شایعات و اخبار دروغ در فضای مجازی را چگونه شناسایی کنیم؟

شایعات و اخبار دروغ در فضای مجازی را چگونه شناسایی کنیم؟

درباره شایعات و اخبار دروغ در فضای مجازی باید توجه داشت که افراد جامعه هر روز با بمباران خبری در فضای مجازی مواجه هستند در حالی که بسیاری از آنها جعلی است!

فریبکاری و دروغ از همان آغاز پیدایش اینترنت با آن همراه بوده است اما در چند سال گذشته عرصه های سازمان یافته و سیستماتیک برای تولید اخبار دروغ یا فیک نیوزها، ظهور پیدا کرده اند. شبکه های اجتماعی و فضای مجازی هم یکی از عوامل اصلی  و مهمی است که در این زمینه نقش مهمی ایفا می کند.

شواهد امر نشان می دهد که شبکه های اجتماعی مانند تلگرام، اینستاگرام، فیسبوک، توئیتر و غیره با این هدف ساخته شده اند که اطلاعات جعلی منتشر کنند. اما دایره گسترش خبرهای جعلی به اینکه بتواند به شکل ویروسی انتشار یابد وابسته است و این اغلب بیش از آنکه به صحت و سقم خبر بستگی داشته باشد به تحریک احساسات و واکنش های عاطفی  مخاطبان بستگی دارد. بر اساس آمارهای فیسبوک و توئیتر (دو میلیارد کاربر در فیسبوک و ۳۳۰ میلیون کاربر در توئیتر) و ساعت هایی که در هر هفته در این شبکه های اجتماعی صرف شده است، باید گفت بسیاری از کاربران در معرض خبرهای دروغین و کمپین های اطلاعات جعلی قرار گرفته اند.

اخیراً ژورنال ساینس پژوهشی منتشر کرده که  الگوی  شیوع اطلاعات غلط در توییتر را اعتبارسنجی می کند. این پژوهش با تحلیل میلیون ها توییت مربوط به سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷، به نتیجه ای شوکه کننده می رسد: «در تمام شاخه های اطلاعات، اکاذیب بسیار دامنه دارتر، سریع تر، عمیق تر و گسترده تر از حقایق نشر می یابد». این پژوهش همچنین دریافت که «تأثیر اخبار سیاسی جعلی به مراتب پررنگ تر از اخبار دروغ و جعلی مربوط به تروریسم، بلایای طبیعی، علم، افسانه های محلی یا اطلاعات مالی است».
این تحلیل عظیم با گردهم آوردن داده ها، به این ظن متداول می پردازد که رسانه های اجتماعی به عنوان پلتفرمی برای نشر اخبار، گرایش به خبرهای خاله زنکی، تأییدنشده، احساسی و جعلی دارد. و این امر نگران کننده است، چون رسانه های اجتماعی به نیرویی غالب برای نشر اخبار تبدیل شده اند.

اخبار دروغ و جعلی در توییتر سریع تر، عمیق تر و دامنه دارتر از اخبار واقعی نشر می یابند

پژوهشگران پس از اینکه داده هایشان را تکمیل کردند، تأثیر این اخبار دروغ و جعلی را از سه جهت مورد سنجش قرار دادند:
۱. سرعت: مطلب با چه سرعتی به دست تعداد مشخصی از افراد می رسد
۲. عمق: هر خبر جعلی چند بار ریتوییت می شود
۳. دامنه: کاربران اطلاعات غلط را چگونه ارزیابی می کنند

