بسم الله الرّحمن الرّحیم

آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یزدی ( دامت بركاته ) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریخ 1390.02.07 ایراد فرموده اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

واپسین احتجاج

راحت طلبی امت عامل غربت حق

در جلسه گذشته گفتیم که: حضرت زهرا سلام الله علیها رو به انصار می کنند و ابتدا کارهای خوب آن ها و سابقه درخشانی که در اسلام داشتند را یادآور می شوند و می فرمایند: «شما بودید که اسلام را یاری کردید، با دشمنان اسلام جنگیدید و آوارگان را پناه دادید.» بعد از آن با زبان ملامت می فرمایند: شما با داشتن چنین سوابق درخشانی چه شد که اکنون دست از یاری ما کشیدید و ما را رها کردید؟ چه شد که عهد و پیمانی که بسته بودید فراموش کردید؟ حضرت زهرا سلام الله علیها پس از این فرازها می فرمایند: ألا وقد أرى أن قد أخلدتم إلى الخفض؛ می بینم که شما به تن آسایی رو آورده اید. وأبعدتم من هو أحق بالبسط والقبض؛ و آن کسی که سزاوار اصلاح امور بود یعنی امیرالمؤمنین سلام الله علیه را دور کردید. وخلوتم بالدعة؛ و راحت طلبی را پیشه خود ساخته اید. ونجوتم من الضیق بالسعة؛ و برای رهایی از تنگناها و خستگی ها به بی خیالی و راحت طلبی پناه برده اید. فمججتم ما وعیتم؛ پس آن چه را فروبرده بودید برگرداندید. گویا چیزی را که خورده بودید استفراغ کردید. ودسعتم الذی تسوغتم؛ و آن شربت گوارایی را که آشامیده بودید برگرداندید. بعد آیه هشتم از سوره ابراهیم را اقتباس و استشهاد می کنند و می فرمایند: فـ «إِنْ تَكْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمِید». حضرت در خلال کلماتشان هشدارهای کوبنده ای می دهند و آیاتی که به کفار و مشرکین مربوط است را شاهد می آورند و با این کار می خواهند به این نکته اشاره کنند که سرانجام کار شما با این رفتاری که در پیش گرفته اید به کفر و شرک می انجامد و بدانید که اگر شما و همه مردم روی زمین کافر شوید خدا از شما بی نیاز است و بر دامن کبریایش گردی ننشیند. گمان نکنید با این کارتان به خدا و اولیای او ضرر می زنید؛ بلکه ضرر آن به خودتان می رسد.

اتمام حجت حضرت با مردم

تا این جا حضرت زهرا سلام الله علیها در واقع آن موعظه ای را که مدّ نظر داشتند بیان کردند. حضرت در ادامه هدف خود از این موعظه ها و تذکرات را بیان می کنند و می فرمایند: گمان نکنید من که این سخنان را گفتم شما را نمی شناسم و انتظار بی جایی از شما دارم؛ بلکه شما را خوب می شناسم و خوب می فهمم که دردتان چیست و می دانم که حرف های من در شما تأثیری نخواهد بخشید؛ ولی از یک طرف می خواهم خشم خودم را اظهار کنم و از یک طرف حجت را بر شما تمام کنم.

ألا وقد قلت ما قلت على معرفة منی بالخذلة التی خامرتكم؛ بدانید که آنچه را گفتم، گفتم؛ در حالی که می دانم اکنون خذلان و بی اعتنایی به ما با وجود شما عجین شده است. والغدرة التی استشعرتها قلوبكم؛ و اکنون دل های شما قصد مکر و فریب ما را دارد. ولكنها فیضة النفس ونفثة الغیظ وخور القناة وبثة الصدر و تقدمة الحجة؛ اما آنچه گفتم سرریز غصه های دل و آهی است که از سینه دردناک من برمی خیرد و خروشی از روی خشم و نگرانی، و اتمام حجتی بر شماست که مبادا روزی بگویید: «ما نمی دانستیم!» یا بگویید: «فکر می کردیم با رضایت شما این کار صورت گرفته است!»

