احکام، شرایط، آداب، مستحبات و مکروهات ذبح حیوان

احکام، شرایط، آداب، مستحبات و مکروهات ذبح حیوان

در این نوشتار احکام، شرایط، آداب، مستحبات و مکروهات ذبح حیوان (سر بریدن حیوان) در فقه اسلامی ذکر شده است؛ چگونه باید حیوان را سر برید تا حلال شود؟

احکام، شرایط، آداب، مستحبات و مکروهات ذبح حیوان

در فقه اسلامی برای ذبح حیوان، شرایط، روش و آدابی بیان شده است که شرح آن چنین است:

الف. شرایط ذبح حیوان

1. کسى که سر حیوان را می بُرد مسلمان بوده و اظهار دشمنى با أهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) نداشته باشد.

2. سر حیوان را با چیزى ببُرد که از آهن باشد،[آیات عظام بهجت، مکارم، شبیری، صافی: (با جسم تیزی که از آهن یا فلزی دیگر باشد...)] ولى چنانچه آهن پیدا نشد و ناچار به ذبح شد(طوری که اگر حیوان ذبح نشود، تلف شود)، می توان سر آن را با چیز تیزى برید که چهار رگ آن را جدا کند؛ مانند شیشه و سنگ تیز.

3. در موقع سر بریدن، جلوی بدن حیوان رو به قبله باشد. پس اگر عمداً حیوان را رو به قبله نکند حیوان حرام مى شود، ولى اگر فراموش کند یا مسئله را نداند یا قبله را اشتباه کند یا نداند قبله کدام طرف است و یا نتواند حیوان را رو به قبله کند، اشکال ندارد و حیوان حرام نمی شود.[آیات عظام نوری و سیستانی: (اگر مسئله را نداند و رو به قبله ذبح نکند، حیوان حرام می شود)]

4. وقتى می خواهد سر حیوان را ببرد یا کارد به گلویش بگذارد، به نیّت سر بریدن، نام خدا را ببرد و همین قدر که بگوید «بسم اللّٰه» کافى است.[آیات عظام گلپایگانى، صافى، نورى، مکارم، سیستانی و زنجانى: (همین قدر که بگوید: «بسم اللّٰه» یا «الحمد للّٰه» یا «اللّٰه اکبر» یا «لا اله الّا اللّٰه»کافى است..)] و اگر بدون قصد سر بریدن نام خدا را ببرد، آن حیوان پاک نمی شود و گوشت آن هم حرام است،[آیات عظام گلپایگانى، فاضل، سیستانی و صافى: (و همچنین اگر از روى جهل به مسأله، نام خدا را نبرد، حیوان نجس و حرام است ..)] ولى اگر از روى فراموشى نام خدا را نبرد اشکال ندارد و حیوان حرام نمی شود.

5. حیوان بعد از سر بریدن حرکتى کند. اگر چه مثلاً چشم یا دم خود را حرکت دهد، یا پاى خود را به زمین زند که معلوم شود زنده بوده است.[آیات عظام گلپایگانى، صافی، خویی، تبریزی، شبیری، فاضل و سیستانی: (این حکم در صورتى است که زنده بودن آن حیوان در حال ذبح، مشکوک باشد)]

6. بعد از سر بریدن به اندازۀ معمول خون از بدن حیوان بیرون آید.[آیات عظام خویی، اراکى، نورى، گلپایگانى، صافى، فاضل، شبیری و مکارم؛ ر.ک: امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج 2، صص 573 - 578، دفتر انتشارات اسلامى، قم، هشتم، 1424 ه‍ ق]

ب. آداب ذبح یا سر بریدن حیوان :

دستور سر بریدن حیوان آن است که حلقوم(مجراى تنفس) و مِرى[آیت الله مکارم: (بریدن مری بنابر احتیاط مستحب است)] (مجراى غذا) و دو شاهرگ را که در دو طرف حلقوم است (و به این چهار تا «أوداج أربعه» گفته می شود)، از پایین برآمدگى زیر گلو، به طور کامل ببُرند، و اگر آنها را بشکافند کافى نیست.[آیت الله سیستانی: (بنابر احتیاط واجب، شکافتن آنها یا بریدن حلقوم به تنهایى کافى نیست)؛ ر.ک: توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج 2، ص 571، م 2591] و در این زمینه، باید به دو نکته توجه شود:

