شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء چهاردهم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء چهاردهم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء چهاردهم قرآن کریم در قالب نکته های کلیدی و معارف این جزء از قرآن به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان تقدیم حضورتان میگردد...

منابع اصلی هر چیز نزد خداست

وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُوم؛[آیه 21- سوره مبارکه حجر]

هیچ چیز در جهان وجود ندارد، مگر آنکه منابع آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه معین نازل نمی کنیم.
بنابراین آیه چنان نیست که قدرت خداوند محدود باشد، بلکه منبع و مخزن و سرچشمه همه چیز نزد اوست، و او توانایی بر ایجاد هر مقدار در هر زمان را دارد، ولی همه چیز این عالم حساب دارد و ارزاق و روزی ها نیز به مقدار حساب شده ای از طرف خدا نازل می گردد.[ر.ک به تفسیر نمونه، ج 11، ص 57]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

یک داستان جالب و درس آموز:

روزی معاویه لعنة الله علیه در توجیه ظلم و زراندوزی خود و ساکت کردن اعتراض های مردمی دست به تحریف معنوی قرآن زد و گفت: مردم! مگر شما حقانیت کتاب خدا را قبول ندارید؟ گفتند: بله قبول داریم. گفت: پس این آیه را در آن بخوانید که فرمود وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ. بعد ادامه داد: مگر شما حق بودن این آیه را قبول ندارید؟ گفتند: بله قبول داریم. گفت: پس چرا به دارایی من معترضید؟

منظور معاویه از این حرف این بود که بر اساس این آیه خدا به شما آن مقدار داده و به من هم این قدر عنایت کرده است؛ شما که مسلمانید و قرآن را قبول دارید پس چرا به زر اندوزی و ثروت من اعتراض می کنید و از فقر خود گله مندید؟

این حیله و تفسیر به رای معاویه کارگر افتاد و مردم ساکت شدند. او سرخوش از این نیرنگ کارساز خود بود که ناگهان «احنف» از بین جمعیت قد علم کرد و گفت: معاویه! ما آیه را قبول داریم و در آن سخنی نیست. دعوای ما با تو هم بر سر خزائن الهی و مقدار نزول بر خلایق نیست؛ اعتراض ما به تو برای آن دسته ارزاقی است که خدا از خزانه غیبش برای ما نازل کرد و تو ظالمانه آن ها را غصب کرده و در انبارهایت ذخیره کردی.

در برابر این سخن اعتراض آمیز و کوبنده احنف، معاویه که دیگر حرفی برای گفتن نداشت؛ ساکت شد.[الدر المنثور، جلال الدین السیوطی، ج 4، ص96]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

کسانی که شیطان کاری با آنها ندارد و کسانی که زیر سلطه اویند

قالَ رَبِّ بِما أَغْوَیْتَنی‏ لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعین (39)إِلَّا عِبَادَکَ مِنهُْمُ الْمُخْلَصِینَ(40)قَالَ هذَا صِرَاطٌ عَلیَ َّ مُسْتَقِیمٌ(41) إِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاوین (42- سوره مبارکه حجر)

ابلیس به خدا عرض کرد: پروردگارا حال که مرا [به دلیل سجده نکردنم بر آدم از رحمتت دور و] به کیفر گمراهی محکوم کردی من نیز برای آنکه بشر را گمراه کنم فساد را در نظرش زیبا جلوه داده و سرانجام همه را گمراه خواهم ساخت؛ مگر آن بندگانی که خالص شده تو هستند. خدا فرمود: این سنت و راه راستی است بر عهده ی من که تو هیچ گونه تسلط و قدرتی بر بندگان من نداری مگر گمراهانی که شخصاً بخواهند از تو پیروی کنند.

