توبه ؛ نخستین گام / فیلم بیانات استاد پناهیان

توبه

توبه به معنای بازگشت بنده به سوی خدا، یکی از اصطلاحات پرتکرار در قرآن و روایات است. در ۶۹ آیه قرآن به موضوع توبه پرداخته شده و با بیان محبت الهی نسبت به توبه کنندگان، مردم را به توبه نصوح دعوت می کند. در احادیث نیز جایگاه و اهمیت توبه مورد تأکید قرار گرفته و از تأخیر آن نهی شده است. در بخش دیگری از احادیث، با تقسیم گناهان به حق اللهی و حق الناسی راه های توبه از اقسام گناهان بیان شده است.

توبه درجاتی دارد که پایین‌ترین مرتبه آن توبه از گناهان است، درجات بالاتر آن، توبۀ از غفلت، توبه از توجه به غیر خدا، و توبۀ از مشاهدۀ غیر حق تعالی است.

سخنان حجت الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان را در شب چهارم محرم 1397 در هیأت میثاق با شهدا به مدت 03:13 مشاهده می فرمایید.

قدم اول؛ توبه

قدم اول توبه است. خداوند در قرآن فرموده: «قل یا عبادی الّذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله أنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً، إنّه هوالغفور الرّحیم؛ بگو: ای بندگان من که (با گناه کردن) بر خود ظلم و ستم روا داشتید، از رحمت خداوند مأیوس و ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد.»[1] و در آیه ای دیگر می فرماید: «توبوا الی الله جمیعاً ؛ هر گناهکاری دعوت به توبه شده‏ است»[2]
توبه از هر گناهی دو رکن اساسی دارد:
1- پشیمانی از گناه.
2- عزم بر ترک آن.
امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید: "توبه به دل پشیمان شدن و به زبان آمرزش خواستن و به اندام ترک نمودن است."[3]  بر این اساس می توان گفت: حقیقتِ توبه، پشیمانی از گناه و قصد و عزم جدی برای ترک آن است. اگر کسی به این حالت دست یافت، حقیقت توبه در او محقق شده است. توبه هر گاه حقیقى و واقعى باشد و از اعماق جان برخیزد، واقعاً از گناهى که مرتکب شده، احساس خجلت و ندامت کند و خود را در پیشگاه خدا شرمنده ببیند و در صدد کسب رضاى حق تعالى باشد، مقبول درگاه احدیت واقع شده و آثار و برکاتش نمایان مى گردد؛ هر چند گناه بزرگ یا بسیار باشد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «هر مرضی،دارویی دارد؛ داروی گناهان، استغفار و طلب عفو و آمرزش از خدا است»[4]
چه زیبا سروده:
غرق گنه ناامید مشو ز دربار ما
که عفو کردن بود در همه دم کار ما
توبه حقیقی، گناهکارِ توبه کننده را محبوب خدا می سازد: «اِنّ الله یحبّ التوابین؛ خداوند توبه کنندگان را دوست می دارد»[5]
کسی که دوست و محبوب خدا شد، خدا عزیزش کرده و همه گناهان کبیره و صغیره او را می بخشد؛ چنان که پیامبر فرمود: «التائب من الذنب کمَن لا ذنب له؛ کسی که از گناه توبه کند، (خداوند همه گناهان او را می آمرزد و) همانند کسی می شود که هیچ گناهی نکرده است»[6]  بنابراین توبه راهکار خاصی جز پشیمانی از گناه و قصد و عزم جدی برای ترک آن ندارد. اما در عین حال آداب خاصی دارد که از مستحبات و شرط کمالی توبه محسوب می شوند:
1. غسل توبه؛
2. خواندن دو رکعت نماز؛
3. استغفار (درخواست بخشش)؛ گفتن هفتاد مرتبه «استغفر الله و اتوب الیه» بعد از نماز؛
4. زمزمه دعاهای توبه؛
5. به سجده رفتن و قدری گریه کردن ( هر چند به اندازه کم باشد)
همچنین می توانید در روز یکشنبه غسل کرده، وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید. در هر رکعت پس از حمد، سوره توحید را سه مرتبه، و ناس و فلق را هر کدام یک مرتبه بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفار کرده و آخرش بگویید: «لا حول و لا قول الاّ بالله العلی العظیم»؛ سپس این دعا را بخوانید: یا عَزِیزُ، یا غَفّارُ، اغْفِر لی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ فَاًّنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ اًّلاّ أنْتَ. پیامبر فرمود: «هر کس از امت من این عمل را به‏ جا آورد، از آسمان ندا می ‏شود که توبه‏ ات پذیرفته و همه گناهانت آمرزیده شد.»[7] پس با توبه حقیقی، تمام گناهان، به غیر از حق الناس بخشیده می شوند؛ و گناهان قابل جبران، مثل ترک عمدی نماز و روزه، باید جبران شده و قضا شوند.
گناهان در یک تقسیم به دو بخش حق الناس و حق الله تقسیم می شوند. در صورتی که حق الله باشد، یا قابل جبران است یا وقت جبران آن از دست رفته است. اگر قابل جبران است، وظیفه آدمی آن است که ضمن ندامت و پشیمانی از ضایع کردن این حق و وظیفه، در جبران آن کوشا باشد؛ و اگر قابل جبران نبود، همان پشیمانی و عزم بر ترک دائمی آن کافی است. و اگر حق الناس است، چنان چه العیاذ بالله از نوع قتل عمد باشد، واجب است که خود را به اولیاء دم معرفی و تسلیم کند؛ و اگر غیر آن بوده و مفسده ای در کار نباشد، باید از آنان حلالیت بطلبد و اگر این معنا ممکن نشد، باید تا سر حد توان حقوق مالی و معنوی آنان را جبران کند و اگر حقوق مالی جبرانش به واسطه ناشناختن صاحب آن ممکن نباشد، باید از طرف او صدقه دهد (البته با اجازه دفتر مرجع تقلیدتان) و اگر احیاناً از دار دنیا رخت بر بسته است، به وارثان او پرداخت نماید و در همه حال حقوق معنوی او را پاس بدارد. اگر غیبت و بدگویی او را کرده است، اکنون به ذکر فضایل و خوبی های او بپردازد و...
قدم بعد تصحیح اعتقادات است، زیرا اعتقاد غلط یا ناقص، به عمل غلط یا ناقص منجر می شود و معتقدات انسان، اعمال قلب او به شمار می روند. لذا باید در این مطلب نیز به فراخور وقتتان تلاش کرده و کتابهایی در زمینه اصول اعتقادات (توحید، معاد، نبوت، عدل و امامت) مطالعه بفرمایید.

مطلب پیشنهادی:
استغفار و توبه در کلام و سیرۀ آیت الله بهجت(ره)

---------------------
پی نوشت ها :
1. زمر،53
2. نور، 31
3. محمد محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، دار الحديث، 1416 ه.ق، ج 2، ص 997، ماده "ذنب"
4. همان، ص 997
5. بقره، 222
6. ثقة الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الاسلاميه، طهران، 1365 ه.ش، ج 2، ص 435
7. إقبال الأعمال، السيد علي بن طاوس الحلي، دار الكتب الإسلامية - طهران، 1367 ه. ش، ص 308.