پاسخ به سؤالات شرعی مخاطبان درباره ماه رمضان

* احکام روزه ی رانندگان برون شهری، شخص کثیر السفر؛

- حکم نماز و روزه ی راننده ی داخل شهری یا آژانس یا بین شهری که مسافتی را باید بروند که کمتر از چهار فرسخ است، ولی گاهی مسافری را سوار می کنند که به مسافتی بیشتر از چهار فرسخ می روند چیست؟
راننده ی درون شهری و اتوبوس واحد، شغل شان مسافرت نیست و نمازشان هم در سفر شکسته است. اما اگر این راننده ی تاکسی گاهی مسافر برای بیرون شهر به او می خورد و باید مسافت شرعی را طی کند و این گه گاه به قدری است که بین این مسافرت های برون شهری ده روز فاصله نمی شود، مثلاً هفته ای یکی دو بار مسافر به او می خورد و یک مسافت شرعی را می رود، خب ایشان کثیرالسفر می شود و در مسافرت های کاری که مسافر می برد، نمازش کامل است و روزه  اش هم صحیح است. همین شخص اگر  مسافرت هایش زیاد نیست و گاهی وقت ها (بیشتر از ده روز یکبار) ممکن است مسافری برای بیرون شهر و مسافت شرعی ببرد، ایشان کثیرالسفر نیست و در همین مسافرت ها و سفرهای دیگر باید نمازش را شکسته بخواند و روزه اش هم صحیح نیست.

* حکم تبعیت زن و فرزند در وطن

- فاصله ی وطن همسر بنده تا وطن من بیشتر از مسافت شرعی است و محل کار و سکونت ما حدوداً ۳۰۰ کیلومتر با وطن اصلی فاصله دارد؛ نماز و روزه ی همسر بنده در وطن من چگونه است؟
سؤال این است که همسر ایشان وقتی به وطن شوهر می آید نمازش کامل است یا نه؟ اگر همسر شما اهل وطن شما نیست یعنی آنجا زادگاهش نبوده است، آنجا زندگی نمی کرده و اهل جای دیگری است، وقتی با شما به وطن شما می آید، آنجا تابع نیست، یعنی نمازش شکسته است، روزه اش هم صحیح نیست، مگر اینکه تصمیم داشته باشد حداقل ۱۰ روز در آنجا بماند.

- مدت ۱۲ سال است که به خاطر شغلم از قم به کاشان منتقل شده ام و روزانه مسافت ۲۷ کیلومتر را از منزل تا محل کارم طی می کنم. در بعضی مواقع  به عنوان مأموریت به استان های کشور هم عزیمت می کنم و تمامی نماز و روزه هایی که در کاشان و مأموریت به جا می آورم کامل خوانده و روزه هم می گیرم. کاشان را نیز به عنوان وطن انتخاب نکرده ام. لطفاً حکم نماز و روزه ی من و همسرم را تشریح فرمایید؟
شما برای کار تشریف بردید کاشان و در ۲۷ کیلومتری کاشان هم کار می کنید. پس کثیرالسفر هستید به خاطر کارتان و نمازتان در کاشان و در محل کار و در سفرهای کاری و سفرهای مأموریتی کامل است. لازم نیست که برای کار همیشه به یک جا بروید و یک راه را طی کنید؛ اگر راه عوض شد و برای مأموریت به جای دیگری رفتید، ولی کثیرالسفر بودید، نمازتان در سفرهای کاری کامل است و روزه تان هم صحیح است. اما در سفرهای شخصی که می  روید، نمازتان شکسته است و روزه تان هم صحیح نیست.
اگر خانم شما خانه دار باشد یا در شهر کاشان شاغل باشد و مسافرت نرود، کثیرالسفر نیست و  باید نماز را شکسته بخواند، مگر اینکه قصد ۱۰ روزه داشته باشد؛ یعنی بخواهد حداقل ۱۰ روز در کاشان بماند. یعنی هر بار که می رود و برمی گردد کاشان اگر می داند ۱۰ روز یا بیشتر می ماند، نمازش کامل است. اگر نمی داند یا می داند می خواهد کمتر از ۱۰ روز بماند، نمازش شکسته است و روزه اش هم صحیح نیست.