از این آیات چند مطلب فهمیده می شود:
اول: اینکه مُخلَصین در مقامی به سر می برند که شیطان چون در آن راه ندارد امکان وسوسه و گمراه کردن آن ها نیز برایش وجود ندارد.
دوم: اینکه تمام انسان ها بندگان خدا و تحت حمایت او از گزند شیطان در امانند هر چند دچار وسوسه های اغواگرانه شیطان می شوند اما این طور نیست که او کاملاً دستش باز باشد و هر کاری که خواست بکند؛ نهایت کاری که او می تواند بکند وسوسه و دعوت است.
سوم: اینکه اگر کسی شخصاً و به سوء اختیار خود به دنبال شیطان افتاد و از او پیروی کرد شیطان به او افسار زده و بر او تسلط می یابد.[آیه 62 سوره اسراء]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

مخلَصین چه کسانی هستند؟

مخلصین کسانی هستند که ابتدا ایشان خود را برای خدا خالص کردند آنگاه خدا هم آنان را برای خود خالص گردانید؛ یعنی غیر خدا کسی در آن ها سهم و نصیبی ندارد و در دل هایشان محلی که غیر خدا در آن منزل کند باقی نمانده است و آنان جز به خدا به چیز دیگری اشتغال ندارند و هر چه هم که شیطان از کیدها و وسوسه های خود را در دل آنان بیفکند همان وساوس سبب یاد خدا می شوند و همان ها که دیگران را از خدا دور می سازد ایشان را به خدا نزدیک می کند.[تفسیر المیزان، ج 12، ص 165]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

تنها گروهی که از رحمت پروردگار نا امیدند

وَ مَن یَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ(آیه 56- سوره مبارکه حجر)

چه کسی جز گمراهان از رحمت پروردگارش ناامید می شود؟!

آیه چنین می فهماند که یأس از رحمت پروردگار ویژگی خاص گمراهان است.[تفسیر المیزان، ج12، ص 181] زیرا گمراهان، خدا را به درستی نشناخته اند و پی به قدرت بی پایانش نبرده اند؛ خدایی که از ذره ای خاک، انسانی چنین شگرف می آفریند و از نطفه ای ناچیز، فرزندی برومند به وجود می آورد؛ درخت خشکیده خرما به فرمانش به بار می نشیند و آتش سوزانی را به گلستانی تبدیل می کند، چه کسی می تواند در قدرت چنین پروردگاری شک کند یا از رحمت او مأیوس گردد؟![تفسیر نمونه، ج11، صص 101-102]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

اگر خدا نمی خواست ما این کار را نمی کردیم!!

وَ قالَ الَّذینَ أَشْرَکُوا لَوْ شاءَ اللَّهُ ما عَبَدْنا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْ‏ءٍ نَحْنُ وَ لا آباؤُنا (35- سوره مبارکه نحل)

مشرکان گفتند: اگر خدا می خواست، نه ما و نه پدرانمان کسی را جز او بندگی نمی کردیم.
این سخن اندیشمندان ضد دینی در برابر دعوت به یکتاپرستی و دین داری بود که بر زبان می راندند. در یک تقسیم بندی کلی مشرکان در مقام توجیه اعمال ضد دینی که انجام می دادند به دو گروه عمده تقسیم می شدند: یکی توده درس نخوانده و عادی آن ها بود که در دفاع از عقاید و اعمال خود به تقلید از نیاکان و سنت های باستانی تمسک می جستند.[آیه 170 سوره بقره] دسته دوم علما و اندیشمندان آن ها بودند که به گمان خود با این منطق و استدلال علمی از بت پرستی و سایر انحرافات عملی و عقیدتی رایج در بینشان دفاع می کردند.

آن ها می گفتند: اگر خدا راضی به این کارها و باورهای ما نبود با قدرتی که دارد جلوی ما را می گرفت و ما را از آن ها باز می داشت اما همین که مانع ما نشده و ما آزادانه به آن مشغولیم این خود بهترین دلیل است بر اینکه خداوند از اعمال و عقاید ما رضایت کامل دارد و این امور جایز است.

این شبهه که از آن برای تایید هر انحراف در هر زمانی استفاده می شود امروز هم با ادبیات روز در بین عده ای رواج دارد و منتشر می شود.

