چهار راهکار اصلی برای تربیت فرزندان

چهار راهکار اصلی برای تربیت فرزندان

فرزندان ما آنچنان می‌شوند که ما هستیم، نه آنطور که دلمان می‌خواهد پس باید در تربیت آنها به مسائل گوناگونی توجه داشته باشیم:

خانواده، برترین جامعه ای است که کودک در آن، چشم به جهان می گشاید، سخن می گوید، راه می رود و هر آنچه را که ببیند، به تقلید انجام می دهد. در همان مکان است که یا به قله انسانیت صعود می کند یا به قعر زشتی ها نزول می کند. اولین و مهمترین پایگاه یادگیری، کانون خانواده است زیرا خمیر مایه شخصیت انسان، در خانواده تکوین می یابد و نگرش ها، رغبت ها، رفتارهای خوشایند و ناخوشایند نسبت به پدیده های مختلف، از خانه سرچشمه می گیرد.

پس این حقیقت آشکار می گردد که نقش خانواده در تربیت فرزندان، یک نقش بی بدیل بوده و از جایگاه قابل ملاحظه ای برخوردار است و تربیت دینی از جایگاه رفیع تری برخوردار می باشد. هدف از تربیت دینی، آن است که شور و شوق فطری کودک را نسبت به جلال و جمال الهی پرورش دهد و از رهگذر آن، فضائل اخلاقی را، به ملکات اخلاقی مبدّل سازد. دین و مذهب، می تواند نقش مؤثری در شکل گیری شخصیت کودکان و نوجوانان ایفا کند و مهم تر از آن این که دین و مذهب، در بهداشت روانی تأثیر بسیار عمیقی دارد.

به نظر روان شناسان، «سلامت بدن بیش از هر چیز، به چگونگی غذای شخص مربوط است و حالات روانی و روحی نیز همواره از حالات بدنی متاثر می شود و بدین ترتیب، چگونگی تغذیه در رشد ذهنی و بدنی انسان اثر می کند.»

هر نوزادی به فطرت (اسلام و توحید) متولد می شود

در کانون خانواده است که گرایش دینی افراد، تقویت می شود و خمیر مایه شخصیت مذهبی، در آنان تکریم می یابد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «کل مولود یولد علی الفطره حتی تکون ابواه یهودانه و ینصرانه؛ هر نوزادی به فطرت (اسلام و توحید) متولد می شود، آن گاه پدر و مادر، او را به یهودیت و نصرانیت گرایش می دهند و از راه فطرت منحرف می سازند.

نقش خانواده در تربیت دینی

۱- همسر صالحه و شایسته: اسلام به عنوان دین کامل و جامع، نقطه آغازین تربیت را قبل از ازدواج می داند، لذا رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در بیان شرایط همسر شایسته می فرماید: «ازدواج کن ولی بر تو باد که با زن دیندار و با ایمان ازدواج کنی».

۲-غذای حلال: از نکته های مهم و کاربردی تعالیم اسلامی در تربیت دینی فرزند، لقمه حلال والدین می باشد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: آثار کسب حلال، در نسل انسان آشکار می شود،

به نظر روان شناسان، «سلامت بدن بیش از هر چیز، به چگونگی غذای شخص مربوط است و حالات روانی و روحی نیز همواره از حالات بدنی متاثر می شود و بدین ترتیب، چگونگی تغذیه در رشد ذهنی و بدنی انسان اثر می کند.»[1]

در زمینه تاثیر غذا بر رفتار و تربیت دینی انسان، جای انکار نیست. از این رو، دین اسلام برای جلوگیری از پیامدهای ناگوار آن نسبت به تغذیه مادران و فرزندان، توصیه های فراوانی نموده که اگر به خوبی اجرا شود، مسلما مشکلات تربیتی پدید نمی آید.

کودکانی که به هر خلافی دست می زنند

امروزه بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی در اثر غذاهایی است که به نحوی از راه حرام به دست آمده و در خانواده ها به مصرف می رسد. کودکانی که با غذای حرام تغذیه شوند و دوره حساس کودکی را به همین صورت سپری نمایند، فطرت دینی خود را از دست می دهند و به هر خلافی دست می زنند. دلیل بر این مطلب کلامی است از امام حسین(علیه السلام) که در روز عاشورا پس از ناامیدی از هدایت لشگریان عمر سعد خطاب به آنان فرمودند: «به تحقیق، شکم های شما از حرام پر شده است»[2]

2 فاکتور اصلی در شناخت مفهوم تربیت دینی

شناخت مفهوم «تربیت دینی » منوط به شناخت معنای دو کلمه «تربیت» و «دین » است. از این رو، لازم است به معانی این دو واژه اشاره شود:

واژه «تربیت » در لغت، به معنای پرورانیدن یا پرورش دادن - یعنی: به فعلیت رساندن نیروهای بالقوه[3]- آمده. اما در اصطلاح، تعاریف متعددی از آن ارائه شده است. این تعاریف در عین تعدد، همگی در این جهت توافق دارند که تربیت فرایندی است که نتیجه اش تغییر رفتار فرد (اعم از ظاهری و باطنی) و کسب هنجارهای مورد قبول می باشد.