- بنده از کارکنان نیروی دریایی هستم که سال گذشته از بندرعباس به شمال کشور منتقل شده ام و خانواده ی خود را در شهر تنکابن مستقر نمودم. آیا خانواده ام می توانند شهر جدید را به عنوان وطن دوم انتخاب نمایند و بدون قصد ۱۰ روز نماز کامل بخوانند و روزه بگیرند؟
اگر انسان جایی غیر از وطنش را به عنوان محل سکونت انتخاب کرد؛ مثلاً برای کار یا تحصیل رفته است به شهری و می خواهد در آنجا زندگی کند یا از آب و هوای آنجا خوشش آمده و می خواهد آنجا زندگی کند، به هر حال اگر تصمیم داشته باشد حداقل هفت سال آنجا زندگی کند، آنجا وطن او و خانواده اش محسوب می شود و نمازشان کامل است و روزه شان هم صحیح است. اما اگر نه کمتر از هفت سال می خواهند بمانند یا اینکه نمی دانند چقدر می مانند، آنجا برایشان حکم وطن ندارد و در آنجا مسافر محسوب می شوند و هر بار که به آنجا می روند، اگر حداقل ۱۰ روز در آنجا بمانند، نمازشان کامل است و اگر کمتر بمانند یا نمی دانند چقدر می مانند، نمازشان شکسته است و روزه شان هم صحیح نیست.

- حد مسافت شرعی را دقیقاً توضیح دهید؟ آیا رفت و آمد به شهرهایی مانند شهریار، پاکدشت و ورامین نسبت به تهران مسافت شرعی محسوب می شود؟ حکم  نماز و روزه ی دانشجویان در سفر از نظر آیت الله خامنه ای چگونه است؟
مسافت شرعی در رفت و برگشت جمعاً ۴۵ کیلومتر است که می شود حدود هشت فرسخ شرعی. یعنی اگر فردی ۲۲/۵ کیلومتر راه را طی کند و همین مقدار هم برگردد، یا اینکه اگر در یک مسافرت طولانی است، از جایی که راه می افتد (یعنی آخرین خانه  ی شهر مبدأ) تا اولین خانه  ی شهر مقصد ۴۵ کیلومتر باشد، این می شود سفر امتدادی؛ در این حالت او در بین راه مسافر است و در مقصد هم همچنین است. اگر او کمتر از ۱۰ روز در مقصد می ماند، نمازش شکسته است و روزه اش هم صحیح نیست، اما اگر می خواهد ۱۰ روز بماند، نمازش در مقصد کامل است. (برای توضیح بیشتر به رساله ی آموزشی ۱ مراجعه شود.)
اینکه می گویید پاکدشت، ورامین و ... اینها دیگر مصداقی است؛ هر کدام از اینها که فاصله اش به اندازه ی مسافت شرعی بود، یعنی فاصله ی آخرین خانه ی تهران تا اولین خانه ی مقصدتان به اندازه ی مسافت شرعی بود، در این صورت شما مسافر هستید و اگر این مسافت، کمتر از مسافت شرعی بود، شما مسافر نیستید.
طبق نظر حضرت آقا اگر کسی کثیرالسفر باشد، یعنی برای کارش مسافرت های زیادی می کند که بین سفرها معمولاً ۱۰ روز فاصله نمی شود و این سفرها هم سفرهای کاری است، ایشان باید نمازها را تمام بخواند.
اما شخصی که کثیرالسفر است، اما برای کار یا تحصیل مسافرت نمی کند؛ مثلاً برای زیارت یا تفریح به مسافرت می رود، مثلاً هر هفته پنجشنبه جمعه ها به سفر تفریحی می رود، در این صورت او باید در این سفرها نماز را شکسته بخواند.
اما کسی که کثیرالسفر است و سفرش برای تحصیل است؛ یعنی دانشجو است و محل تحصیلش شهر دیگری است و هر هفته می رود و برمی گردد (در کمتر از ده روز یک سفر دارد) یا هر روز می رود و برمی گردد، او کثیرالسفر است ولی برای شغل نیست، حضرت آقا در این مسئله احتیاط کرده اند و فرموده اند چنین شخصی باید احتیاط کند، یعنی نماز را هم کامل بخواند هم شکسته. البته حضرت آقا فرموده اند که در این مسئله می تواند به فتوای مرجع تقلید دیگری عمل کند.