پاسخ به این شبهه:

این سخن وقتی درست است که تنها اراده تکوینی خدا در عالم جریان داشته باشد و بس که اگر چیزی را خواست در همان لحظه ایجاد شود[آیه 40 سوره نحل] و اگر نخواست در همان لحظه نیست و نابود گردد. خداوند دو اراده دارد؛ اراده تشریعی و اراده تکوینی. آنان که به دام این شبهه عمداً یا سهوا گرفتار شده اند از اراده تشریعی یا همان خواست در پس قانون خدا غفلت کرده اند.

خدا با قانونی که وضع کرده و آن را توسط فرستادگانش به مردم ابلاغ کرده است از مردم خواسته تا عقاید صحیح و اعمال صالح داشته باشند و از همین طریق به آن ها اجازه نداده که در مسیر انحراف افتاده و راه هلاکت را طی کنند[در حقیقت آیه بعد که درباره بعثت و محتوای دعوت پیامبران علیهم السلام است و اشاره ای به عاقبت معاندان دارد؛ پاسخی به شبهه آنهاست] و به اراده تکوینی دست آن ها را باز گشته تا با اختیار خود راه درست را از نادرست برگزیده و در آن حرکت کنند.

پس خداوند آن ها را منع کرده ولی با بیان قانون؛ نه با زور و سلب اختیار و اگر انتظار دارند که خدا دست هر تبهکار و فکر هر منحرفی را به اجبار گرفته و به راه راست هدایت کند بدانند که هر چند این کار ممکن است اما چون با فلسفه تکامل اختیاری انسان ناسازگار است خدا این کار را نخواهد کرد.[آیه 107 سوره انعام و آیه 93 سوره نحل]

دلیل قرآنی تقیه ای که عقل انسان به آن حکم می کند:

مَن کَفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئنِ ُّ بِالْایمَانِ وَ لَاکِن مَّن شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ؛(106- نحل)

هر کس پس از ایمانش، به خدا کافر شود جزایش دوزخ است؛ جز کسی که تحت فشار واقع شده ولی دلش به ایمان محکم است. آری کسانی که سینه خود را برای قبول کفر گشوده اند، بدانند که خشم پروردگار شامل حال آنهاست و برای ایشان عذاب بزرگی خواهد بود.

این آیه شریفه در واقع به دو گروه از کسانی اشاره می کند که بعد از پذیرش اسلام راه کفر را پیش می گیرند. گروه اول کسانی اند که در چنگال دشمنان بی منطق گرفتار می شوند و تحت فشار، شکنجه و یا تهدید آن ها از اسلام اعلام بیزاری و نسبت به کفر اعلام وفاداری می کنند؛ در حالی که آنچه می گویند تنها با زبان است و قلبشان مالامال از ایمان می باشد. این گروه مسلماً مورد عفوند؛ بلکه اصلاً گناهی از آن ها سر نزده است.

گروه دوم کسانی هستند که به راستی دریچه های قلب خود را به روی کفر و بی ایمانی می گشایند و مسیر عقیدتی خود را به کلی عوض می کنند، این ها هم گرفتار غضب خدا و عذاب عظیم او می شوند.[ر.ک به تفسیر نمونه، ج 11، ص 419]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

دو نکته: مسئله تقیه و مسئله مرتد

1. این آیه دلیل قرآنی همان « تقیه» ای است که برای حفظ جان و ذخیره کردن نیروها برای خدمت بیشتر در راه خدا در اسلام مجاز شناخته شده است.[ر.ک به تفسیر نمونه، ج 11، ص 419]

2. در اسلام مرتد دارای احکام سنگینی است که در این آیه شریفه با عبارت های «غَضَبٌ مِّنَ اللَّهِ» و «لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» به آن اشاره شده است. حکم مرتد زن با مرد و نیز مرتد ملی و فطری با هم یکسان نیست که برای اطلاع بیشتر از جزئیات این احکام لازم است تا به کتاب های فقهی مراجعه شود.