پژوهشگران شیوع اخبار غلط را با نشر اخبار واقعیِ حقیقت سنجی شده و چند خبرِ مورد تأیید دستیاران پژوهشی مقایسه کردند که نتایج بسیار آزارنده بود؛ در هر یک از این معیارها، اخبار دروغ و جعلی سرتر از اخبار موثق بود. «در تمام شاخه های اطلاعات، اخبار دروغ و جعلی دامنه دارتر، سریع تر، عمیق تر و گسترده تر از حقایق نشر می یابد». این را آرال می گوید و می افزاید که تأثیر اخبار سیاسی بطور خاص بیشتر است.در مجموع، یافته های این تحلیل نشان می دهد که «حقیقت شش برابر بیشتر از دروغ طول می کشد تا به دست ۱۵۰۰ نفر برسد».
اما شاید بتوان گفت یافتۀ مهم تر این پژوهش این است که چه چیزی به این اخبار دروغ و جعلی دامن می زند؟ این عامل نه حساب های پرنفوذ توییتری با میلیون ها کاربر دنبال کننده است و نه بات های روسی که آنها را برای توییت خودکار اطلاعات غلط طراحی می کنند. عامل اصلی شیوع این اخبار دروغ و جعلی خودِ کاربران عادی توییتر با دنبال کننده های اندک هستند که معمولاً اخبار غلط را با دوستانشان به اشتراک می گذارند.این پژوهش دریافت که «اکاذیب در هر سطحی نسبت به حقیقت، به دست افراد بیشتری می رسد، بدین معنا که افراد اکاذیب را بسیار بیشتر از حقیقت ریتوییت می کنند».
همچنین مهم است بدانیم چرا و چه کسی پشت این قضیه است. برای پاسخ به این پرسش، پژوهشگران بررسی کردند که آیا اخبار دروغ و جعلی میان افراد عادی و دوستانشان نشر می یابد یا اینکه حساب های بزرگ با چندین میلیون دنبال کننده آنها را منتشر می کنند؟

آنها دریافتند که «افرادی که اخبار دروغ و جعلی را نشر می دهند بطور معناداری دنبال کننده های کمتری دارند، معمولاً اعتبارسنجی نشده اند و فعالیت کمتری در توییتر دارند». به عبارت دیگر، همین اعضای عادی هستند که اخبار دروغ و جعلی را نشر می دهند. بطور خلاصه حساب های نشردهندۀ اخبار کذب نسبت به حساب های نشردهندۀ اخبار واقعی، به دست افراد بیشتری می رسند.

اخبار دروغ و جعلی نسبت به اخبار واقعی تازه تر و احساسی تر است

در این تحقیق پژوهشگران دریافتند که اخبار دروغ و جعلی تازه تر و غیرمنتظره تر از اخبار واقعی هستند. اینجا بود که مجموعه داده های عظیم به کار آمد. این قضیه برای پژوهشگران قابل مشاهده بود که آیا کاربرانی که اخبار دروغ و جعلی توییت می کنند، قبلاً این اخبار دروغ و جعلی را در صفحۀ فید (خوراک) خود دیده اند یا نه. اگر قبلاً آن را ندیده اند، می توان آن اخبار را تازه تر به حساب آورد.
بر اساس این پژوهش «اخبار دروغ و جعلی بطور قابل توجهی تازه تر از اخبار واقعی بودند و این با عقل جور درمی آید؛ چون وقتی اصلاً در قید واقعیت نباشید، اطلاعات خیلی تازه تری به ذهنتان می رسد». تحلیل احساسات در این مقالۀ علمی نشان داد که پاسخ های ارائه شده به توییت های اخبار دروغ و جعلی خیلی بیشتر از اخبار واقعی حاوی ابزار شگفتی یا انزجار است. شاید به همین خاطر است که اخبار دروغ و جعلی مرگ سلبریتی ها تا این حد در توییتر شایع اند: "این اخبار غیرمنتظره و احساسی هستند و سخت می توان در برابر به اشتراک گذاری آنها مقاومت کرد." پژوهش دیگری در این زمینه نشان می دهد که هر چه بار اخلاقی یا احساسی یک توییت بیشتر باشد، احتمال نشر آن در میان یک گروه با ایدئولوژی خاص بیشتر است.

