ابن شعار؛ اديب و مورخ مسلمان

ابن شعار، ابوالبرکات کمال الدین، مبارک بن احمد بن حمدان موصلى، ادیب و مورخ مشهور سده هفتم هجری به شمار می رفت. ابن شعار در تاریخ بیست و سوم صفرالمظفر سال ۵۹۳ هجری قمری (مصادف با دسامبر ۱۱۹۶م) در موصل چشم به جهان گشود و در حلب  درگذشت  (یونینی ، 1/33؛ ذهبی ، 3/274).
از جزئیات زندگى و استادان و آموخته های او هیچ اطلاعى در دست نیست. تنها مى دانیم که در ۶۲۸ق در اربل منصبى دیوانى داشته است. شهرت وی عمدتاً ناشى از کتاب «عقود الجمان فى شعراء هذا الزمان» است. ابن فوطى روایت مى کند که ابن شعار مدت ۵۰ سال در سفر و حضر به گردآوری شرح احوال و گزیده اشعار شاعران عصر خویش مشغول بوده است.  از جزئیات  زندگی  و استادان  و آموخته های  او هیچ  اطلاعی  در دست  نیست . تنها می دانیم  که  در 628ق  در اربل  منصبی  دیوانی  داشته  است  (نک: ابن  خلکان ، 4/150؛ قس : عزاوی ، 1/75). شهرت  وی  عمدتاً ناشی  از کتاب  عقود الجمان  فی  شعراءِ هذا الزمان  است . ابن  فُوَطی  روایت  می کند که  ابن  شعّار مدت  50 سال  درسفر و حضر به  گردآوری  شرح  احوال  و گزیدهٔ اشعار شاعران  عصر خویش  مشغول  بوده  است  ( تلخیص ، «کتاب  الکاف »، 241). از روایات  منابع  چنین  برمی آید که  وی  برای  آگاهی  از شرح  حال  و آثار شاعران  و بزرگان  عصر خویش  که  احیاناً برخی  از آنان  مناصب  حکومتی  نیز داشتند (عزاوی ، همانجا)، اغلب  خود به  دیدار آنان  می شتافته  تا از زبان  ایشان  شرح  حال  و گزیده ای  از اشعارشان  را بشنود و در کتاب  خود بیاورد. برخی  از این  ملاقاتها را ابن  فوطی  ( تلخیص ، 4(1)/248، 548، 633) و یونینی  (1/334- 335) نقل  کرده اند. وی  ظاهراً با ابن  خلکان  (ه م ) که  معاصر او بوده ، دوستی  و همنشینی  داشته  و بی شک  به  همین  دلیل  ابن  خلکان  او را «صاحبنا» خوانده  است  (6/65). ابن  شعار نخست  ذیلی  به  معجم  الشعراء مرزبانی  (د 384ق ) با عنوان  تحفهٔ الوزراء نگاشت  و در آن  به  شرح  حال  و آثار شاعران  تا 600ق / 1203م  پرداخت  (ابن  فوطی ، تلخیص ، 4(3)/10). و پس  از اتمام  آن  در 631ق  (حاجی  خلیفه ، 2/1734) به  تألیف  عقود الجمان  پرداخت  (ابن  فوطی ، تلخیص ، «کتاب  الکاف »، همانجا) و در آن  به  گفتهٔ خود وی  (نک: عزاوی ، همانجا؛ جامعه ، 2/186) شرح  حال  و آثار شاعرانی  را نوشت  که  سدهٔ 7ق  را درک  کرده  بودند. از این  رو نظر بروکلمان  GAL,S,) که  تحفهٔ الوزراء را با عقود الجمان  یکی  انگاشته ، صحیح  به  نظر نمی رسد. عقود الجمان  که  مورد استفادهٔ مؤلفانی  چون  ابن  صابونی  (ص  253-254)، ابن  ابی  الوفا (1/298، 2/95، 198)، ابن  فوطی  ( تلخیص ، 4(1)/218، 248، 548، 633، 4(2)/778، 937، 4(3)/40) و حتی  ابن  خلکان  (6/65، 138، 7/38، 93، 236) بوده ، در 10 جلد و به  ترتیب  حروف  الفبا نوشته  شده  است . نسخه ای  از آن ، بجز جلدهای  2 و 8، به  شماره های  2323 تا 2330 در کتابخانهٔ اسعد افندی  موجود است  (عزاوی ، 76؛ ، GAL,S همانجا). در پاره ای  مآخذ دو اثر مختلف  به  نامهای  عقود الجمان  فی  شعراءِ هذا الزمان  و قلائد الجمان  فی  فرائد شعراء هذا الزمان  به  وی  نسبت  داده  شده  (بغدادی ، 2/3؛ کحاله ، 8/171)، اما با توجه  به  اینکه  مؤلف  خود در مقدمهٔ عقود الجمان  آن  را قلائد الجمان  فی  فرائد شعراء هذا الزمان  نامیده  (جامعه ، همانجا)، چنین  به  نظر می رسد که  یک  اثر دو عنوان  یافته ، ولی  نام  عقود الجمان  شهرت  بیشتری  پیدا کرده  است . یونینی  نیز کتابی  به  نام  قلائد الفرائد را به  ابن  شعّار نسبت  داده  (1/334) که  آن  هم  ظاهراً همین  اثر است . حاجی  خلیفه  (1/383) و بغدادی  (همانجا) تذکره ای  را نیز در 12 جلد به  ابن  شعّار نسبت  داده اند که  در هیچ یک  از منابع  کهن  اشاره ای  به  آن  نشده  است .

مآخذ:
ابن  ابی  الوفاء، عبدالقادر، الجواهر المضیئهٔ، حیدرآباد دکن ، 1332ق ؛ ابن  خلکان ، وفیات ؛ ابن  صابونی ، محمد، تکملهٔ اکمال ، به  کوشش  مصطفی  جواد، عراق ، 1377ق /1957م ؛ ابن  عماد، عبدالحی ، شذرات  الذهب ، قاهره ، 1351ق ؛ ابن  فوطی ، عبدالرزاق ، تلخیص  مجمع  الا¸داب ، به  کوشش  مصطفی  جواد، دمشق ، 1382ق ؛ همو، همان ، «کتاب  الکاف »، به  کوشش  حافظ محمد عبدالقدوس ، 1358ق /1939م ؛ بغدادی ، هدیه ؛ جامعه ، خطّی  (تاریخ )؛ حاجی  خلیفه ، کشف ؛ ذهبی ، محمد، العبر، به  کوشش  محمد سعید بن  بسیونی ، بیروت ، 1985م ؛ عزاوی ، عباس ، التعریف  بالمورخین ، عراق ، 1376ق ؛ کحاله ، عمررضا، معجم  المؤلفین ، بیروت ، 1957م ؛ یونینی ، موسی ، ذیل  مرا¸هٔ الزمان ، حیدرآباد دکن ، 1374ق /1954م ؛ نیز: GAL,S. بشری  حشمت  پسند تایپ  مجدد و ن  * 1 * زا ن  * 2 * زا