت است.
سؤال 94. کوتاه کردن مو برای دختران چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که مثل پسران و مردان نباشد مانعی ندارد.
سؤال 95. آیا زنان می توانند موهای سر خود را بتراشند یا کوتاه کنند؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 96. می خواستم نظر حضرتعالی را در مورد کوتاه نمودن موهای زائد بدن دختران قبل از ازدواج جویا شوم؛ زیرا مادرم مرا از این کار منع می کند، ولی دبیران دینی و قرآن در مدرسه همواره نسبت به کوتاه نمودن موهای زائد سفارش می کنند و می گویند: «بلند بودن این موها باعث باطل شدن غسل می گردد» حال وظیفه من چیست؟
جواب: کوتاه کردن موهای زائد بدن نه تنها اشکالی ندارد، بلکه کار خوبی است؛ ولی بودن و نبودن آن ضرری برای غسل ندارد، امّا در مواردی که متعارف است دوشیزه ها موهای زائد را از بین نمی برند (مانند اصلاح ابرو و صورت) بهتر است مراعات عرف و عادت را بکنند.

1- وسائل الشیعة، ج 14، ابواب مقدمات النکاح، باب 80، ص 113

سؤال 97. حکم برداشتن ابرو در دختران از نظر شرعی و عرفی چه حکمی دارد؟
جواب: شرعاً اشکالی ندارد، ولی اگر در عرف محل کار خلافی محسوب می شود بهتر اجتناب از آن است.
سؤال 98. آیا دختری که ازدواج نکرده و قصد دارد ازدواج کند می تواند کمی آرایش داشته باشد و خود را آراسته کند؟
جواب: آرایش برای این گونه دختران سزاوار نیست.
سؤال 99. آیا اصلاح کردن در ماه محرم و صفر برای خانم ها از نظر اسلام و فقه اشکال دارد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 100. آیا بلند بودن ناخن برای خانم ها زینت است و اشکال دارد؟
جواب: اشکالی ندارد، ولی باید آن را برای وضو و غسل تمیز نگه دارند.
سؤال 101. حکم چیدن و برداشتن قسمتی از موهای ابروی خانم ها و خالکوبی چیست؟
جواب: اشکال ندارد.

 

