مدیریت از نزدیک ویژگی مدیریت شهید باکری است

مدیریت از نزدیک ویژگی مدیریت شهید باکری است

مدیریت از نزدیک ویژگی مدیریت شهید باکری است یادداشتی از دکتر محمدحسین فرهنگی، نماینده مردم تبریز در مجلس و رزمنده سابق لشکر ۳۱ عاشورا

مدیریت از نزدیک ویژگی مدیریت شهید باکری است

☑ 25 اسفندماه سالگرد شهادت مهدی باکری فرمانده لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس است. حضرت آیت الله خامنه ای چندی پیش با اشاره به تکامل شخصیت و توان مدیریت شهید باکری این جوان را معجزه انقلاب نامیدند.  ضیاءالصالحین به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری مدظله العالی به مناسبت سالروز شهادت این فرمانده شهید درگفت وگو با آقای محمدحسین فرهنگی، رزمنده لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس و نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی به تحلیل «الگوی مدیریت شهید باکری» پرداخته است.

◆درباره شهید باکری فرمانده وارسته لشگر عاشورا سخنان زیادی گفته شده و مطالب گوناگونی انتشار یافته است. کسانی که او را از نزدیک می شناسند بر این باورند که هنوز ناگفته های زیادی در ابعاد توصیفی و تحلیلی شخصیت او وجود دارد که هنوز بیان نشده اند. بطور کلی درباره شهدا هرکس هر آنچه می داند باید بگوید و نهادهای مسئول نیز باید در گردآوری نظام مند آن ها تلاش کنند. بسیاری از منابع بویژه در بُعد اطلاعات توصیفی هنوز در خاطره ها باقی مانده است که گروهی از دارندگان آن ها نمی دانند آن ها را به چه کسانی و در کجا عرضه کنند. گروهی نیز با تنگ نظری آن ها را برای خود نگه داشته اند که باید به طرق مختلف استخراج شوند. و باید به این دسته یادآور شد که می خواهند چه کار کنند؟ و چرا با عدم انتشار واقعیات زندگی شخصیت های بزرگی چون شهید باکری باعث می شوند تا نسل های آینده آن ها را اسطوره هایی مبهم بشناسند، نه آن چنان که بوده اند. البته در توصیف ها نیز باید به شدت مراقب صحت و سقم اطلاعات بود. به نظر می رسد یکی از مهم ترین بخش های توصیفی، اطلاعاتی آمده است که راویان در زمان عملیات ها گرد آورده اند. آنچه جمع آوری شده است باید بصورت مشروح و به عنوان اسناد ارزشمند دفاع مقدس عرضه شوند.

در این مقاله سعی شده است که نگاهی کوتاه و تحلیلی به ابعاد مدیریتی سردار شهید آقا مهدی باکری انجام شود.

◆ جامعیت

اشخاص به تناسب روحیات و توان مندی های خود، ابعاد شخصیتی خویش را در عرصه مدیریت به نمایش می گذارند. در تجزیه و تحلیل عملکرد مدیریتی مشخص می شود که چه کسی برای چه موضوعاتی اولویت قائل می شده و تلاش های خود را بر چه موضوعاتی متمرکز می کرده است. شهید باکری از معدود مدیران و فرماندهانی بود که مدیریتی جامع و فراگیر داشت. برای توضیح بیشتر این مطلب نمونه دیگری را که آشنایی بیشتری نسبت به شخصیت ایشان وجود دارد مثال می زنم و آن شخصیت امام خمینی رحمه الله علیه است. در حوزه علمیه قم مراجع زیادی ظهور یافته اند و شخصیت های علمی فراوانی را سراغ داریم که اکثر آن ها در زمینه های معینی تبحر داشته اند. یکی فقیه برجسته ای بوده و دیگری فیلسوف، آن دیگری در علوم قرآنی یا تاریخ یا علم رجال و یا سایر شاخه های علمی برجسته بوده است، اما امام خمینی رحمه الله علیه جامع بود. او فقیهی برجسته، فیلسوفی شناخته شده، مفسری توانمند و عارفی شوریده بود. به این ویژگی ها خصلت های علمی، اجتماعی و فردی دیگری را نیز اضافه کنید. سیاست مداری تیزهوش، شاعری برجسته، رهبر اجتماعی توانمند و بسیج گر، قهرمان شکار فرصت ها، دارای قاطعیتی کم نظیر، دارای قدرت تحمل استثنایی، دارای خطی زیبا در نوشتن، انسانی نرم خوی در زندگی فردی و دارای عواطف فوق العاده حساس در مسائل انسانی بود. ایشان کسی است که بدون آنکه تظاهر کند، آنچه را که بدان اعتقاد ندارد، بدون آنکه بیم  و هراسی داشته باشد که پس از آن درباره اش چه خواهند گفت، بیان می کند. کسی که سخنان پیچیده علمی و موضع گیری های تو در توی سیاسی را با بیان ساده با افکار عمومی در میان می گذارد و ده ها و صدها ویژگی دیگر. مجموع خصوصیات ایشان را می توان در عبارت جامعیت خلاصه کرد. شهید مهدی باکری نیز چنین بود. او ضمن آنکه بر دانش و مهارت های نظامی مسلط بود و دقیق ترین اظهارنظرها را در مراحل طراحی عملیات، در سطوح مختلف نظامی ارائه می کرد اولویتی هم زمان برای آموزش نیروها در ابعاد نظامی و اعتقادی قائل بود و به رفاه آن ها اهتمام کافی داشت. ارتقای متوازن بخش های مختلف نظامی تحت امر خود را پیگیری می کرد، به فکر احداث پادگان مناسب بود، آسیب شناسی جبهه ها را در دستور کار خود داشت، به صرفه جویی اهمیت می داد، از تنبلی و بی حالی نیروها جلوگیری می کرد، انفعال در پدافند را به پدافند فعال و مبتکرانه تغییر می داد و نسبت به ناهنجاری های اعتقادی و رویه های اخلاقی نامناسب عکس العمل های موضعی مناسب نشان می داد.

