نوجوانی برهه ای طوفانی است. فردی که نه کودک است و نه بزرگسال درگیر دست و پنجه نرم کردن با هویت خویش است. تصویر روشنی از خود و جنسیتش ندارد. هویت یابی یکی از مراحلی است که نوجوان باید از آن گذر کند. مرحله ای که فرد باید رشته های عاطفه و عقل خود را از کودکی بگسلد و همین انقطاع سبب نخستین تکانشهای روانی در فرد می شود. علاوه بر مسئله هویت یابی که خود دارای مراحل مختلف است و در این مقال نمی گنجد؛ طوفان های و انقلاب های دیگری نیز در زندگی نوجوان در حال وقوع است؛ «انقلاب هورمونی و تحول زیست شناختی، انقلاب عقلانی و یا پدیدآیی تفکر انتزاعی، انقلاب عاطفی و یا ظهور عواطف و هیجانات متنوع (به ویژه پدیده عشق) انقلاب ارزشی ـ اخلاقی و دست یافتن به استقلال اخلاقی و یا خود پیروی اخلاقی (بلوغ اخلاقی)» (کریمی؛1386)
واضح است فردی که درگیر این طوفان ها و بحران هاست در حالت تعادل به سر نمی برد، گاه خشمگین است و پرخاشگر، گاه گوشه گیر و منزوی، گاه عاشق پیشه است و گاه خبیث و بی تفاوت و ... این فرد غالبا در روابط اجتماعی خود دارای زاویه دید روشنی نیست. یا به اصطلاح بزگترها به درستی «راه را از چاه» باز نمی شناسد.
نوجوان بلوغ های متفاوتی را تجربه می کند؛ بلوغ جسمی، بلوغ عاطفی، بلوغ اجتماعی، و ... چه بسا افرادی که سال ها از نوجوانی شان گذشته اما هنوز به بلوغ اجتماعی درست و درمانی دست نیافته اند.
طبق نظر کارشناسان «اغلب انحراف های اخلاقی و اجتماعی و ظهور آسیب های عاطفی و رفتاری به واسطه نارسایی در بلوغ عاطفی است و بلوغ واقعی در نوجوانی زمانی رخ می دهد که او بتواند ضمن کسب مهارت های اجتماعی و عاطفی، نیازهای واقعی را از نیازهای کاذب تشخیص دهد، این تشخیص متضمن عبور از مراحل پیچیده رشد عاطفی است که با ارضای نیازهای سطح پایین و راه یافتن به نیازهای سطح بالاتر رخ می دهد» (کریمی؛1386)
نوجوان و ارتباط
با مقدمه مختصری که در باب نوجوانی و بلوغ گفته شد، بهتر می توان درباره ارتباطات نوجوانی فکر و صحبت کرد. نوجوان نیاز به ارتباط دارد؛ بلوغ اجتماعی او از رهگذر همین روابط اتفاق می افتد. البته که او به واسطه شرایط و سن و سالی که در آن به سر می برد به ارتباط با دوستان و همسالان علاقه بیشتری نشان می دهد و به دلیل میل به کسب استقلال سعی می کند که رشته های ارتباطی خود با والدین را یکی یکی بگسلد. این آغاز استقلال یابی است. در این میان وسایل ارتباطی چه نقشی در ارتباطات نوجوان بازی خواهند کرد. به واسطه حضور تکنولوژی در زندگی بشر مدرن، ارتباط شکل و گستره ی متفاوتی نسبت به گذشته دارد. دو دهه قبل، کمتر نوجوانی بود که در کشور خود، در شهر و خانه و پشت رایانه شخصی اش نشسته باشد و بتواند با یک نفر در آن سر دنیا ارتباط برقرار کند. این روزها که ارتباط از این هم ساده تر شده، کافی است یک گوشی موبایل داشته باشید و یک خط نه چندان پرسرعت اینترنت و یک اپلیکیشن ارتباطی تا بتوانید با هر کسی در هر جای جهان به سادگی ارتباط برقرار کنید.
آسیب های شبکه های اجتماعی برای نوجوانان
نوجوان ما در حالی درگیر استفاده از شبکه های اجتماعی است که هنوز فرهنگ و بسترسازی مناسبی در کشور ما جهت استفاده از این شبکه ها اتفاق نیفتاده است و مثل هر تکنولوژی دیگری قبل از فرهنگ استفاده، فنآوری آن به زندگی ها وارد شده است. در حالی که این شبکه ها این روزها وسیله ای شده اند برای ایجاد شبهه، شایعه پراکنی و ارتباطات ناسالم؛ والدین نگرانی های عمیقی از باب در اختیار قرار دادن یا ندادن این تکنولوژی به نوجوانان خود دارند.
