رسانه های جمعی چیست؟

رسانه های جمعی چیست؟

امروزه رسانه ها بخش مهمی از زندگی مردم را به خود اختصاص داده اند. جریان به همین جا ختم نمی شود. کارکرد آموزشی و تربیتی که رسانه های جمعی دارند می تواند جامعه را به سوی پیشرفت و یا به سمت نابودی بکشاند. در این نوشتار با ضیاءالصالحین همراه باشید تا در مورد کارکرد رسانه های جمعی بیشتر آشنا شوید.

تعریف رسانه

زندگی اجتماعی انسان بر اساس ارتباط شکل می گیرد. بر این اساس، ارتباط نه تنها یکی از عناصر مهم و اساسی زندگی گروهی انسان است، بلکه آن را باید سنگ بنای جامعه و هسته ی اصلی تشکیل ساختمان اجتماعی است؛ چرا که بدون ارتباط، هرگز فرهنگ پدیدار نمی گشت. [ محمد حسن امیرتیموری، رسانه های آموزشی، شیراز: نشر ساسان، 1377، ص 10 ] این واژه در زبان فارسی بگونه ای نسبتاً جدید شمرده می شود که گاه در معنای مفرد و گاه در معنای جمع به کار برده می شود، بدین معنا که گاه معادلی برای واژه ی Medium (رسانه) و گاه معادل Media (رسانه ها) است.

رسانه در لغت به معنای روش یا ابزار مادی یا فنی تغییر شکل پیام به علامت ها (سیگنال ها) است که مناسب انتقال از یک مجرا (کانال) ارتباطی معین می باشد. اما در اصطلاح، ابزاری است که بوسیله ی آنها ارتباط برقرار می شود. [ حمیده احسانی، نقش و تاثیر رسانه ها در تربیت اجتماعی و دینی کودکان، نوجوانان، جوانان و خانواده، فصلنامه نخبگان علوم و مهندسی، شماره 6، دی ماه 1396، ص 11 ] در «فرهنگ بزرگ سخن» در تعریف رسانه آمده است: «وسیله ای که اخبار و اطلاعات را به مردم می رساند؛ مانند رادیو، تلویزیون، مجله و شبکه های کامپیوتری» [ حسن انوری، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: نشر سخن، 1381، ج 4، ص 3615 ] با این بیان هر آنچه که توان رساندن پیام را از یک فرد یا گروه به دیگر افراد را داشته باشد، می تواند عنوان رسانه را به خود بدهد.

تعریف رسانه های جمعی

ارتباط جمعی، رسالتی است که رسانه های جمعی (گروهی) به عهده دارند. برای فهم بهتر رسانه های جمعی لازم است که ارتباط جمعی به درستی تبیین شود. ارتباط جمعی عبارت است از: «ارتباط جمعی، [Mass communication] نوعی ارتباط است که در آن افراد زیادی ناآشنا، غیرمشخص و نامتجانس، که به آسانی قابل شمارش نیستند، مشارکت دارند. سخنرانی در مجامع عمومی و یا ارسال پیام از طریق برنامه های رادیویی، تلویزیونی و نشریات از این جمله است.» [محمد حسن امیرتیموری، رسانه های آموزشی، شیراز: نشر ساسان،1377، ص 14] با تعریفی که بیان شد حال می توان رسانه های جمعی [Mass media] را تعریف کرد. بگونه ای می توان قدیمی ترین الگوی رسانه، الگوی رسانه های جمعی محسوب می شود که صاحب رسانه پیام را می فرستاد و همه ی مخاطبان صرفاً در نقش دریافت کننده بودند، به عبارت دیگر رسانه های جمعی مجموعه ای از وسایل ارتباطی است که عموماً ارتباطی یک سویه را دنبال می کنند.» [Adam Kuper and Jessica Kuper, The Social Science Encyclopedia, Routledge 2001,p: 511] رسانه های دیداری و شنیداری همچون تلویزیون، رادیو و… از جمله مهمترین رسانه های جمعی (گروهی) می باشند.

فرآیند ارسال و دریافت در رسانه های جمعی در 2 ویژگی مهم وجود دارد:

ویژگی اول: 

تعداد مخاطبان در رسانه های جمعی زیاد است. بگونه ای که برخی بر این باور هستند که همین تعداد زیاد مخاطب ، باعث هویت بخشیدن به رسانه های جمعی می شود.

ویژگی دوم: 

فرستنده و گیرنده ارتباط دو طرفه ندارند و اگر هم این ارتباط از سوی گیرنده پدید آورده شود، بسیار ضعیف است. در واقع فرستنده به مانند شخصی است که پشت به مخاطب کرده و با او حرف می زند.

در مقابل رسانه های جمعی (گروهی) اصطلاح دیگری نیز وجود دارد که از آن به شبکه های اجتماعی [Social media] تعبیر می شود. به رسانه های اینترنتی و تعاملی و تحت موبایل مانند فیس بوک (Facebook) و تلگرام و غیره، شبکه های اجتماعی می گویند. [احمد اکبری، «نقش شبکه های اجتماعی در ایجاد و مهار بحران ها»، فصلنامه ره آورد نور، شماره 48، ص 33]

کارکردهای رسانه های جمعی

بطور کلی چهار کارکرد مهم برای رسانه های جمعی برشمرده اند. این چهار کارکرد عبارتند از:

1. کارکرد اطلاع رسانی:

امروزه بخش مهمی از اطلاعاتی که در میان افراد رد و بدل می شود، حاصل استفاده از رسانه های جمعی است. اخباری که در تلویزیون، رادیو، روزنامه و ... آورده می شود، حجم قابل توجهی از اخباریست که افراد آنها را برای هم بازگو می کنند.

2. کارکرد تفریحی و سرگرمی:

بخشی از رسانه های جمعی مانند سینما و تلویزیون، وظیفه ی مهمی در سرگرم سازی افراد دارند.

3. کارکرد فرهنگی:

رسانه های جمعی با توان شکل دهی به آداب و رسوم ملل و جوامع، تغییر هنجارها و ناهنجاری های اجتماعی می توانند بگونه ای بر روی فرهنگ های جوامع و ملل تغییراتی را ایجاد و یا فرهنگ هایی را پدید بیاورند. تبادل فرهنگی یکی از مصادیق این کارکردست. امروزه این امر بر کسی پوشیده نیست که درصد قابل توجهی از تهاجمات فرهنگی (شبیخون فرهنگی) از طریق رسانه ها صورت می گیرد که یک کشور و یا دولتی به خاطر داشتن رسانه های جمعی قوی تر، فرهنگ کشور و یا اجتماع دیگر را مورد هجمه ی خود قرار می دهد.

4. کارکرد سیاسی:

یکی از مشخص ترین کارکردهای رسانه در عصر حاضر، کارکرد سیاسی آن است که با بهره گیری از قدرت تأثیر فوق العاده ی خود، به راحتی می توانند جریانات و گرایش های سیاسی را برای مخاطبان خود راهبری یا تبیین کنند. [ژان کازینو، قدرت تلویزیون، مترجم: علی اسدی، تهران: نشر امیرکبیر، ص 102] به تعبیر تافلر (Toffler) بشر امروز کاملاً از رسانه ها تاثیر پذیر است و در مقابل ایشان بگونه ای منفعل برخورد می کند که این امر در امور سیاسی بیشتر خود را نمایان است. [آلوین تافلر، موج سوم، مترجم: شهیندخت خوارزمی، تهران: نشر فاخته، 1375، ص 314-316]

مطالب مرتبط :

بررسـی کـارکــردهای رسانـه