پدر و مادر ابتدا خود عامل به خیر و خوبی باشند. در خانه ای که پدر و مادر به واجبات، محرمات و حلال و حرام توجه نمی کنند یا به نماز اول وقت اهمیت نمی دهند نباید انتظار داشته باشند که فرزندانشان دینی تربیت شوند.

واژه «دین» نیز در لغت، به معنای کیش، آیین، طریقت، و شریعت[4] و در اصطلاح، عبارت است از: مجموعه اصول و قواعد بنیادی و احکام و دستوراتی که از سوی خدا به انسان داده شده است. به عبارت دیگر، دین شامل گزاره های توصیفی و تجویزی است و سه عنصر اساسی دارد:

الف. شناخت: نخستین عنصر مؤثر در دین داری و تدین، علم به اصول و قواعد ضروری دین است. یعنی متدین باید گزاره های دینی را از طریق استدلال و برهان عقلی دریافت نماید. آنچه در این زمینه قابل توجه است این که درباب شناخت گزاره های دینی، نباید به ظن و گمان قناعت کرد؛ زیرا خداوند می فرماید: «لا تقف ما لیس لک به علم[5]؛ از چیزی که به آن علم نداری پیروی نکن». بلکه به علم و یقین باید رسید.

ب. ایمان: عنصر دوم در دین التزام قلبی انسان به باورها و اصول مسلم دینی است. به کسی که اعتقاد قلبی نسبت به خدا نداشته باشد، متدین گفته نمی شود.

ج. عمل: عنصر سوم دین عمل به گزاره های تجویزی و احکام دینی است؛ یعنی: آنچه را فرد از باورهای دینی می داند و به آن ایمان دارد، در مرحله عمل نیز آشکار سازد. در موارد متعددی از قرآن کریم، ایمان پیش از عمل صالح ذکر شده است؛ مانند «آمنوا و عملوا الصالحات»[6] و این می رساند که هیچ عملی بدون ایمان نیکو و پذیرفته نیست.

بنابراین مفهوم «تربیت دینی » در ارتباط با سه محور شناخت، ایمان و عمل قابل تحقق است. این سه عنصر در تربیت دینی هر کس، نقش اساسی دارد.

بچه هایتان را با خودتان به مجالس عزای سیدالشهدا(علیه السلام) ببرید که معنویت آن مجالس فرزندانتان را جذب می کند چرا که این محافل تردد ملائکه است و بدون شک در تربیت دینی آنها موثر خواهد بود.

راهکارهای تربیت دینی خانواده

در باب تربیت فرزندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چهار راهکار معرفی می کنند. در ادامه به معرفی این 4 راهکار می پردازیم:

راهکار اول: پدر و مادر ابتدا خود عامل به خیر و خوبی باشند. در خانه ای که پدر و مادر به واجبات، محرمات و حلال و حرام توجه نمی کنند یا به نماز اول وقت اهمیت نمی دهند نباید انتظار داشته باشند که فرزندانشان دینی تربیت شوند. والدین باید صداقت، رفاقت، تدین و مهربانی و اهل عمل بودن به خیر و خوبی ها را از خود نشان دهند.

راهکار دوم: فرزندانتان را متذکر خدا قرار دهید و این به معنی تسبیح دادن به دست فرزند نیست، بلکه باید بستر خانواده بستر ذکر و یاد خدا باشد و یاد خدا به طوری در آن خانه قوی باشد که کسی جرأت گناه نداشته باشد.

راهکار سوم: فرزندانتان را امر به معروف و نهی از منکر کنید و بدانید با که می رود، کجا می رود و چه می کند. اما فرزندی که ازدواج کرد و رفت تلاش نکنید سلیقه ها و نظراتتان را به او تحمیل کرده و زندگی او را خراب کنید بلکه به آنها نظر مشورتی بدهید زیرا امر به معروف باید همراه با رفاقت باشد.

راهکار آخر: رفیق بودن پدر و مادر با فرزندانشان. کلید تربیت یک کلمه است و آن اینکه با فرزندانتان رفیق شوید و نگذارید قبل از شما کسان دیگری با آنها رفیق شوند.

توصیه ای به مادران برای بردن فرزندان به مجالس عزای سیدالشهدا(علیه السلام)

در ایامی قرار داریم که به استقبال ماه محرم می رویم، پیشنهاد می کنیم که فرزندانتان را از این مجالس محروم نکنید، بچه هایتان را با خودتان به مجالس عزای سیدالشهدا(علیه السلام) ببرید که معنویت آن مجالس فرزندانتان را جذب می کند چرا که این محافل تردد ملائکه است و بدون شک در تربیت دینی آنها موثر خواهد بود.

پی نوشت:
1- شعاری نژاد، روان شناسی رشد، ص 148.
2- جواد قیومی، صحیفة الحسین(علیه السلام)، قم انتشارات اسلامی، 1374، ص 292؛ عن الحسین(علیه السلام) «فقد ملئت بطونکم من الحرام.»
3و 4- علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، واژه «تربیت » و «دین »
5- سوره اسراء: آیه 32.
6- سوره یونس: آیه 10.

منابع:
برنامه سمت خدا؛ بیانات حجت الاسلام عالی.
پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه.
فصلنامه معرفت، شماره 32.