آشنایی با خورشید گرفتگی (کسوف)
آشنایی با خورشید گرفتگی (کسوف)
گرفتگی کامل خورشید را باید یکی از منظره‌های زیبا و در عین حال ترسناک طبیعت دانست.
در طول تاریخ، این پدیده همواره مورد توجه اقوام و ملل مختلف بوده است. اغلب تمدن‌های کهن خورشید گرفتگی را پدیده‌ای شوم می‌پنداشتند و درباره آن اعتقادات خرافی داشتند.
چینی‌ها عقیده داشتند که هنگام خورشید گرفتگی اژدهایی خورشید را می‌بلعد. در بسیاری از فرهنگ‌ها خورشید گرفتگی بلایی آسمانی پنداشته می‌شده است.
مردم هند در خلال گرفتگی خود را تا گردن در آب فرو می‌کردند و اعتقاد داشتند که با این کار به خورشید و ماه کمک می‌کنند تا در برابر اژدها از خود دفاع کنند.
ولی اکنون با اثبات علمی این پدید، فرصت زیبایی است تا انسان از مشاهده آن هم لذت و هم به عظمت خلق توجه کنند.
خورشید گرفتگی چیست؟
خورشید گرفتگی یا کسوف وقتی رخ می‌دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیافتد و در نتیجه از دید قسمت‌هایی از کره زمین قرص ماه روی قسمتی از قرص خورشید را بپوشاند. این پدیده هنگامی رخ می‌دهد که زمین و ماه و خورشید به ترتیب در یک خط راست یا تقریبا در یک خط راست قرار بگیرند.
به عبارت دیگر هر گاه ماه از میان زمین و خورشید عبور نماید و سایه ماه روی قسمتی از زمین بیافتد، هم اختفا خورشید توسط ماه رخ داده است و هم گرفت زمین توسط ماه رخ داده است.
علل خورشید گرفتگی
خورشید گرفتگی تنها در زمان ماه نو رخ می‌دهد. حدود 30 روز طول می‌کشد تا ماه یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و در هر بار گردش یک بار ماه نو رخ خواهد داد. اما چرا هر ماه این پدیده روی نمی‌دهد؟
دلیل این امر این است که مدار ماه و زمین با هم زاویه دارد و در بسیاری از حالات ماه از بالا یا پایین قرص خورشید می‌گذرد. مدار زمین و ماه در دو نقطه به هم بر خورد می‌کنند که به این دو نقطه گره‌های مداری می‌گویند و ماه هرگاه در این گره با زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد خورشید گرفتگی صورت می‌گیرد. و معمولا در هر سال دو یا سه بار این اتفاق روی می‌دهد.
انواع خورشید گرفتگی
1- خورشید گرفتگی حلقوی:
این نوع از گرفتگی، هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تنها حلقه پر نوری از خورشید دیده می‌شود و درون حلقه (که روی تاریک ماه است ) کاملا تاریک دیده می شود.
2- خورشید گرفتگی کلی:
این نوع از خورشید گرفتگی، هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه اندکی بزرگ تر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تمام سطح خورشید توسط روی تاریک ماه پوشانده می‌شود.
در این نوع خورشید گرفتگی امکان رؤیت جو خورشید وجود دارد که زیبایی این پدیده عمدتا به همین موضوع بر می‌گردد. معمولاً هر یک و نیم سال یک بار یک خورشید گرفتگی کلی روی می‌دهد، اما هر انسان در طول عمرش شاید یک بار شانس تماشای این پدیده را داشته باشد چرا که این موضوع وابسته به مکان ناظر است. نمونه چنین کسوفی در سال 1378 در ایران اتفاق افتاد.
3- خورشید گرفتگی جزئی:
هر گاه خورشید گرفتگی اتفاق می‌افتد، در مکان‌هایی از سطح کره زمین که از خط واصل مرکز خورشید و مرکز ماه دور هستند، امکان رؤیت گرفت کلی یا گرفت حلقوی وجود ندارد. در چنین نقاطی (که شامل مساحت بیش‌تری از زمین می‌شود) دو قرص خورشید و ماه هم مرکز دیده نمی‌شوند و در نتیجه روی تاریک ماه، تنها قسمتی از قرص خورشید را می پوشاند که به این حالت گرفت جزئی می گویند.
اهمیت علمی خورشید گرفتگی
ارزش علمی خورشید گرفتگی به بررسی‌هایی است که هنگام گرفتگی کلی می‌توان انجام داد که در مواقع دیگر عملا غیر ممکن است. وقتی ماه قرص خورشید را می‌پوشاند لایه‌های خارجی جو خورشید را می‌توان رصد کرد.
با پدیدار شدن ستاره‌ها می‌توان انحنای فضا - زمان را اندازه گیری کرد با محاسبه زمان تماس اول ماه با خورشید می‌توان به جزئیاتی در حرکت مداری ماه و زمین پی‌برد. می‌توان ستارگان دنباله‌داری را که در حضیض هستند را بررسی کرد. و ...
در قرن اخیر مهمترین سنجش‌های خورشید گرفتگی اندازه‌گیری مکان ستاره‌های قابل روئیت در اطراف خورشید و تایید تجربی نسبیت عام انیشتین است. نسبیت عام، پایه کهکشان شناسی نوین است.
عینک مخصوص تماشای خورشید گرفتگی یا کسوف
نکات لازم در هنگام رصد خورشید گرفتگی
- به هیچ وجه بدون فیلترهای مخصوص به خورشید نگاه نکنید.
- برای نگاه کردن به خورشید از شیشه‌هایی که به وسیله دود شمع و یا به طرق دیگر دودی شده‌اند استفاده نکنید چرا که آن‌ها تنها شدت نور را کم می‌کنند و جلوی پرتوهای خطرناک نور خورشید را نمی‌گیرند.
- با ابزار نجومی به هیچ وجه بدون فیلتر به خورشید نگاه نکنید.
- بهترین روش دیدن خورشید گرفتگی استفاده از ابزار‌هایی مثل اتاق تاریک و یا انداختن تصویر بر روی دیوار یا پرده است.
برای مشاهده تصاویر از خورشید گرفتگی یا کسوف در ابعاد اصلی و بزرگ تر روی تصاویر پایین کلیک کنید:
افزودن دیدگاه جدید