تفاوت آزادی های غرب با آزادی های جمهوری اسلامی

در ایران اسلامی نیز آزادی بر اساس احکام اسلامی است که به عنوان ارزش های جامعه محسوب می شود و این ارزشها نقش بنیادین در جامعه  ما دارند و روشن است که احکام اسلامی یک سری محدودیتهایی برای مراسم و رسوم ادیان دیگر دارد که این امر، مانع آزادی مذهب و دین آن ها نیست. ولی در مورد سایر ادیان تا آنجایی که اطلاع داریم اقلیتهای دینی در نظام اسلامی اکثر مناسک مذهبی و حتی عزاداری در معابد و کلیساها و مراکز مخصوص مذهبی خودشان صورت می پذیرد.

پرسش: تفاوت آزادی های موجود در غرب و آزادی های موجود در جمهوری اسلامی در چیست؟

پاسخ:
آزادی تعریف های متعدد و فراوانی دارد که پرداختن به آن تعاریف نیاز به مباحث مبسوطی است که از حوصله ا ین نوشتار خارج است با این حال بد نیست که به عنوان حسن مطلع نگاهی کوتاه به این واژة داشته باشیم، به رغم اینکه برای حصول تفاهم در بحث های مربوط به آزادی باید به تعریفی مشترک رسید و بعد از توافق بر سر معنایی خاصّ به گفتگو نشست امّا این امر هیچگاه تحقق نیافته است، بعنوان نمونه برخی نویسندگان غربی برای آزادی حدود بیست تعریف ذکر کرده اند که بسیاری نزدیک به هم و بعضی هم با هم متناقض هستند.(1) با این توضیح باید گفت که تبیین و تعریف این واژه در دیدگاه اسلام غرب دارای تفاوت آشکار و روشن است. آزادی در نگاه برخی اندیشمندان ممتاز و سرشناس اسلامی با آن تعریفی که از دیدگاه اندیشمندان نامدار غربی بیان می شود، تباین جدّی و مشخصی دارد. بعنوان نمونه علامه محمد باقر صدر آزادی را به امکان توانایی بکارگیری و تعبیر عینی و عملی اراده برای تحقق اهداف متعالی خود تعبیر می نماید(2)و شهید مرتضی مطهری نیز آزادی را در کنار واژة اختیار قرار داده از منظر کلام مفهوم آن را توضیح می دهد: (اختیار و آزادی مورد اعتقاد شیعه به این معنی است که بندگان مختار و آزاد آفریده شده اند، اما بندگان مانند هر مخلوق دیگر به تمام هستی و به تمام شئون هستی و از آن جملة شأن فعالیت، قائم بر ذات و ... از مشیت و عنایت او هستند.)(3) علامه محمد تقی جعفری نیز آزادی را عبارت از برداشتن قید یا زنجیر یا هر عاملی که موجب بسته شدن مسیر جریان اراده در یک یا چند موضوع، می داند.(4)
در هر حال باید گفت مبانی آزادی در اسلام بر دو اصل استوار است:
الف) معرفت شناختی: که دو استوانة قوی شاکلة آن را حفظ می کند:
1. ربوبیت الهی 2. وحی الهی.
ب) انسان شناختی: که همان مقام خلیفة الهی است که اسلام انسان را به این مقام معرفی می نماید.
با این تعاریف مختصر با نگاهی به تعاریف و مبانی آزادی در دیدگاه غرب تفاوت این دو منظر مشخص می گردد. توماس هابز آزادی را به معنای فقدان مخالف تعریف می نماید.(5) آیز یا برلین هم معنای اصلی آزادی را عبارت از آزادی از بند و زندان، آزادی از بردگی غیر دانسته و در جایی دیگر آن را عبارت از فقدان موانع در راه تحقق آرزوهای انسان تلقی می نماید.(6) جان لاک نیز آزادی را رها بودن از محدودیت و خشونت دیگران دانسته است.(7)
با توجه به تعاریف متعددی که از آزادی در غرب صورت گرفته، بطور کلی مبانی آزادی در غرب بر دو اصل که هر یک از این اصول، دارای پایه ها و زیرمجموعه های بنیادین می باشد، شکل پذیرفته است.
الف)معرفت شناختی:
1. بی دینی و آزادی و الحادی: در مکتب غربی لیبرالیسم، آزادی منهای خدا و دین است.
2. حواس مادی: در اندیشة لیبرال ابزار شناخت یا حسی است یا عقل و مراد از عقل، همان عقل حسابگر (راسیونالیستی) می باشد.
ب) انسان شناختی:
1. فردگرایی (اومانیسم): که در این اصل انسان و خواسته های او دارای اصالت می باشند.
2. حاکمیت امیال به عنوان منشاء پویایی فعالیت انسان.