2. زینت و آرایش آقایان

سؤال 102. استفاده از عینکی که دسته آن مخلوط به طلا، یا طلای آن ظاهر است، برای مردان چه حکمی دارد؟
جواب: اگر مخلوط به طلا باشد، اشکالی ندارد؛ امّا اگر قسمت طلا به صورت روکش باشد، جایز نیست.
سؤال 103. آیا دندان پزشک مجاز به نصب دندان طلا برای مردان می باشد؟
جواب: جز در موارد ضرورت و یا در جایی از دهان که در موقع سخن گفتن نمایان نمی شود مجاز نیست.
سؤال 104. آیا بلند نگاه داشتن مو جزء سیره پیامبر یا امامان آمده است؟ من شنیده ام که پیامبر زمانی که در شعب ابوطالب بودند مویشان به شانه های مبارکشان می رسید. آیا این صحت دارد؟
جواب: بلند بودن موی پیامبر یا ائمه هدی علیهم السلام بعید نیست؛ زیرا در آن زمان معمول بوده است.
سؤال 105. اخیراً در میان برخی از جوانان مدل مو و لباسهایی (مانند رپ و غیره) رسم شده که از کشورهای اروپایی و بلاد بیگانه اخذ می گردد نظر به این که پوشیدن این لباسها و انجام این گونه آرایش ها عرفاً از مصادیق تشبه به کفّار است چه حکمی دارد؟
جواب: با توجّه به این که این امور بخشی از فرهنگ منحطّ بیگانگان است، مسلمانان باید از آن پرهیز کرده، و فرهنگ خود را زنده کنند.
سؤال 106. تراشیدن ریش چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط در ترک آن است، ولی چنانچه قسمت چانه باقی بماند، که گاه به آن ریش پروفسوری گفته می شود، کافی است. و جوانانی که محاسن آنها به صورت نامنظم روئیده می توانند آن را بتراشند تا به صورت کامل درآید.
سؤال 107. عدّه ای از جوانان که از نظر علمی نیز در حدّ بالایی هستند به طرز خاصّی لباس می پوشند و بیش از اندازه محاسن می گذارند، داشتن محاسن به حدّی که مایه تمسخر شود، چه حکمی دارد؟
جواب: از پوشیدن لباس، یا گذاردن محاسن بیش از اندازه که موجب تمسخر و توهین به شخص باشد باید اجتناب کرد و شخص مؤمن همیشه باید عزّت خود را حفظ کند.
سؤال 108. آرایش و اصلاح زنانه برای مردان چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست مردان خود را شبیه زنان کنند، ولی اصلاح جزیی و مرتّب کردن بعضی از قسمت ها که منظره خوشایندی ندارد، اشکالی ندارد.
سؤال 109. بسیاری از خانواده ها براساس یک سنّت غلط به داماد خود انگشتری یا ساعت یا گردنبند یا حلقه طلا هدیه می دهند و آنها نیز از آن استفاده می کنند و در نتیجه زشتی این کار از بین می رود. نظر مبارک در مورد استفاده مردها از انگشتر و دیگر زیورآلات و همچنین هدیه دادن آن به دامادها و جوانان و همچنین ساختن و خرید و فروش آن که مقدّمه و زمینه ساز این منکر است، چه می باشد؟
جواب: زینت طلا برای مردان مطلقاً حرام است و مسلمانان و پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام باید به پیروی از دستورات آن بزرگواران از این امر اجتناب ورزند و فرقی میان هدیه و غیر هدیه و داماد و غیر داماد نیست. ساختن و خرید و فروش آنها نیز اگر استفاده اش مخصوص مردان باشد اشکال دارد و اگر زینت طلا به صورت صلیب باشد پوشیدن و ساختن و خرید و فروش آن گناه مضاعف دارد.

 

3. جرّاحی زیبایی

سؤال 110. عمل های جراحی که برای زیبایی است مانند عمل بینی چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد، ولی باید از طریق هم جنس بوده باشد مگر این که لمس صورت نگیرد.
سؤال 111. نظر شما در مورد عمل جرّاحی زیبایی که بعضی انجام می دهند چیست؟ قابل توجّه این که این عملیات گاه برای از بین بردن زشتی مادرزادی است و گاه برای از بین بردن زشتی غیر مادرزادی است مثل زخم ها و جراحاتی که بعداً عارض می شود و گاه برای از بین بردن زشتی نیست، بلکه برای زیباتر شدن است؟
جواب: در صورتی که آمیخته با حرام دیگری نباشد در هیچ صورت اشکال ندارد؛ و در صورتی که مستلزم حرامی باشد (مانند نظر و لمس نامحرم) تنها در صورت ضرورت، جایز است.
***

4

احکام لمس

1. لمس و بوسیدن همجنس

سؤال 112. بوسیدن و لمس کردن همجنس (مثل این که زنی، زن دیگری را ببوسد) اگر موجب لذّت شود، یا مصداق ریبه باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.

 

2. لمس در اماکن عمومی

سؤال 113. تماس زن با مرد نامحرم در موقع پول دادن، یا مبادله شی ء، و یا تماس بدنی در معابر، یا نشستن کنار مرد نامحرم در وسیله نقلیه، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر دست ها در موقع پول دادن و مبادله اشیاء، با هم تماس پیدا کند حرام است؛ ولی تماس بدنها از روی لباس در وسایل نقلیه یا مکان های پر ازدحام اشکالی ندارد؛ مگر این که مفسده خاصّی بر آن مترتّب شود.