فدونكموها فاحتقبوها دبرة الظهر نقبة الخف باقیة العار موسومة بغضب الله وشنار الأبد؛ این شتر خلافت و این شما، بگیرید و سوارش شوید! اما بدانید که پشت این شتر زخم و پاهایش مجروح است و نمی تواند شما را به منزل برساند و لکه ننگ این کار الی الابد برای شما باقی خواهد ماند. موصولة بنار اللَّهِ الْمُوقَدَة «الَّتی‏ تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ»[سوره همزه، آیات 6و7]؛ در حالی که این رفتار، شما را به آتش برافروخته الهی وصل می کند؛ آتشی که از دل ها سرمی زند. در این جا باز به آیه ای که در شأن کفار و مشرکین است اشاره کردند. فبعین الله ما تفعلون «وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُون‏»[سوره شعراء، آیه 227]؛ اعمال شما در مقابل چشم خداست و ستمگران خواهند دانست که بازگشتشان به کجاست. و أنا ابنة نَذیر «لَكُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدید»[سوره سبأ، آیه 46]؛ من دختر آن کسی هستم که شما را از عذاب شدید الهی بیم می داد. فاعملوا «إِنَّا عامِلُونَ وَ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُون‏»[سوره هود، آیات  121و 122]؛ پس شما کار خود را انجام دهید ما هم کار خودمان را انجام خواهیم داد و منتظر باشید ما هم منتظریم.

در این جا کلام حضرت زهرا سلام الله علیها پایان می پذیرد. اما پاسخی به ایشان داده می شود و حضرت نیز جوابی می دهند که اگر توفیقی بود شاید جلسه بعد به آن بخش نیز بپردازیم. اما از این فرمایشات اخیر حضرت زهرا سلام الله علیها چند نکته استفاده می شود که ما هم باید به این نکات توجه داشته باشیم.

سرانجامِ زاویه گرفتن از حق

نکته اول توجه به اقتباسات حضرت است به آیاتی که به کفر و شرک اشاره دارد. این هشداری به مسلمانان است که گمان نکنید وقتی کسی ایمان آورد، نماز خواند، جهاد کرد و زکات داد و ... دیگر سعادتش تضمین شده است. هر کس هر قدر هم که در راه صحیح رفته باشد ممکن است پایان کارش خطرناک باشد و به کفر منتهی شود. آن چه ممکن است انسان را به کفر و شرک بکشاند زاویه گرفتن از راه خداست. چنین کسی در ابتدا به خاطر نزدیک بودن به راه راست متوجه بزرگی خطا و اشتباه خود نمی شود؛ اما هرچه پیش می رود مدام از مسیر حق دورتر می شود تا به جایی می رسد که دیگر راه را گم می کند و نمی تواند برگردد. این بزرگ ترین خطری است که انسان ها حتی مؤمنین و خوبان را تهدید می کند. نباید گمان کنیم مثلا اگر سال ها درس خواندیم، تبلیغ کردیم، به عبادت و جهاد پرداختیم و ... اگر مرتکب گناهی هم شویم دیگر اهمیتی ندارد! باید مراقب بود؛ شاید همان گناه، زاویه ای از مسیر حق باز کند به طوری که شخص خاطی با هر قدم از خدا دورتر شود تا جایی که از کفرستان سر درآورد و دیگر رفقای با ایمانش را در کنار خود نبینید و میلی به معاشرت با آن ها نداشته باشد؛ بلکه می بینید رویاروی مؤمنین و اهل حق قرار گرفته است. این خطر هر انسانی را تهدید می کند مگر کسی که به خدا پناه برد و در اثر پناه آوردن به خدا و اولیای خدا با کمک آن ها محفوظ بماند.

