آنچه را که در تربیت فرزندان خود باید بدانیم...

همانگونه که در ضرب المثلهای قدیمی هم گفته شده: «دو صد گفته چون نیم کردار نیست.»

و از آنجاست که امیرالمؤمنین، امام على علیه السلام می فرمایند: «وَرَعُ الْمُؤْمِنِ یَظهَرُ فی عَمَلِهِ؛ پرهیزکارى مؤمن در رفتارش آشکار مى شود.»[1]

 لذا با عنایت به این عبارات، عامل اصلی گشایش و دست یابی به موفقیت تنها با عمل کردن به گفته ها میسر می شود. بر این منوال، والدینی که همّ و غمّ خود را برای تربیت و سعادت فرزندانشان گذاشته اند، برای توفیق در این مسئله و خلاصی از نگرانی ها، در گام نخست باید خودشان الگوی عملی آنها باشند و از این روست که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ»[2] آنها را با عمل، به سوی خوبی ها فرا بخوانید. نصایح و تذکرات ما، زمانی در دیگران تاثیر مثبت می گذارد که اول خودمان، عامل به گفته های خود باشیم و  در اهمیت تربیت عملی همین بس که حتی خداوند سبحان نیز از امر به معروفی که گوینده آن عامل نباشد به شدت نهی کرده و می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ، کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ»[3]؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا سخنی می گویید که عمل نمی کنید؟! نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی کنید!»[4] و بر این اساس خدا نیز تنها امر به معروفی که از آن بدش می آید همین مورد است که آمر به معروف خودش عامل به گفتارش نباشد. و اینکه در کلام بزرگان تاکید شده بسیار جالب و تامل برانگیز است: «می خواهید فرزندانتان چگونه باشند؟ خود همان گونه باشید، تا فرزندانتان نیز آن گونه باشند.»
ویل دورانت می نویسد: «اگر از فرزندت ادب می خواهی، خود مؤدب باش! اگر پاکیزگی می خواهی، خود پاکیزه باش که چیز دیگری لازم نیست. رفتار خوب را تنها با نشان دادن نمونه و مثال، از روی شکیبایی مستمر می توان یاد داد.»[5]
فراموش نکنیم که رفتار شخصی ما، مهم ترین عامل در تربیت کودک است. فکر نکنیم وقتی داریم با کودکانمان گفت و گو می کنیم و بعبارتی راه و چاه را نشانش می دهیم، یا یک سری هنجارها و باید و نبایدها را برایش تبیین می کنیم، سرگرم تربیتش هستیم؛ در صورتی که طرز لباس پوشیدن ما، سبک گفتار و رفتار ما با دیگران و در مورد دیگران، شادی و غمگین شدن مان، همه و همه برای کودکان، بسیار مهم و تأثیرگذار خواهد بود. فرزندانمان، نامحسوس ترین تغییرات را در حالات و الحان گفتار ما به خوبی متوجه شده و درک می کنند. همه افکار و اندیشه های ما از راه های نامرئی به او می رسند، بدون آنکه ما متوجه شویم. ما باید بسیار دقیق و موشکافانه در رفتار و کردار خود مواظبت داشته باشیم و مراقبت دائمی ما بر همه گفتار و کارهایمان، مهمترین و اصلی ترین شیوه تربیتی ما باشد.

بسیار معروف است که «رطب خورده کی کند منع رطب؟!» پدر بزرگ ما می فرمود: «بزرگترین اشتباهی که انسان می کند و خود را مضحکه دیگران می نماید زمانی است که مردم را از چیزی نهی کنیم و هشدارها دهیم در صورتیکه خودمان برخلاف گفتار خویش عمل نمائیم که مردمان با ریشخندی در مورد ما خواهند گفت که اگر راستگو و راست کردار هستی پس چرا خود بدان عامل نیستی؟!»

حضرت مولی الموحدین علی(علیه السلام) در رابطه با اسوه عملی بودن در تربیت دیگران می فرمایند: « مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْدَأَ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ لْیَکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ ...[6] ؛ هر که خود را پیشواى مردم نمود باید پیش از یاد دادن بدیگرى نخست بتعلیم نفس خویش بپردازد (زیرا اثر سخن کسیکه گفتار و کردارش یکسان باشد بیشتر است و مردم در مخالفت با او نمى کوشند) و باید پیش از ادب کردن و آراستن دیگرى به زبان، به روش خود او را ادب و آراسته سازد (مثلا پیش از آنکه بدیگرى بگوید نماز بخوان تا رستگار شوى باید خود نماز بخواند)...»[7]
در امر تربیت هرگز نباید از این مسئله غفلت شود که اصلاح دیگران رابطه مستقیمی با اصلاح و تربیت خودمان دارد و هرکس در تربیت نفس خویش مؤفق تر باشد در تربیت دیگران (و بالاخص کودکان) توفیقات زیادی خواهد داشت و بالعکس هر که از تربیت نفس خویش عاجز باشد در امر تربیت دیگران نیز نامؤفق خواهد بود.
پس بعنوان کلام آخر باید به یاد داشته باشیم که فرزندان ما نیز بیشترین توجهات را روی رفتار و کردار ما دارند و آنچه را که از ما می بینند سریعتر یاد می گیرند و بکار می بندند تا آنچه ما برای آنها امر و نهی می کنیم...

جهت مطالعه بیشتر:
آداب تربیت فرزند از منظر اسلام
تأسی به امام حسین علیه السلام در تربیت فرزند
تربیت فرزند در اندیشه حاج آقا مجتبی تهرانی