 

3. لمس بیمار توسط پزشک و پرستار

سؤال 114. افعال و مشاغلی برای زن و مرد هست که مستلزم نظر و لمس بدن دیگری است مثل دندان پزشکی، زایمان، جراحی و ... در این گونه موارد تکلیف چیست؟ و آیا فرقی بین حال ضرورت و غیر آن هست و ملاک ضرورت چیست؟
جواب: این گونه امور فقط در صورت ضرورت جایز است و معیار ضرورت تشخیص عرف عام و صالح است.
سؤال 115. آمپول زدن زن توسط مرد نامحرم چگونه است؟
جواب: در غیر ضرورت جایز نیست.
سؤال 116. آیا می توان بیماری که امکان طهارت عورتین توسّط خودش وجود ندارد، را تطهیر نمود؟
جواب: چنانچه مستلزم نگاه و لمس نباشد، یا این که به وسیله همسر انجام شود، اشکالی ندارد؛ در غیر این صورت تنها در موارد ضرورت می توان انجام داد.
سؤال 117. لمس عورت و بدن بیمار توسط پرستار و طبیب چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه پرستار یا طبیب ناچار باشد به عورت بیمار دست بزند باید دستکش یا مانند آن در دست داشته باشد، همچنین اگر طبیب و پرستار مرد ناچار باشد دست به بدن زن بزند یا طبیب و پرستار زن دست به بدن مرد بزند، ولی در صورت ضرورت و ناچاری اشکالی ندارد.

 

4. لمس جهت آموزش

سؤال 118. لمس و تماس دست دانشجوی پسر با دست زن موقع گرفتن نبض و معاینه و معالجه در مقام آموزش علمی که از نظر استاد الزامی است در صورت ضرورت و غیر ضرورت چه حکمی دارد؟
جواب: تنها در مورد ضرورت جایز است و اگر امکان داشته باشد که از روی لباس بگیرد مقدّم است.
سؤال 119. آیا معاینه و لمس افراد غیر بیمار در مقام آموزش پزشکی جهت کنترل سلامتی واستخدام و سربازی و ... درصورتی که همجنس نباشند جایز است؟
جواب: در اموری که برای جامعه ضرورت دارد جایز است.

 

5. لمس غیر مسلمان

سؤال 120. آیا در حکم تماس بدن مرد و زن نامحرم، فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان می باشد؟
جواب: فرقی نیست، هر دو حرام است.
سؤال 121. دست دادن با غیر مسلمان چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که جنس مخالف نباشد اشکالی ندارد، و اگر رطوبت سرایت کننده ای در دست باشد، احتیاطاً بعداً دست ها را بشوید؛ ولی با جنس مخالف جایز نیست.

 

6. دست دادن با نامحرم

سؤال 122. دست دادن زن با مرد نامحرم با دستکش چه حکمی دارد؟
جواب: بهتر ترک این کار است؛ مگر در موارد ضرورت.
سؤال 123. آیا دست دادن با نامحرم از روی لباس اشکال دارد؟
جواب: تماس از روی لباس بدون قصد تلذّذ و ریبه اشکالی ندارد.
سؤال 124. در منطقه ما رسم بر این است که گاه زن عمو دست پسر برادر شوهر خود را می گیرد و او را می بوسد، یا زن برادر و خواهر زن نیز خود را با برادر شوهر و شوهر خواهر محرم حساب می کنند، و یا دست دادن، خصوصاً بوسیدن سر و دست به هنگام بازگشت از سفر و ایام عید شدیداً رایج و مرسوم گردیده، و هر چه تذکر داده می شود نمی پذیرند، بلکه گاه ناراحت می شوند، تکلیف ما چیست؟ اگر موجب قطع صله رحم شود چه حکمی دارد؟
جواب: این گونه کارها حرام و خلاف شرع است، و نتیجه ناآگاهی بعضی از مردم می باشد. وظیفه شما آن است که با زبان خوش امر به معروف و نهی از منکر کنید، و اگر صله رحم بدون آن میسّر نیست، صله رحم را ترک کنید.
سؤال 125. در محیطهای دانشگاهی فرانسه، هنگام برخورد با اساتید مرد، یا دانشجویان پسر، ناگزیر به مصافحه هستیم، و گرنه حمل بر اسائه ادب دانشجویان مسلمان می شود، در این صورت مصافحه با مردان غیر مسلمان چه صورت دارد؟
جواب: وظیفه شرعی شما دست ندادن است، و باید این فرهنگ اسلامی را به آنها فهماند تا حمل بر اسائه ادب نشود.
***