* خلاصه ای از احکام نماز و روزه مسافر

مسئله اول: مسافرت  اگر به قدر مسافت شرعی باشد و شخص کثیرالسفر، مسافرتش برای شغل نباشد و این مسافرت هم حداقل ۴ فرسخ شرعی یعنی ۲۲/۵ کیلومتر است و ۲۲/۵ کیلومتر هم می خواهد، در این سفرها نمازهای چهار رکعتی شکسته است و باید به صورت دو رکعتی خوانده شود و روزه ی این مسافر هم صحیح نیست.

مسئله دوم: کسانی که سفر کردن جزئی از شغل شان است و کثیرالسفر هستند، یعنی برای شغل شان مسافرت های زیادی می روند که معمولاً بین سفرها کمتر از ۱۰ روز فاصله است، این افراد باید در سفرهای کاری -و نه سفرهای شخصی- نماز را کامل بخوانند و و روزه شان هم صحیح است.

مسئله سوم: کسی که به مسافرت شخصی  می رود، در آن روزی که به مسافرت می رود، اگر قبل از ظهر برود، یا در هنگام ظهر در بین راه باشد یا در جایی باشد که وطنش نیست و ۱۰ روز هم نمی خواهد در آنجا بماند، روزه ی آن روزش صحیح نیست، اما اگر بعدازظهر حرکت کند، روزه ی آن روزش صحیح است.

مسئله چهارم: وقتی که شخص از سفر برمی گردد، اگر در هنگام اذان ظهر در راه باشد، روزه ی آن روزش صحیح نیست، اگر قبل از اذان ظهر ولو یک دقیقه  قبل از اذان به وطنش یا جایی که می خواهد ۱۰ روز در آنجا بماند برسد، روزه ی آن روزش صحیح است. اما اگر او در هنگام اذان ظهر حتی ۵۰۰ متر با وطنش فاصله داشته باشد، روزه ی آن روزش صحیح نیست.

مسئله پنجم: کسی که کثیرالسفر است یعنی شغلش مسافرت است و زیاد به مسافرت می رود، در سفرهای شخصی باید نماز را شکسته بخواند؛ و خانواده اش که با او سفر می کنند و  شغل شان مسافرت نیست، باید نماز را شکسته بخوانند، مگر اینکه قصد اقامت ۱۰ روزه کنند. مثلاً اگر فرد شاغل سه روز در هفته را در شهر دیگری کار می کند و خانواده اش هم با او می آید ولی خانواده اش آنجا شغلی ندارند، خانواده ی او باید نماز را شکسته بخوانند و تبعیت در اینجا معنا ندارد.

مسئله ششم: تبعیت زن و فرزند از سرپرست خانواده در صورتی است که آنها به صورت مستقل تصمیم نمی گیرند و آن هم در جایی است که بنا دارند بمانند یا بنا دارند زندگی کنند. اما جایی که مثلاً وطن شوهر بوده و الان هم هست و الان آنجا زندگی نمی کنند، زمانی که به وطن شوهر مسافرت می روند، اگر وطن زن و بچه ها آنجا نباشد، یعنی خانم آنجا زندگی نکرده است و بچه ها آنجا به دنیا نیامده اند و اصلاً آنجا با هم زندگی نکرده اند، زن و فرزند تابع شوهر نیستند و اگر قضد ۱۰ روز نکنند نمازشان شکسته است و روزه شان هم صحیح نیست.

* روزه زن باردار و شیرده

- زن باردار یا زنی که شیر می دهد و نمی تواند روزه بگیرد، اگر قضای روزه ها را تا ماه رمضان سال بعد بگیرد باید کفاره هم بدهد؟ مقدارش چقدر است؟
اگر قضای روزه را به جا آورد دیگر کفاره واجب نیست، ولی اگر روزه برای خودش ضرر ندارد و برای طفلش یا جنین ضرر دارد، احتیاط واجب این است که یک مد طعام هم بپردازد.