در کنار همه این ویژگی های مربوط به مراحل مقدماتی و آماده سازی لشگر، در عملیات و هدایت نیروها نیز کم نظیر بود. با مهارت و سخت کوشی خاصی عملیات ها را هدایت می کرد به گونه ای که مطمئن ترین بخش های عملیات ها را برای فرماندهان رده های بالاتر فراهم می آورد. واقع بینی، درک موقعیت های حساس، تحمل فوق العاده در لحظات بحرانی، سخت گیری به جا و پذیرش واقعیات ویژگی هایی نیستند که همگان بتوانند آن ها را توأمان دارا باشند. حتی فرماندهان هم تراز و بالاتر نیز دارای چنین ویژگی ای نبودند.

ایمان عمیق به توحید و معاد در زندگی شهید باکری موج می زند. تذکر به خود و دیگران در این زمینه ها را در دستور کار مستمر خود داشت. کم گفتن، سنجیده و گزیده سخن گفتن از خصلت های ثابت او بود. شخصیت خشک و غیرمنطقی نداشت. همه افراد – از رزمنده تک ور تا نیروی تدارکاتی گرفته تا معاون و مسئول واحد – دوست داشتند که لحظاتی را با وی بگذرانند. یکی از فرماندهان رده های رزمی هم تراز که بعدها برای اداره مسئولیتی به لشگر آمده بود، می گفت خیلی دوست داشتم زمان شهید باکری به لشگر عاشورا بیایم اما هر چه تلاش کردم نشد. ما هم به شوخی می گفتیم که حتماً لیاقتش را نداشتی. شاید این جمع بندی درست باشد که این جامعیت تنها با استعدادهای ذاتی و اکتسابی حاصل نمی شود بلکه باید توأم با عنایت های خدادادی باشد. یعنی پرتوی از جمال و کمال لایزال حضرت دوست می تواند همه توفیقات فنی، انسانی و اخلاقی را در یک نفر فراهم آورد و لاغیر. بدیهی است که این ها در نتیجه سخت کوشی، تلاش، تمرین و اثبات تمایل واقعی به لقای پروردگار به دست می آید.

سختی ها و دشواری های جبهه باعث نمی شد که در روابط اخلاقی فوق العاده با دیگران  - چه با کسانی که در جنگ بودند و چه آن هایی که نبودند - تأثیر منفی بر جای بگذارد. روابط انسانی ممتاز شهید باکری مهم ترین ویژگی ای است که او را در میان آذری ها و همه کسانی که با او در ارتباط بودند ماندگار کرده است، هر چند این ویژگی هایی که ذکر شدند تمام خصوصیات او نیستند.

در ارتباط با رهبری امام خمینی رحمه الله علیه نیز دارای تبعیت کم نظیر بود. از اعماق وجود به ایشان اعتقاد داشت و به دقت رهنمودها و دیدگاه های ایشان را پیگیری می کرد. بعد از شهادت ایشان متوجه شدیم که همسرش را موظف کرده بود تا سخنان امام را استخراج کند و بصورت منظم در اختیار او قرار دهد.