5

احکام صدای نامحرم

سؤال 126. شنیدن صدای زن نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: شنیدن صدای زن نامحرم در صورتی که به قصد لذّت نباشد و سبب افتادن در گناه نشود اشکالی ندارد، ولی زن نباید لحن صدای خود را طوری کند که هوس انگیز باشد.
سؤال 127. گوش دادن به آواز زن نامحرم برای مرد در صورتی که اشعار مذهبی بخواند و موجب مفسده هم نباشد چه حکمی دارد؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 128. شغل بعضی از خانم ها ذکر توسّل به اهل بیت علیهم السلام در مجالس زنانه است، گاهی از اوقات هنگامی که مشغول روضه خوانی هستند مرد و یا بچه هایی که خوب و بد را می فهمند وارد حیاط آن خانه می شوند و صدای این خانم را می شنوند، حکم این قبیل روضه خوانی ها چیست؟
جواب: در این مورد که نوشته اید، صدای خود را آهسته تر کند و یا بدون تکیه به صوت بخواند.
سؤال 129. اگر زن با صوت قرآن بخواند، آیا مرد می تواند به آن گوش بدهد؟
آیا تفاوتی بین نوار و غیر آن هست؟
جواب: در صورتی که زن به طور ساده قرآن بخواند مانعی ندارد، ولی اگر با آهنگ یا صدای زیبا بخواند گوش دادن مرد اجنبی جایز نیست و نوار و غیر نوار فرقی نمی کند.
سؤال 130. هنگامی که در مراسم صبحگاهی مدرسه یکی از خواهران قرآن را با صوت تلاوت می کند دبیران مرد صدای وی را می شنوند، آیا به طور کلّی تلاوت قرآن در صورت شنیدن نامحرم توسط خواهران گناه است؟
جواب: اگر با آهنگ باشد اشکال دارد و اگر به طور ساده باشد مانعی ندارد.
سؤال 131. گوش دادن به خنده زن نامحرم اگر موجب مفسده نباشد چه حکمی دارد و در صورتی که مفسده داشته باشد چه حکمی دارد؟
جواب: در مواردی که مفاسد خاصّی بر آن مترتب نشود مانعی ندارد.
***

6

احکام مراوده و معاشرت با نامحرم

1. خلوت با نامحرم

سؤال 132. خلوت با نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط واجب آن است که مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی که کسی در آنجا نیست و دیگری هم نمی تواند وارد شود، نمانند؛ حتّی اگر در آنجا نماز بخوانند نماز آنها اشکال دارد.
سؤال 133. محدوده خلوت با اجنبیه چیست؟ اگر شخصی مطمئن باشد که در خلوت با اجنبیه به گناه نمی افتد، باز هم این کار اشکال دارد؟
جواب: اگر در مکانی هستند که معمولًا هیچ کس رفت و آمد نمی کند، خلوت با اجنبیه محسوب می شود. و خلوت با اجنبیه، حتّی اگر فکر می کنند به حرام نمی افتند، اشکال دارد.
سؤال 134. آیا خلوت با زن نامحرم اگر چه مطمئن باشد مرتکب حرام نمی شود جایز است؟ محدوده خلوت اجنبیه چیست؟
جواب: اگر در مکانی هستند که معمولًا هیچ کس رفت و آمد نمی کند، خلوت با زن نامحرم محسوب می شود و خلوت با اجنبیه اشکال دارد حتّی اگر فکر می کنند به حرام نمی افتند.