چگونه خبرهای جعلی را در شبکه های اجتماعی تشخیص دهیم

شناسایی اخبار دروغ و جعلی یا «فیک نیوز» آسان نیست، پژوهشی که در دانشگاه استنفورد در سال گذشته انجام شده نشان می دهد که کاربران شبکه های اجتماعی اغلب در تشخیص تفاوت میان محتوای جعلی و محتوای معتبر ناتوان بوده و ناشیانه عمل می کنند. این پژوهش فهرستی از ترفندها برای شناساییِ خبر های جعلی یا «فیک نیوز» را ارائه داده که در زیر به آنها اشاره می کنیم:
۱- به سرخط خبرها با دیده شک بنگرید: سرخط خبرهای جعلی اغلب جالب هستند و با حروف بزرگ و علامت تعجب می آیند. اگر سرخط خبر باورناپذیر باشد این احتمال هست که خبر جعلی باشد.

۲- منبع خبر را نگاه کنید: مطمئن شوید که خبر از منبعی معتبر و مستقل به دست شما می رسد. اگر خبر از وب سایتی به دست شما رسیده که برایتان آشنا نیست درباره آن وب سایت اطلاعات کسب کنید. 

۳- وب سایت های وابسته به دولت ها و حکومت ها و نهادهای حکومتی مثل رسانه های زنجیره ای «بی بی سی» (رسانه سلطنتی بریتانیا)، «VOA» یا تلویزیون صدای آمریکا (وابسته به وزارت امورخارجه آمریکا)، «ایران اینترنشنال» (وابسته به آل سعود)، شبکه رسانه ای «من و تو» (وابسته به بهاییان بریتانیا)، «دویچه وله» یا رادیو صدای آلمان (وابسته به دولت آلمان)، «یورو نیوز» (وابسته به اتحادیه اروپا)، «رادیو ملی فرانسه» یا rfi (وابسته به دولت فرانسه)، «رادیو زمانه» (وابسته به سرویس اطلاعاتی هلند و موسسه NED از زیرمجموعه های سازمان CIA)، «گویا نیوز» (وابسته به آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا)، «آمد نیوز» (وابسته به موساد سرویس اطلاعاتی اسرائیل) و... بیشتر این اخبار دروغ و جعلی و یا «فیک نیوز» را بطور هماهنگ تولید می کنند)

۴- به فرمت های نامتعارف توجه کنید: بسیاری از خبرهای جعلی در خود خطاهای املایی و گرامری دارند و فرمت ظاهریشان هم غیرعادی است.

۵- به عکس ها توجه کنید: گزارش های خبریِ جعلی اغلب با عکس ها یا ویدئوهای دستکاری شده همراه هستند. گاهی عکس مورد نظر معتبر است اما در جایی غیر از پیش زمینه خودش به کار رفته است. می توانید عکس را در اینترنت جست وجو کنید تا دریابید از کجا آمده است.

۶- به تاریخ ها توجه کنید: گزارش های خبریِ جعلی ممکن است زمان بندی هایی داشته باشند که بی معنا باشد یا ممکن است در آنها، زمان رخدادها تغییر داده شده باشد.

۷- شواهد را چک کنید: منابعی که در آنها نام نویسنده آمده است را بررسی کنید. نبود هیچ منبعی یا بی نام بودن نویسنده می تواند نشانه جعلی بودنِ خبر باشد.

۸- به دیگر گزارش ها هم توجه کنید: اینکه هیچ منبع دیگری آن خبر را گزارش نکرده است می تواند نشانه جعلی بودن خبر باشد.

۹- آیا خبر طنز است؟: گاهی دشوار است میان خبر جعلی و مطلب فکاهی تمایز بگذاریم. بررسی کنید که آیا منبع خبر به مطالب طنز معروف است و آیا جزئیات خبر و آهنگ خبر نشان از طنز بودن دارد.

۱۰-  برخی خبرها عمداً دروغ هستند: با نگاهی انتقادی درباره خبرهایی که می خوانید، بیندیشید و فقط آنهایی را همرسانی (بازنشر) کنید که می دانید موثق هستند.

در پایان باید گفت بد نیست درباره هر خبری کمی شکّاک باشیم و از خود بپرسیم: آیا این واقعاً اتفاق افتاده است؟

بیشتر بخوانید: شایعات تلگرامی از کجا می‌ آیند؟