1. لازم است بریدن رگ ها و مجاری، پشت سر هم باشد. پس اگر بعضى از رگ ها را ببُرد و صبر کند تا حیوان بمیرد، سپس بقیّه را ببرد فایده نداشته و حیوان حرام می شود، بلکه اگر در این فاصله حیوان هم نمیرد، ولى به طور معمول چهار رگ را پشت سر هم نبرند اشکال دارد و حیوان حلال نمی شود.[آیات عظام خوئى، زنجانى و سیستانى: (در صورتى که چهار رگ را پیش از جان دادن حیوان ببرند ولى به طور معمول پشت سر هم نباشد، آن حیوان پاک و حلال است)؛ آیت الله تبریزى: (اگر چه حلیّت آن بعید نیست)؛ توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج 2، ص 571]

2. پیش از بیرون آمدن روح، جدا کردن سر حیوان از بدن، حرام است،[آیات عظام گلپایگانى، صافى، فاضل: ( احتیاط واجب در ترک این کار است)؛ آیات عظام شبیری، بهجت: ( این عمل مکروه است، مگر اینکه از روى غفلت یا به واسطۀ تیز بودن کارد، بى اختیار سر حیوان جدا شود )؛ آیت الله مکارم:( احتیاط مستحبّ آن است که پیش از بیرون آمدن روح، سر حیوان را از بدنش جدا نکنند)] ولى با این عمل حیوان حرام نمی شود. همچنین احتیاط آن است که پیش از بیرون آمدن روح، پوست حیوان را نکَنند[آیات عظام خوئى، تبریزى، شبیری و بهجت، این عمل را جزو مکروهات سربریدن شمرده اند؛ آیت الله مکارم: (احتیاط مستحبّ در ترک این عمل است)] و مغز حرام را که در تیرۀ پشت است، نبُرّند.[آیات عظام گلپایگانى، صافى و شبیری، این عمل را جزو مکروهات سربریدن شمرده اند؛ آیت الله مکارم: (احتیاط مستحبّ در ترک این عمل است)؛ ر.ک: توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج 2، صص 580 – 582]

3. اگر بخواهند شتر را بکشند که بعد از جان دادن پاک و حلال باشد باید با شرایطی که براى سر بریدن حیوان گفته شد، چاقو یا چیز دیگرى را که از آهن و برنده باشد، در گودى بین گردن و سینه اش فرو کنند (که این عمل را «نحر» می گویند) و بهتر آن است که شتر در این هنگام ایستاده باشد.[آیات عظام گلپایگانى، صافى و شبیری، این عمل را جزو مکروهات سربریدن شمرده اند؛ آیت الله مکارم: (احتیاط مستحبّ در ترک این عمل است)؛ ر.ک: توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج 2، ص 578، م 2595]

ج. مستحبات ذبح یا سر بریدن حیوان :

1. موقع سر بریدنِ گوسفند دو دست و یک پاى آن را ببندند و پاى دیگرش را باز بگذارند[آیت الله مکارم: (هنگام سربریدن گوسفند دست و پایش را باز بگذارند...)] و موقع سر بریدن گاو چهار دست و پایش را ببندند و دُم آن را باز بگذارند و موقع کشتن شتر دو دست آن را از پایین تا زانو یا تا زیر بغل به یکدیگر ببندند و پاهایش را باز بگذارند و مستحبّ است مرغ را بعد از سر بریدن رها کنند تا پر و بال بزند.
2. کسى که حیوان را می کشد، رو به قبله باشد.
3. پیش از کشتن حیوان، آب جلوى آن بگذارند.
4. کارى کنند که حیوان کمتر اذیت شود، مثلاً کارد را خوب تیز کنند و با عجله سر حیوان را ببرند.[توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج 2، ص 580، م 2599]

د. مکروهات ذبح یا سر بریدن حیوان :

1. آن که چاقو را پشت حلقوم فرو کرده و به طرف جلو بیاورند که حلقوم از پشت آن بریده شود.
2. در جایى حیوان را بکشند که حیوان دیگر، آن را ببیند.
3. در شب یا پیش از ظهر روز جمعه سر حیوان را ببرند، مگر این که نیاز داشته باشند.
4. خود انسان چهارپایى را که پرورش داده است بکشد.[توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج 2، ص580، م 2600]

خلاصه جواب احکام، شرایط، آداب، مستحبات و مکروهات ذبح حیوان :

جهت بریدن سر حیوان باید حلقوم، مِرى و دو شاهرگ را که در دو طرف حلقوم است، از پایین برآمدگى زیر گلو، به طور کامل و پشت سرهم بریده و تا خارج شدن روح، سر را از بدن جدا نکنند.

از جمله شرایط ذبح آن است که ذبح کننده مسلمان باشد و هنگام ذبح، به نیّت سر بریدن، نام خدا را بر زبان جاری کند و با وسیله تیزی از جنس آهن این عمل را انجام دهد. همچنین در موقع سر بریدن، جلوی بدن حیوان رو به قبله باشد و حیوان بعد از سر بریدن، حرکتى از خود نشان دهد.