- آیا بر زن باردار روزه واجب است؟
اگر روزه برای خودش یا جنینش ضرر نداشته باشد واجب است. اما اگر برای خودش یا جنینش ضرر دارد روزه واجب نیست. ضرر را هم یا خودش تشخیص می دهد یا به پزشک متخصص مورد اطمینان مراجعه می کند. ولی اگر بتواند به طور متناوب یک روز در میان یا دو روز در میان روزه بگیرد باید اینگونه عمل کند.
البته باید در نظر داشت که روزه یک فریضه و واجب الهی است و به طور طبیعی سختی دارد. معمولاً کسی که روزه می گیرد تشنه و گرسنه می شود و مثل روزهای دیگر نیست. بنابراین به بهانه ی گرسنگی، تشنگی و ضعف در این حد کسی نمی تواند روزه خواری کند. اما اگر ضعف شدید باشد به حدی که  غیرقابل تحمل است یا مشقت دارد یا اصلاً روزه برایش ضرر دارد، حالا یا بیماری دارد که اگر روزه بگیرد، این بیماری شدت می گیرد یا دردش شدیدتر می شود یا بیماری طول می کشد و دیر خوب می شود یا اینکه بیماری رو به بهبودی است و عود می کند، در این فرض ها روزه واجب نیست و بعداً که خوب شد باید قضای روزه ها را  به جا بیاورد. در صورتی که تا ماه رمضان سال بعد خوب شود و بتواند باید قضای روزه ها را به جا آورد، اما اگر این بیماری ادامه پیدا کرد تا ماه رمضان سال بعد، دیگر قضای روزه ساقط است و فقط کفاره ی یک مد ۷۵۰ گرم طعام را باید بپردازد.

* مسائل متفرقه

- با توجه به حساسیت های فصلی آیا فرو بردن خلط موجب بطلان روزه می شود؟
اگر خلط به فضای دهان نیاید روزه باطل نیست، اما اگر وارد فضای دهان شود، نباید عمداً آن را فرو ببرد و در این صورت اگر خلط را فرو برد روزه اش باطل است. اما اگر خلط بی اختیار فرو برود روزه اش باطل نیست.

- آیا برای کسی که تا آخر عمر نمی تواند به دلیل بیماری روزه بگیرد کفاره واجب است؟
اگر واقعاً به دلیل بیماری نمی تواند روزه بگیرد، باید برای هر روز یک مد طعام یعنی ۷۵۰ گرم آرد یا نان یا برنج یا گندم یا جو یا خرما به فقیر بپردازد و در این صورت قضای روزه ساقط است.

- اینکه می گویند اگر روزه برای روزه دار  غیرقابل تحمل باشد مجاز است روزه ی خود را افطار کند، در چه حدی است؟ یک فرد اگر تحمل و ظرفیتش کم باشد، یعنی خوشگذران باشد و از این بابت نتواند روز بگیرد، آیا روزه بر او واجب است؟
روزه به هر حال ضعف و تشنگی را به دنبال دارد، حالا ممکن است بعضی ها هم گرسنه نشوند اما روزه به طور طبیعی ضعف می آورد، خصوصاً اگر انسان اهل کار زیاد باشد. اما اینها مجوز روزه خواری نیست. ضعف اگر در حدی باشد که نشود آن را تحمل کرد و واقعاً فوق طاقت فرد باشد، حالا فرقی هم نمی کند که او خوش گذران باشد یا اینکه نه سختکوش و مقاوم باشد، در این صورت اگر به این حد رسیده است که نمی تواند روزه را تحمل کند، می تواند روزه را افطار کند و بعداً قضای آن را به جا آورد.

- اگر کسی خودارضایی کرده باشد، روزه اش چه حکمی دارد؟ کفاره دارد؟ کفاره اش چیست؟
این کار حرام است و از گناهان کبیره محسوب می شود و باید استغفار کند. در روایت داریم که خداوند از سه عمل به غضب  می آید که یکی همین عمل زشت است و تأثیر بسیار بدی بر سلامت و اعصاب انسان دارد. این کار روزه را هم باطل می کند و چون ابطال روزه با کار حرام است قضا و کفاره دارد. کفاره اش هم ۶۰ روز، روزه است و به نظر حضرت آقا احتیاط مستحب است که کفاره ی جمع بپردازد یعنی دو ماه پی در پی روزه بگیرد و به ۶۰ فقیر طعام دهد.