ایمان واقعی

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت معانی و اصطلاحات مختلف کفر و شرک است. این که گفته می شود: کار انسان در اثر اصرار بر گناه به کفر کشیده می شود معنایش این نیست که صراحتاً خدا، پیغمبر و معاد را انکار کند؛ البته گاهی ممکن است به این جا هم کشیده شود همان طور که در زمان خودمان هم دیدیم کسانی را که اهل عبادت بودند اما متأسفانه کارشان به آن جا کشید که همه چیز را مورد تشکیک قرار دادند؛ حتی تصریح کردند که هیچ دلیلی عقلی بر وجود خدا نداریم. ولی لازمه هر کفری این نیست که انسان به طور صریح، خدا، پیغمبر و دین را انکار کند؛ بلکه کفر دو معنای مهم دارد که باید همیشه به خاطر داشته باشیم. یک معنای فقهی کفر در مقابل اسلام است. هر کس شهادتین را بر زبان جاری کند مسلمان است و جان و مالش محفوظ است. اسلام ظاهری فقهی با شهادتین ثابت می شود و لازمه آن این است که در ظاهر احکام اسلام برای شخص جاری می شود. مثلاً بدنش پاک است و می توان با او ازدواج کرد و ... . آن کفری که موجب نجس شدن می شود انکار شهادتین است یا آن چه منجر به انکار شهادتین می شود؛ یعنی انکار ضروریاتی که شخص انکار کننده می داند این انکار به انکار رسالت برمی گردد.

معنای دوم کفر در مقابل ایمان است. در این معنا، هم کفر و هم ایمان اموری قلبی هستند. نتیجه این ایمان، نجات در آخرت است. اگر مسلمان در دل باور داشت که آن چه پیغمبر از طرف خدا آورده حق است و به هیچ یک از احکام خدا شک نکرد، او مؤمن واقعی است. اما اگر در دل یکی از احکام خدا را قبول نداشته باشد مصداقی از این آیه شریف می شود که می فرماید: «یَقُولُون‏ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ؛[سوره نساء، آیه 150] به بعضی مطالب ایمان داریم و برخی را قبول نداریم!» قرآن درباره اینان می فرماید: أُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا.[سوره نساء، آیه 151] ایمان قلبی این است که انسان هر چه خدا فرموده است را از عمق دل قبول داشته باشد چه امر خدا را به طور تفصیل بداند و چه نداند. ممکن است انسان به طور تفصیلی امر خدا را نداند اما معتقد باشد که هرچه خدا گفته همان حق است. در این موارد است که خیلی ها کم می آورند و نمی توانند برخی احکام را قلباً بپذیرند. چنین کسانی باطناً کافرند؛ چراکه برخی از احکام خدا را قبول نکرده اند. ایمان واقعی پذیرفتن همه ما انزل الله است. در آن جا که حضرت می فرماید: إِنْ تَكْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمِید، اولاً این طور نیست که در این جا آیه ای را بی مناسبت خوانده باشند؛ بلکه مقصود حضرت این است که من برای شما احساس خطر کفر می کنم. این کفر در مقابل ایمان است؛ یعنی با اصرار بر این عمل دیگر در آخرت اهل نجات نخواهید بود گرچه در ظاهر مسلمان محسوب می شوید و جان و مالتان محفوظ است، همان طور که در صدر اسلام با منافقان به همین گونه رفتار می شد. قرآن در بسیاری از آیات صریحاً می گوید که: منافقان ایمان ندارند و صرفاً مدعی ایمان هستند؛ «وَاللّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ؛ خدا شهادت می دهد که آن ها دروغ می گویند.»[سوره توبه، آیه 107] اما در هیچ جای تاریخ نیامده است که پیغمبر منافقین را بیرون کرده باشند؛ چرا که اسلام ظاهری غیر از کفر باطنی است.

در امور مستحبی اگر کسی بداند عملی مستحب است اما هیچ گاه آن عمل را انجام ندهد، ضرری به ایمانش نمی خورد؛ اما اگر گفت: «من این عمل مستحبی را قبول ندارم!» این کفر باطنی است. حال که انکار یک حکم مستحبی موجب کفر می شود، آیا انکار امری که پیغمبر در حضور همه مسلمانان برای آن بیعت گرفته است موجب کفر نمی شود؟! مقصود حضرت زهرا سلام الله علیها چنین کفری است.