 

2. مراجعه به پزشک نامحرم

سؤال 135. مراجعه زن به دکتر مرد اگر دکتر حاذق زن نباشد چه حکمی دارد؟
جواب: در مورد ضرورت مانعی ندارد.
سؤال 136. آیا مراجعه زن به پزشک مرد در صورتی که بتواند پزشک زن در آن رشته بیابد جایز است؟
جواب: در صورتی که مستلزم نگاه به غیر وجه و کفّین یا مستلزم لمس کردن باشد فقط در صورت ضرورت جایز است و با وجود پزشک زن جایز نیست.

 

3. گفتگو و مواجهه با نامحرم

سؤال 137. آیا بطور کلّی گفتگو با زن نامحرم جایز است؟
جواب: در صورتی که بطور عادی باشد مانعی ندارد.
سؤال 138. گفتگو با مردان نامحرم با چه شرائطی جایز است؟
جواب: در حدود سخنان عادی، مشروط به این که منشأ فسادی نباشد، جایز است.
سؤال 139. آیا سلام کردن مرد بر زن نامحرم کراهت دارد؟
جواب: کراهت ندارد؛ ولی از بعضی از اخبار استفاده می شود که سلام کردن به زن جوان مکروه است.
سؤال 140. گفتگو با همکاران نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که جهات شرعیه مراعات شود، و به جز آن دو نفر شخص ثالثی نیز وجود داشته باشد، یا امکان ورود دیگری بدون اجازه آنها باشد، و سخنان عادی و معمولی باشد، اشکال ندارد.
سؤال 141. چت کردن با نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: این کار با جنس مخالف اشکال دارد، و غالباً پیامدهای منفی به همراه دارد، مگر این که مقدّمه ازدواج باشد. که در این صورت به مقداری که جهت ازدواج لازم است، اشکالی ندارد.
سؤال 142. دوختن لباس زنانه توسط خیاط مرد، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که مستلزم تماس بدنی و محرّمات دیگری نشود اشکالی ندارد.
سؤال 143. جوان مجرّدی در برخورد با نامحرم دچار مشکل است. این برخوردها و نگاه های غیر مستقیم و گاه مستقیم (که بنا به ضرورت و از روی ناچاری انجام می شود)، و حتّی در برخی موارد شنیدن صدای نامحرم و صدای پای او، برایش نوعی لذّت به همراه دارد. لازم به ذکر است محدود کردن خود و خانه نشینی برای فرار از مشکل مطرح شده، تنها برای مدّتی او را از این صحنه ها دور می کند، امّا در برخوردهای بعدی، که به ناچار هر انسانی ناگزیر از آن است، اوّلًا: این حالت ها در او تشدید می شود، به طوری که گاه حتّی در برخورد با محارم نیز مشکل مطرح شده، بروز می کند، ثانیاً: در دراز مدّت به علّت قطع ارتباط با دیگران، و بیرون نرفتن از منزل، و حتّی ترک درس و تحصیل در دانشگاه، و چشم پوشیدن از تلویزیون و تصاویر و عکس ها، و در یک کلام به انزوا نشستن، باعث بروز ناراحتی های مختلف جسمی و روحی از جمله افسردگی و ناراحتی های عصبی او خواهد شد. وظیفه شرعی چنین شخصی چیست؟
جواب: به هیچ وجه لازم نیست با مردم قطع رابطه کند، و خانه نشین شود.
همین اندازه که عمداً نگاه نکند مشکلی ندارد، حتّی اگر قهراً و بدون اختیار برای او لذّتی حاصل شود.