- اگر فردی بدون اختیار در خواب یا بیداری جنب شود روزه اش چگونه است؟
اگر کسی قبل از اذان صبح خوابید، بعد از اذان صبح بیدار شد دید جنب شده است، روزه اش باطل نیست. اگر کسی در حال روزه خوابید بیدار شد دید جنب شده است، روزه اش باطل نیست. اگر کسی کاری کرد و بی اختیار جنب شد مثلاً بازی با همسر؛ قصد جنب شدن هم نداشت، معمولاً هم این طور نمی شد، روزه اش باطل نیست. اما اگر کسی با قصد و اختیار این کار را انجام داد یا اینکه عادتش اینگونه بود معمولاً پس از بازی با همسر جنب می شد و الان هم در حال روزه این کار را انجام داده باشد و جنب شده باشد، روزه اش باطل است، قضا و کفاره هم دارد.

-  قیمت یک مد طعام از نظر حضرت آقا در سال جاری یعنی ماه رمضان سال ۱۳۹۳ چقدر است؟
اولاً قیمت یک مد طعام را باید بازار تعیین کند. ثانیاً نسبت به کفاره ی روزه که یک مد طعام است، نمی شود قیمت بپردازید و خود طعام باید پرداخته شود یعنی گندم، جو، خرما، اینهایی که جای نان حساب می شود یا نان با آن درست می کنند. اما اگر کسی یا جایی مورد اطمینان است و قیمت اینها را از شما بگیرند یا خود فقیر مورد اطمینان باشد و وکالتاً با آن طعام یا نان تهیه می کنند، یا اینکه به دفتر آقا بدهید، اشکال ندارد و قیمت هم الان حدود ۱۵۰۰ تومان برای یک مد طعام است.

- آیا اگر کسی در غیر ماه رمضان  که قضای روزه ی ماه رمضان را گرفته بعدازظهر عمداً افطار کند، کفاره اش همان کفاره ی ماه رمضان است؟
از اذان ظهر به بعد شخص مجاز نیست روزه ی قضای ماه رمضان را افطار کند و اگر عمداً روزه را بخورد، گناه کرده است مگر اینکه عذری داشته باشد. به هر حال باید قضای روزه را بعداً به جا بیاورد. و اگر بدون عذر و عمداً افطار کرده باشد، کفاره هم دارد، ولی کفاره اش کفاره ی افطار عمدی ماه رمضان نیست؛ بلکه باید ۱۰ مسکین را اطعام کند یا سه روز روزه بگیرد.

-  از روی جهل کاری انجام داده ام که روزه ام باطل شده است. کفاره ی روزه ی من چیست؟
یک وقت است فرد واقعاً نمی داند و اصلاً به ذهنش هم نیامده این کار او روزه را باطل می کند یا اینکه در جایی بوده که موقعیتی نداشته که یاد بگیرد و اصطلاحاً غافل بوده و نمی توانسته یاد بگیرد، جاهل قاصر است. اگر واقعاً اینگونه بوده، روزه اش قضا دارد و کفاره ندارد.
اما اگر اجمالاً می دانسته یا به ذهنش می آمده شاید این کار او روزه را باطل می کند ولی کوتاهی کرده، در این صورت هم قضا و هم کفاره واجب است.

-  اگر فردی عمداً روزه ی خود را با غیر از خوردن و آشامیدن باطل کرده باشد، وظیفه ی او چیست؟
اگر فردی عمداً روزه اش را باطل کرده باشد، باید قضای آن روز را به  جا آورد و کفاره هم بپردازد. کفاره اش هم دو ماه روزه ی پی در پی است یعنی ۶۰ روز روزه یا به ۶۰ فقیر به هر کدام یک وعده غذا بدهد.