فاطمه سلام الله علیها معیار رضا و غضب الهی

نکته دیگر توجه به مطلبی است که حضرت زهرا سلام الله علیها در پایان خطبه بیان می کنند. حضرت می فرمایند: «با این که می دانم سخنان من در شما اثر نمی کند ولی به خاطر جوش و خروش خشم و غصه های دلم آن ها را بیان کردم.» چرا حضرت این چنین سخن می گویند؟ برخی گمان می کنند مقصود حضرت این است که: «من در اثر غصه های فراوان بی اختیار شدم و برای سبک شدن دلم این سخنان را گفتم.» ولی ما حضرت زهرا سلام الله علیها را خیلی از این قوی تر می دانیم که تحت تأثیر احساسات و غم و غصه اش واقع شود و اختیار از دستش خارج شود. این سخنان به خاطر این است که همه مسلمانان بارها از پیغمبر خدا شنیده بودند که: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَغْضَبُ بِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَى لِرِضَاهَا؛[عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج2 ص26] غضب فاطمه موجب غضب خدا و رضای فاطمه موجب رضای خداست.» حضرت این جا صریحاً می خواهند بگویند که: «من نسبت به شما غضبناکم و این نشان دهنده آن است که خدا بر شما غضبناک است؛ از این رو به دنبال این سخن می فرمایند: «این رفتار، شما را به آتش جهنم می کشاند.» زیرا کسی که مشمول غضب خدا باشد نجاتی از آتش جهنم نخواهد داشت. پس اظهار این سخنان نیز برای اتمام حجت است. این فرمایش آخرین تیر ترکش برای هدایت آن مردم بود. همه اینها به خاطر محبتی بود که حضرت به مردم داشت و دوست داشت آن ها را نجات دهد و حتی اگر شده یک نفرشان را هدایت کند. لذا در پایان می فرمایند: وتقدمة للحجة؛ این سخنان برای این بود که حجتی را برای شما اقامه کنم و حجت برای شما تمام شود.

میزان حال فعلی افراد است

نکته دیگری که باز باید توجه داشته باشیم این است که با این که انصار اولین کسانی بودند که عهد خود با رسول الله را شکستند و برای تعیین جانشین پیامبر اقدام کردند اما وقتی حضرت آن ها را مخاطب قرار می دهند می فرمایند: «شما کسانی هستید که اسلام را یاری کردید و با شمشیر شما دین حق پیروز شد.» بعد از این بیانات می فرمایند: «چه شد که اکنون عقب نشینی کردید و با این که اسلحه در دست دارید و می توانید با اسلحه قیام کنید اجازه می دهید اسلام از مسیر خودش منحرف شود؟!» یعنی حضرت در عین حال که آن ها را توبیخ می کنند و می فرمایند: «این کار شما به کفر و بدبختی دنیا و آخرت منتهی می شود» اما آن اوصاف نیکوی انصار و سوابق درخشانشان را انکار نمی کنند. یعنی نه این کار زشتتان موجب می شود که خوبی های گذشته تان را فراموش کنیم و نه آن سابقه درخشانتان عذری می شود برای کارهای غلطی که اکنون انجام می دهید. در هر زمانی هر کس کار خوبی انجام داد ممدوح و مورد ستایش است و هرگاه مرتکب کار غلطی شد مورد نکوهش قرار می گیرد. نه گذشته ها عذری برای کارهای بد آینده می شود و نه کارهای بد آینده موجب می شود که گذشته های خوب افراد انکار شود. اگر در یک زمان کسی را ستایش کردند معنایش این نیست که الی الابد از اولیای خداست و هیچ عیب و نقصی ندارد. بلکه ماهم باید مادامی که کسی در مسیر صحیح است از او ستایش و قدردانی کنیم و اگر از مسیر صحیح منحرف شد و عاملی برای تضعیف ارزش های اصیل اسلامی و انقلاب شد او را کنار بگذاریم. نباید تصور کنیم که گذشته افراد همیشه تضمین کننده آینده شان است. همچنین اگر کسی در یک زمانی گنه کار بود اما بعد توبه کرد نباید او را ردّ کرد. در این که از کسی ستایش یا نکوهش شود یا کاری به آنها واگذار یا از کاری برکنار شود میزان حال فعلی اشخاص است.

وفقنا الله و ایّاکم ان شاءالله.