در همین راستا دکتر مجیدابهری؛ آسیب شناس اجتماعی می گوید: 95 درصد از کاربران شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای تلفن همراه استفاده غیرمنطقی و غیراصولی از آن دارند.
الف: ارتباطات خارج از چارچوب و بی نظارت
تا پیش از این، یعنی قبل از ورود تکنولوژی به زندگی، امکان نظارت و کنترل دوستی ها و ارتباطات فرزندان توسط والدین، بیشتر بود. اما با امکاناتی که اپلیکیشن های ارتباطی همانند واتساپ، وایبر، لاین، تلگرام و ... در اختیار کاربران خود قرار می دهند و مختصاتی که این تکنولوژی ها با خود دارند، امکان کنترل ارتباطات بسیار کاهش یافته است. نوجوان فناوری ای با خود به همراه دارد که در هر زمان از شبانه روز، در اتاقش، توی تخت، توی کلاس و ... می تواند با هر کسی در هر موردی به گفتگو بنشیند. و به دلیل همان انقلاب های هورمونی و روحی که در ابتدای بحث از آن یاد شد، و کنجکاوی ای که خاص این برهه ی سنی است، اغلب این روابط، روابط با جنس مخالف است که نوجوان در آن بسیار نابلد است و خیلی زود به دام مسائل و مشکلات جدی می افتد. ارتباط با افرادی که هویت نامعلومی دارند و نوجوان هیچ شناختی از آنها ندارد، سبب بروز گاه فجایع گسترده ای می شود.
علاوه بر این، دلبستگی ها و وابستگی های عاطفی کاذب که نوجوان، خاصه دختران نوجوان به آن دچار می شوند، آنها را در بحرانهای بلوغ دچار پسرفت و مشکل می کند. بلوغ به خودی خود، حدی از انزوا، گوشه گیری، پرخاشگری و بی قراری را با خود به همراه دارد، حال اگر با روابط خارج از محدوده و دلبستگی های عاطفی بی سرانجام و زودهنگام همراه شود، اغلب مشکل افسردگی را به دنبال خواهد داشت. افسردگی ِ نوجوانان یکی از اتفاقات دوره نوجوانی است که حل این بحران گاه نیاز به حضور مشاور و پزشک دارد.
ب: کودک ربایی و سوءاستفاده جنسی
بسیاری از کارشناسان استفاده از تکنولوژی خاصه شبکه اجتماعی را برای افراد زیر 18 سال مضر می دانند، این کارشناسان معتقدند که چون کودک و نوجوان به مهارتهای عاطفی و ارتباطی آشنا نیستند و معیارهای اخلاقی و شخصیتی هنوز به خوبی در آنها شکل نگرفته، ممکن است که آنها را در معرض سوءاستفاده های مجرمان خطرناک قرار دهد. کودک ربایی یکی از اتفاقاتی است که به دلیل در اختیار قرار دادن اطلاعات شخصی و در نظر نگرفتن حریم خصوصی توسط کودک و نوجوان در شبکه های اجتماعی، به راحتی اتفاق می افتد. مجرمان می توانند به سادگی به اطلاعات شخصی افراد به واسطه عدم رعایت نکات امنیتی، دسترسی پیدا کنند و کودک و نوجوان آسیب پذیرترین کاربران این شبکه ها هستند.
بنابراین سوءاستفاده سایبری و سوءاستفاده جنسی (به صورت، کلام یا تصویر) از جمله آسیب های شبکه های اجتماعی برای کودک و نوجوان است.
ج: حجم گسترده اطلاعات بی سانسور
مشخصه ی اینترنت این است که همه ی امکانات دیگر تکنولوژی ها را در خود یکجا دارد؛ صوت، تصویر، فیلم، تکست و همه اینها به صورت یکجا در اختیار کاربران قرار می گیرند. یک شبهه اعتقادی، یک موضوع علمی مربوط به روابط زناشویی، یک کلیپ اروتیک و هزاران هزار اطلاعات دیگر بدون شناخت از فردی که پشت این حساب کاربری نشسته است برای او ارسال می شود و نوجوان را تصور کنید که در معرض سیل گسترده ای از اطلاعات راست و دروغ و بی نظارت قرار خواهد گرفت.