◆ مدیریت تعارض

از تکنیک های قابل توجه مدیریتی که در رفتار سازمانی مورد بررسی قرار می گیرد، مدیریت تعارض یا مدیریت تنازع است.

انسان هایی که در یک سازمان گرد هم می آیند دارای خصلت ها، باورها و سلیقه های متنوعی هستند که گاهی باعث می شود اختلافاتی در میان آن ها بروز کند. نظریه های مختلفی برای رفع این اختلافات ارائه شده است که یکی از جدیدترین و پذیرفته شده ترین آن ها، نظریه مدیریت تعارض است.   به رسمیت شناختن اختلافات، مدیریت آن ها و حتی نگه داشتن سطحی از تعارض – به گونه ای که لطمه ای به اهداف سازمانی نرساند – سرزندگی، نشاط و کارآیی نیروها را به ارمغان می آورد. این رویکرد نوین در مباحث مدیریتی تدریس می شود. شهید باکری توانمندی بالایی در مدیریت تعارض داشت. لشگرهای سپاه از فرهنگ ها و باورهای قومی خاصی تشکیل می شدند و در نتیجه اداره این لشگرها کار ساده و آسانی نبود. روحیات تبریزی ها با مراغه ای ها، اردبیلی ها و ارومیه ای ها و خویی ها یکی نبود. فرماندهان بخش ها و مسئولین واحدهای مختلف که از شهرهای مختلف بودند، نیز روحیات متفاوتی داشتند و همین موضوع و عوامل دیگر، تعارض هایی را به وجود می آورد. شهید باکری ضمن آنکه با تبحر خاصی اجازه می داد این تنوع، مشکلی برای مأموریت های لشگر پدید آورد، سطح خاصی از رقابت را نیز با استفاده از همین تفاوت سلیقه ها و رویکردها حفظ می کرد.

گاهی تصمیمات جسورانه ای می گرفت. اجازه غیبت به کسی نمی داد و به غیبت گوش نمی کرد، اما اختلاف نظرهای مدیریتی و تاکتیکی را با حوصله می شنید و بررسی می کرد و بهترین ها را اعمال می کرد. شهید باکری اهل ارومیه بود، اما به گونه ای رفتار می کرد که تبریز ها و اردبیلی ها او را بیشتر از ارومیه ای ها دوست داشتند. خود را از شوخی های گویشی گویش های مختلف آذری کنار می کشید و حتی در مواردی که جنبه توهین داشت همراهی نیز می کرد اما اجازه افراط نمی داد. به همین دلیل توانسته بود ترکیب مناسبی از وحدت در عین کثرت در لشگر پدید آورد.

◆ رهبری کاریزماتیک

شهید باکری شخصیت فرهمندی داشت. در تعریف کاریزما می گویند کاریزما بر دو نوع است: کاریزمای مثبت – مانند گاندی – و کاریزمای منفی – مانند هیتلر – نقطه اشتراک هر دو جایگاه ویژه فرد در اعماق قلوب انسان ها است. و آنچه آن را مثبت یا منفی می کند، بهره ای است که شخص کاریزما از آن در جهت اهداف انسانی یا ضدّ بشری به کار می برد. شهید مهدی باکری کاریزمای مثبت فوق العاده ای داشت. به همین دلیل تمام رزمندگان لشگر، فقط او را فرمانده لشگر نمی دانستند بلکه فراتر از آن فکر می کردند. و او را در حد یک الگو و در حد انسانی متعالی می دانستند. جامعیتی که در ابتدا از آن سخن گفتیم از علل ظهور چنین شخصیتی بود. در گذشته شخصی درباره شهید رجایی گفته بود: او نمونه الگویی غیر معصوم برای انسان ها بود. و این توصیف درباره شهید باکری نیز صادق بود.

◆ مدیریت از نزدیک

اصطلاح مدیریت از نزدیک را از جایی نگرفته ام و شاید ابداعی باشد. به عبارت دیگر اصطلاح دیگری به ذهنم نیامد تا ارائه کنم. مقصود خود از این اصطلاح را با مقدمه کوتاهی توضیح می دهم.