-  زنی هستم میان سال؛ تا جایی که حافظه ام یاری می کند از سن تکلیف شروع به روزه گرفتن کرده ام اما دقیقاً یادم نمی آید روزه هایم را به طور کامل گرفته ام یا نه؛ و نمی دانستم روزه هایی را که به خاطر عذر شرعی نگرفته ام باید تا سال آینده قضا کنم، تا چند سال پیش که این را فهمیدم؛ با توجه به اینکه از همان سنین تکلیف تا سه سال پیش مقدار روزه های قضای خود را حتی به صورت تخمینی هم نمی دانم، چند روز را باید ملاک قرار دهم و  تکلیف من از جهت کفاره چیست؟
اگر روزه گرفته اید و یادتان نمی آید قضای روزه دارید یا نه، قضای روزه بر شما واجب نیست. حال اگر از باب احتیاط تعدادی قضای روزه بگیرید اشکال ندارد. اما یک وقت است می دانید که روزه ی قضا دارید، اما تعدادش را یادتان نیست، در این صورت حداقل، کمترین مقداری که می دانید روزه هایتان قضا شده و نگرفته اید، باید به همان تعداد قضای روزه را به جا آورید.
درباره ی کفاره هم اگر به صورت عمدی بوده، همین نسبت قضای روزه ای را که به یاد می آورید، باید کفاره اش را بپردازید.
مطلب دیگر اینکه چون قضای روزه ها مربوط به سال های گذشته است، شما به خاطر تأخیر قضای روزه، برای هر روز کفاره ی ۷۵۰ گرمی یک مُد طعام آن را باید بپردازید.

- این جانب امسال داوطلب آزمون کارشناسی ارشد هستم و این آزمون برایم بسیار حیاتی است و در ماه مبارک رمضان وقتی روزه می گیرم نمی توانم مطالعه داشته باشم؛ آیا می توانم امسال روزه نگیرم و بعداً قضای آن را بگیرم؟
امتحان و درس و بحث مجوز روزه خواری نیست ولی دو کار می توانید انجام دهید: یکی اینکه قبل از ظهر به مسافرت بروید، یعنی حداقل ۲۵ کیلومتر مسافت را از شهر خود به قصد یک سفر شخصی دور شوید و طی کنید، آنجا افطار کنید و برگردید. راه دیگر اینکه روزه بگیرید و به درس و مطالعه بپردازید، اگر واقعاً در بین روز ضعف بر شما غالب شد که دیگر واقعاً قابل تحمل نبود یا سخت بود و مشقت داشت، افطار کنید و بعداً قضایش را به جا آورید. اما به صرف اینکه کسی درس دارد یا آزمون کارشناسی ارشد دارد، بخواهد روزه اش را نگیرید، این کار گناه است و روزه ها هم قضا دارد و هم کفاره.

- آیا شوری روی لب اگر هنگام بیرون آوردن زبان وارد دهان شود، روزه را باطل می کند؟
روزه را باطل نمی کند، حتی اگر چیزی را بچشد تا ببیند نمکش به مقدار لازم است یا نه، مثل اینکه غذا را در دهانش ببرد و بیرون بریزد، روزه اش باطل نیست.

- آیا استنشاق آب در بینی مبطل روزه است؟
با توجه به اینکه احتمال ورود کمی آب به حلق وجود دارد، استنشاق روزه را باطل نمی کند ولی اگر استنشاق کند و می داند آب فرو می رود یا اگر عمداً فرو برد روزه اش باطل است. اگر بی جهت آب در بینی یا دهان داخل کند و بی اختیار فرو رود احتیاط این است که قضای روزه را به جا آورد.

- حکم چرخاندن آب در دهان چیست؟
چرخاندن آب در دهان در صورتی که آن را بیرون بریزد و چیزی نماند اشکال ندارد. مثلاً فرد دهانش خشک یا تلخ است، آب در دهان می چرخاند که از این وضعیت تلخی و خشکی راحت شود، این کار او اشکالی ندارد. او چیزی هم نخورده و روزه اش باطل نیست. اما یک وقت است که بی جهت آب در دهان کرده و بی اختیار آن آب فرو می رود، در این صورت این کار او کراهت دارد و اگر آب فرو رفت، احتیاط این است که قضای روزه را به جا آورد.