شبکه های اجتماعی همانند فیسبوک، اینستاگرام، توییتر و ... کاربران بسیار زیادی از سراسر دنیا دارد که روزانه اطلاعات زیادی در مورد خود به اشتراک می گذارند، هیچ کدام به این فکر نمی کنند که مخاطب آنها ممکن است یک کودک یا نوجوان باشد، بنابراین خطر قرار گرفتن در معرض اطلاعات بدون نظارت و کنترل بسیار زیاد است.
د: علم سطحی
این خطر کودک و نوجوان و بزرگسال نمی شناسند؛ همه در معرض آن هستند. حجم بسیار زیاد اطلاعاتی که در فضای مجازی جا به جا می شود، اخبار، مطالب مثلا علمی و اعتقادی و ... که گاه بسیاری از آنها ریشه در واقعیت ندارد، به فرد نوعی حس عالمیت کاذب می دهد. در حالی که علمی که از این طریق به دست می آید بسیار سطحی است. افراد به سادگی خطوط نه چندان مستند یادداشتهای وبلاگی را به خواندن کتاب ترجیح می دهند و دارای اطلاعاتی سطحی و گاه نادرست می شوند.
بلوغ زود رس ناشی از تماشای محتوای غیر اخلاقی، اثرات منفی مشاهده محتوای خشونت آمیز که این روزها نیز زیاد در اینترنت یافت می شود، شکل گرفتن هویت دوم در اثر زندگی در فضای مجازی برای کودک و نوجوان، آسیب های جسمی بر اثر استفاده زیاد از موبایل و تبلت، افزایش اضطراب، از بین رفتن تمرکز، اختلال در خواب، روابط با جنس مخالف و مواردی از این دست از جمله آسیب های جدی است که فضای مجازی به دنبال خود دارد.
در این میان اما شکل گیری هویت دوم خطری مهم است. کودک و نوجوان در فضای مجازی فعالیت نمی کنند بلکه زندگی می کنند، دوستانی از نقاط مختلف با فرهنگ و عقاید مختلف پیدا می کنند، هیچ مرزی در دسترسی اطلاعات و محتوا برای آن ها وجود ندارد، آن ها همانند بسیاری از کاربران دیگر این فضا، به دلیل این ویژگی فضای مجازی که حیات افراد مساوی با فعالیت کردن شان است، باید شب و روز وقت بگذارند و طبیعتا خیلی ها آنق سمیت از خودشان را در این فضا به اشراک می گذارند که بقیه علاقه دارند ببینند و به بیانی دیگر هیچ کس از عیب و نقص های خود چیزی نمی گوید و به این ترتیب هویت دومی ساخته می شود که مطلوب سایرین نیز هست و کم کم بر خود نوجوان القا می شود که خیلی فرد بی عیب و نقصی هست و به این ترتیب نیمی از زندگی اش در اوهام و توهم پیش می رود، از جمع های بیرونی و ارتباطات بیرون باز می ماندف مهارت های اجتماعی اش رشد نمی کند، در همان فضای مجازی دلبسته می شود و ممکن است انتخاب همسرش را نیز به همان فضا بسپارد! انتخاب فردی که او نیز یقینا آن قسمتی از خود را به اشتراک گذاشته است که مورد پسند بقیه ست و در نتیجه بسیاری از عیوب و نواقص از چشم هم پنان می کنند و سرانجام در مقطعی ناچارند با واقعیت رو به رو شوند و هزینه رو به رو شدن با این حقیقت ممکن است طلاق و جدایی یا ضربه های عاطفی باشد.
اضطراب و تشویش نیز از پیامدهای شبکه های اجتماعی و محتوا و رابطی است که در این فضا دیده می شود. حتی بازی های آنلاین نیز در تزریق این اضطراب در فکر و روح کودک موثر است. هیجان منفی و اضطراب سبب بروز مشکلات روحی و رفتاری در کودک و نوجوان می شود. محتوای پورن و خشونت آمیز در این فضا، ارتباط با جنس مخالف، بازی های آنلاین و تلاش برای دیده شدن از جمله عوامل تشدید اضطراب است که فضای مجازی پدید آورنده آن محسوب می شود.
منبع: گرداب