در مدیریت علمی تیلور و پیچیدگی و رسمیت مورد نظر ماکس وبر سازمان پدیده ای فرا انسانی است که افراد به تناسب جایگاه مسئولیتی خود، وظائفی را بر عهده دارند و باید از طریق سلسله مراتب آن ها را انجام دهند. بعدها مکتب جنبش روابط انسانی – در دهه ۱۹۶۰ میلادی – ایرادهایی را بر این رویکرد وارد کرد، اما به هر حال مجموعه های نظامی التزام خود به دیسیپلین نظامی و اقدام از طریق سلسله مراتب را حفظ کرده اند. با توجه به ساختار دفاعی کشور ما در زمان جنگ که نیروهای مردمی نقطه قوت عملیات ها به شمار می آمدند، تکیه بر سلسله مراتب به لحاظ دیسیپلین نظامی و ضرورت اقدام بر اساس مبانی کلاسیک، فرصت بود اما به دلیل ضعف های آموزشی، تسلیحاتی و تدارکاتی تهدید بزرگی به شمار می آمد. با توجه به این مهم که عملیات نظامی مانند اقدامات دیگر نیست که اشتباهات آن ها، خسارت های محدود و معینی به دنبال داشته باشد، این تهدید، مضاعف نیز بود. به عبارت دیگر این گونه نبود که ضعف و کاستی در یک زمینه – مثلاً آتش تهیه یا مانور یک تیپ – تأثیری در یگان های دیگر نداشته باشد، بلکه باعث بروز خسارات عظیم انسانی و ... آن می شد.

فرماندهان لشگرهای سپاه این نقیصه را با نظارت و کنترل خود حل می کردند. نظارت آن ها نیز تنها از طریق رده های نظارتی نبود. بلکه بصورت حضوری و از نزدیک، کلیه مراحل اجرایی را – بویژه در دوره قبل از عملیات – بررسی می کردند.

شهید باکری در این زمینه فوق العاده بود. هیچ امری از دید تیزبین او پنهان نمی ماند. از مسائل حفاظتی گرفته تا مخابرات، از تسلیحات گرفته تا تغذیه نیروها، توپخانه، گردان های عملیاتی، ادوات، اطلاعات، تخریب، آموزش و... و. همگی را ماهرانه زیر نظر داشت به گونه ای که هیچ فرماندهی در هیچ رده ای احساس نمی کرد که در حوزه کاری او دخالت می شود. اما همه احساس می کردند که از نظافت دستشویی ها گرفته تا نظم استقرار چادرها، استحکام سنگرها، فعال بودن پدافند و دقّت در کمین ها باید پاسخگو باشند. همه فرماندهان می دانستند که در قبال حراست از بیت المال باید پاسخگوی فرمانده لشگر باشند. ایشان با هر نارسایی جزئی برخورد می کرد، فوراً تذکر می داد و یا توضیح می خواست. یک بار در پدافند جزایر مجنون شاهد بودم که به محل دیده بانی رفت و برگشت، فرمانده ادوات لشگر را خواست و گفت: آقای محمدزاده این چه وضعی است؟ عراقی ها دارند رژه می روند پس شما چه می کنید؟ ادوات فعال شد و در ظرف مدتی کوتاهی آن چنان شرایط را برای دشمن ناامن کرد که آن ها را نیز به واکنش واداشت. مکمل این نظارت، اقدام عملی او در موارد بی توجهی بود. اگر مسئول یا فرماندهی بی توجهی می کرد، ضمن اظهار گلایه رأساً به حل مشکل می پرداخت و تنبّه ایجاد می کرد. به دلیل همین روحیه، عملاً به تخصصی ترین و ساده ترین موارد تسلّط پیدا کرده بود. او را بارها در نظافت دستشویی ها دیده بودند. او همچنین در رسیدگی به وضعیت خودروهای لشگر، طراحی استقرار نیروها، پیگیری جزئی ترین مسائل رفاهی، دقّت در جزئیات طرح های عملیاتی، چک کردن جزئی ترین مسائل اطلاعاتی نقش اساسی داشت. و حتی در برخی مأموریت های اطلاعاتی شرکت می کرد. در جریان عملیات ها نیز حضور شهید باکری در نزدیک ترین نقاط درگیر، نمونه های متنوعی از این روش کنترل و نظارت در کنار هدایت و فرماندهی را به نمایش می گذاشت.

روش مدیریت از نزدیک از اقتضائات مدیریت بحران است و به منظور پوشش خلأهایی که به آن ها اشاره شد ضرورت می یابد. البته باید به گونه ای اعمال شود که سلسله مراتب را مخدوش نساخته و مسئولیت پذیری مدیران پایین تر را تهدید ننماید. مدیریت شهید باکری از این حیث کاملاً نمونه و منبع قابل مطالعه ای است.

مرتبط :
شعر بعد تو … – رضا شیبانی / برای شهید مهدی باکری
وصیت نامه شهید مهدی باکری رحمه الله
روایت شهادت شهید باکری از زبان شهید کاظمی
شهیدی که خود را از دجله به آسمان رساند
ناشنیده هایی از آخرین ساعات زندگی فرمانده لشکر عاشورا
گفتار ماندگار از شهید مهدی باکری رحمه الله