 

4. دوستی با نامحرم

سؤال 144. متأسّفانه روابط بین پسر و دختر در جامعه ما بسیار بد جا افتاده، و پدر و مادرها از آن به عنوان یک کار زشت یاد می کنند. من به عنوان یک پسر جوان موارد زیادی از این روابط را دیده ام. اگر پسر و دختر در روابط خود، حدود را رعایت کنند، و بدون اطّلاع پدر و مادرشان رابطه ای برقرار نمایند، و بین خود دوستی پایداری را برنامه ریزی کرده باشند، که به احتمال قریب به یقین به ازدواج آنها منتهی شود، آیا شرعاً مشکلی دارد؟
جواب: تجربه های مکرّر در مکرّر نشان داده که رابطه های دختران و پسران دام های شیطان است، و منجر به خلاف شرع می شود. بنابراین تنها در صورتی که قصد ازدواج داشته باشند، آن هم به مقداری که برای شناخت یکدیگر لازم است، می توانند تماس بگیرند.
سؤال 145. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیا ارتباط نوشتاری و نامه نگاری دختر و پسر بالغ نامحرم از طریق کامپیوتر و شبکه اینترنت جایز است؟
ب) پس از آشنایی طرفین از طریق بالا، آیا ملاقات عمومی تعدادی دختر و پسر بالغ و نامحرم، در مکان عمومی جایز است؟
ج) آیا مصاحبه و نگاه به چشم ها و صورت همدیگر جایز است؟
د) اگر موارد بالا جایز باشد، در چه مرحله ای اجازه پدر برای ادامه ارتباط دختر یا پسر بالغ و نامحرم، حضوری یا نوشتاری، واجب است؟
جواب: با توجّه به این که این گونه ارتباطها غالباً منشأ مفاسدی می شود، جایز نیست.
سؤال 146. مکالمه تلفنی پسر و دختر و مراوده طرفین جهت دوستی چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.

7

احکام اختلاط زن و مرد

1. اختلاط در مجالس خانوادگی

سؤال 147. مقدار و نوع پوشش زن در میهمانی های خانوادگی چه میزان است؟
جواب: زن باید در مقابل نامحرم بدن خود را جز صورت و دست ها تا مچ بپوشاند؛ و تفاوتی میان میهمانی خانوادگی و غیر آن نیست.
سؤال 148. آیا عرف در نوع پوشش زنان در میهمانی های خانوادگی مؤثر است؟
جواب: اگر منظور این است که تمام بدن به غیر از گردی صورت و دست ها تا مچ پوشیده باشد تفاوت عرفها تاثیری ندارد، و در مقابل نامحرم در مجالس خانوادگی یا غیر آن باید پوشش اسلامی رعایت شود.
سؤال 149. بوسیدن سر و دست زنان و مردان سالخورده فامیل که نامحرم هستند به جهت احترام چه حکمی دارد؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 150. شوخی و صحبت با اقوام نامحرم در مجالس چه حکمی دارد؟
جواب: صحبت های عادی مانعی ندارد ولی شوخی اشکال دارد.
سؤال 151. در برخی مناطق اقوام نامحرم نزدیک را جزء محارم می دانند و حجاب را در مقابل آنها رعایت نکرده و گاه با آنها دست می دهند و امثال آن، حکم این امور چیست؟
جواب: باید تمام این امور که خلاف شرع است ترک شود و آنان را با زبان خوب امر به معروف و نهی از منکر نمود.
سؤال 152. نشستن افراد نامحرم فامیل بر سر یک سفره چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که جهات شرعی را رعایت کنند مانعی ندارد.

 