بطور کلی باید گفت، با توجه به توضیحات مختصری که داده شد مشخص می شود که مبانی آزادی در اندیشة غربی و اسلامی دارای اختلاف و تباین جدی هستند. از نظر اسلام آزادی منشاء خدایی دارد در حالیکه در نگاه غرب آزادی منهای خدا و دین است. ابزار شناخت در تفکر غرب حواس مادی است در حالی که در اسلام وحی الهی می باشد. دیگر آنکه غرب انسان محور است و اصالت را به انسان می دهد ولی در اسلام مبنای آزادی جهان بینی توحیدی است. در غرب حدّ آزادی منافع مادی است در حالیکه در اسلام ارزش های معنوی مدّنظر می باشد. محدودة آزادی در غرب بر اساس قوانین بشری است ولی در اسلام براساس قوانین الهی است. غیر از این در مکتب لیبرالیسم، آزادی به صورت مطلق تلقی شده ولی اسلام آزادی مطلق را مساوی هرج و مرج می داند. بدین ترتیب ملاحظه می شودکه مبانی اسلام با مبانی لیبرالیستی در باب آزادی مخالفت جدی دارد و به هیچ وجه قابل جمع نیست. به دیگر سخن باید گفت. آزادی اصولاً در جوامع مختلف بر حسب مؤلفه ها و مفاهیم و ارزشهای حاکم در آن جامعه تعریف می شود و دیدگاه اسلام با غرب در باب آزادی با هم مخالف است.
امروزه نیز در دنیای بظاهر متمدن غرب و در رأس آن آمریکا، ژست آزادیخواهی به وفور دیده می شود ولی پشت پرده، حمایت از مستبدان روزگار صورت می پذیرد.
از جفای روزگار چه می شود، وقتی که دیده می شود تروریست ترین کشور دنیا بعنوان مهد آزادی معرفی  می گردد ولی کشورهایی که اسارت و بندگی معبود دروغین دنیا را نمی پذیرند. تروریست و ضدّ آزادی و دموکراسی معرفی می گردند آنهایی که جمهوری اسلامی را متهم به اذیت و آزار و ترور اقلیتهای دینی می کنند و مدعی می شوند که برخلاف آمریکا، در ایران این اقلیت ها از آزادی مذهبی برخوردار نمی باشند. بر اساس کدام ادعّا و دلیل، آمریکا را مأوا و محل آزادی عقاید و مذاهب می دانند، در آمریکایی که بزرگترین مدّعی رعایت حقوق بشر است، پیروان یک فرقة مذهبی به نام(داودیه) در حالیکه زنان و بچه های بسیاری نیز در میان آنها بودند در معبد خصوصی خود زنده به آتش کشیده می شوند چرا که غیر رسمی هستند یا احیاناً ممکن است به امنیت ملی و مصالح کلی جامعه ضربه بزنند. آیا این تعریف آزادی مذهب و عقیده است. البته قابل تذکر است که آزادی بر اساس ارزش های پذیرفته شده در جامعه است. در ایران اسلامی نیز آزادی بر اساس احکام اسلامی است که به عنوان ارزش های جامعه محسوب می شود و این ارزشها نقش بنیادین در جامعة  ما دارند و روشن است که احکام اسلامی یک سری محدودیتهایی برای مراسم و رسوم ادیان دیگر دارد که این امر، مانع آزادی مذهب و دین آن ها نیست. ولی در مورد سایر ادیان تا آنجایی که اطلاع داریم اقلیتهای دینی در نظام اسلامی اکثر مناسک مذهبی و حتی عزاداری در معابد و کلیساها و مراکز مخصوص مذهبی خودشان صورت می پذیرد.
اقلیتهای دینی نه تنها هیچ محدودیتی در اجرای فعالیتهای مذهبی ندارند بلکه آزادانه به زندگی خود مشغولند مگر آنکه قصد اخلال یا خرابکاری داشته باشند که در این صورت دیگر فرقی بین مسیحی و مسلمان نیست.

پی نوشت:
1. مصباح یزدی، محمد تقی، پرسشها و پاسخها ج 4، صص 11-10
2. صدر، سید محمد باقر، آزادی در قرآن، ترجمه هادی انصاری، تهران، انتشارات روزبه، ص 21-22.
3. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار کلام، قم، انتشارات صدرا، چاپ چهارم، 1374، ج2، ص99.
4. جعفری، محمد تقی، حکمت سیاسی اسلام، تهران، بنیاد نهج البلاغه، چاپ دوم، 1373، صص 365ـ366.
5. آنتونی آربلاستر، ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمه عباس فجر، تهران، انتشارات مرکز، 1376، ص 84.
6. آیز یا برلین، چهار مقاله دربارة آزادی، ترجمه علی محمد موحد، تهران، انتشارات خوارزمی، 1368، ص46 و 336.
7. هایز و لاک، نظریة آزادی در فلسفه سیاسی، ترجمه سید علی محمودی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، 1377، ص 87.