2. اختلاط در محیطهای آموزشی

سؤال 153. نظر حضر تعالی در مورد مدارس مختلط پسر و دختر، که در برخی مناطق بخاطر کمبود محلّ درس ناچار از آن هستند، چیست؟
جواب: در موارد ضرورت، با رعایت حجاب اسلامی و موازین شرعی مانعی ندارد؛ ولی کوشش برای جدا سازی این مدارس باید ادامه یابد.
سؤال 154. خانمی می خواهد به تحصیل خود ادامه دهد، تا در آینده شغل مناسب و مشروعی انتخاب کند، ولی ادامه تحصیل مستلزم این است که با نامحرمان روبه رو شود؛ مثل این که نزد نامحرم درس بخواند، یا با دانشجویان پسر در یک کلاس بنشیند، آیا ادامه تحصیل در چنین شرایطی جایز است؟
جواب: هرگاه توأم با امر حرامی- مانندِ خلوت با اجنبیه یا مفاسد دیگر- نگردد، مانعی ندارد.
سؤال 155. گاه دانشجوی پسری در بین عدّه ای دانشجوی دختر، و یا بالعکس درس می خواند، با توجّه با این که اگر با این شرایط تحصیل را ادامه ندهد متضرّر می شود، آیا درس خواندن در فرض مسأله جایز است؟
جواب: اگر موجب کار حرامی نمی شود اشکالی ندارد؛ ولی سزاوار است مسؤولین کشورهای اسلامی برنامه ای برای جدا ساختن مراکز تحصیلی پسران و دختران تنظیم کنند.
سؤال 156. آیا خواهران دانشجو می توانند در مورد امور کلاس، یا مسائل علمی در بین برادران دانشجو، کنفراس دهند؟
جواب: هرگاه موازین شرعی در آن رعایت گردد، و مفسده خاصّی نداشته باشد مانعی ندارد.
سؤال 157. خنده و شوخی استاد خانم در کلاس درس دانشجویان دختر و پسر به منظور رفع کسالت و خستگی و تجدید روحیه دانشجویان چه حکمی دارد؟
جواب: رعایت آداب عفّت در کلاس درس واجب است.
سؤال 158. تبعیّت از دستور استادی که مقید به فرایض شرعی نیست و با وجود دانشجویان دختر به دانشجویان پسر دستور معاینه زنان بیمار را می دهد چه حکمی دارد؟ البتّه تمرّد از دستور استاد ممکن است در نمره قبولی یا رد او دخالت داشته باشد؟
جواب: دراین مورد که ضرورت نیست باید به صورت معقولی تمرّد کند مگر این که معاینه زنان برای تکمیل تحصیلات پزشکی لازم باشد (تحصیلاتی که سبب نجات جان زنان می شود) که در این صورت جایز است.

 

3. اختلاط در محیط کار

سؤال 159. آیا اشتغال زنان در اداراتی که محلّ مراجعه مردان است جایز است؟
جواب: با رعایت شؤون اسلامی اشکالی ندارد.
سؤال 160. آیا شرکت دختران و بانوان همراه با مردان و پسران در ارگان های انقلابی، مانند جهاد سازندگی، بنیاد شهید، سپاه پاسداران و مانند آن، و انجام  امور محوّله و نشست با هم، که ناچار از تماس و برخورد با هم می باشند، مشروع است؟
جواب: در صورتی که جهات شرعی رعایت شود، و منشأ فسادی نگردد، جایز است.

 

4. اختلاط در بازیگری

سؤال 161. آیا برای نمایش صحنه های تاریخی، اختلاط زن و مرد مسلمان که در نقش کفّار بازی می کنند و همراه با مکالمات مهیج شهوت و عاشقانه است، جایز است؟
جواب: بازی کردن در نقش کفّار به منظور اهداف آموزنده مانعی ندارد؛ ولی مکالمات محرّک و شهوت انگیز جایز نیست.
سؤال 162. هنر پیشگی دختران و زنان در فیلم های تلویزیونی و سینمایی در کنار مردان نامحرم و به عنوان همسر صوری آنان چه حکمی دارد؟ آیا در هنگام اجرای نقش، مجاز به خنده و گفتگوی صمیمانه با یکدیگر هستند؟
جواب: صحبت های معمولی و ایفاء این نقش ها، اگر مفسده خاصّی بر آن مترتّب نشود و حجاب اسلامی رعایت گردد، اشکالی ندارد.
سؤال 163. فیلم هایی ساخته می شود که زن و مرد نامحرم در آن بازی می کنند، و به مقتضای نقش محوّله، با هم شوخی کرده، و به یکدیگر نگاه های عاشقانه دارند. بازی کردن آنها در چنین فیلم هایی چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که آداب عفّت اسلامی را رعایت کنند مانعی ندارد.