حضرت زهرا(سلام الله علیها)/تاریخ شناسی/نشانه های آتش زدن در منابع اهل سنت

با وجود این که مورّخین اهل سنّت نوعاً از ثبت «وقوع احراق خانه فاطمه علیهاالسّلام» خودداری کرده اند، آیا نشانه هایی راهگشا جهت کشف این حقیقت در میان کتب ایشان وجود دارد؟
پاسخ:
شاید در اکثر کتب اهل سنّت شرح «وقوع احراق خانه فاطمه علیهاالسّلام» ثبت نشده باشد، امّا با جمع بندی مجموعه قرائن و شواهد موجود در کتب معتبر و مهمّ ایشان، وقوع این ماجرا برای هر محقّقِ تیزبینی قابل اثبات خواهد بود.
خاطرنشان می گردد که: در منابع اهل سنّت تنها «تهدیدهای جدّی عمر بن خَطّاب برای به آتش کشیدن خانه و جمع آوری هیزم جهت اجرای این تهدید» ثبت شده،(1)(2) و در خصوص سایر حوادث تلخ و ناگوار «احراق بیت فاطمه علیهاالسّلام»، تحریف گسترده ای در منابع عامّه صورت گرفته است، در مواردی حتّی تلاش شده بر ماجرای «تهدیدهای خشونت بار عمر بن خَطّاب به آتش افروزی» نیز سرپوش گذاشته شود. برای مثال:
در برخی مدارک، «تهدید به احراق» یعنی واژه «لَاُحْرِقَنَّ: حتماً می سوزانم» به «لَاَفْعَلَنَّ: حتماً انجام می دهم» تبدیل شده و تحریف گردیده است. (3)
به این ترتیب، سخن «عمر بن خَطّاب» که اهل خانه را به آتش افروزی تهدید می کرد، به جملاتی مانند «آن کار را انجام می دهم!» تغییر یافته است!؟
ابن  أبی الحدید معتزلی (متوفّای 656) در کتاب معروفِ خویش به نام «شرح نهج  البلاغه» به نقل از کتاب «مُروجُ الذهب» تألیف مسعودی (متوفّای 346) چنین می نویسد:
قالَ الْمَسْعُودِیُّ: وَ کانَ عُرْوَةُ بْنُ الزُبَیْرِ یُعَذِّرُ أخاهُ عَبْدَاللهِ فِی حَصْرِ بَنِـی هاشِـمٍ فِی الشِعْبِ وَ جَمْعِهِ الْحَطَبَ لِیُحْرِقَهُمْ وَ یَقُولُ: إنَّما أرادَ بِذلِکَ ألّا تَنْتَشِرَ الْکَلِمَةُ وَ لایَخْتَلِفَ الْمُسْلِمُونَ وَ أنْ یَدْخُلُوا فِی الطاعَةِ فَتَکُونَ الْکَلِمَةُ واحِدَةً، کَما فَعَلَ عُمَرُبْنُ الْخَطّابِ بِبَنِی هاشِمٍ لَمّا تَأخَّرُوا عَنْ بَیْعَـةِ أبِی بَکْرٍ، فَإنَّهُ أحْضَرَ الْحَطَبَ لِیُحْرِقَ عَلَیْهِمْ الدارَ. (4)
مسعودی می گوید: عروة بن زبیر برادرش عبدالله [بن زبیر بن عَوّام] را در محاصره بنی هاشم در درّه ای [در مکّه] و جمع آوری کردن او هیزم را برای آتش زدن آنان [در وقایع مربوط به سال های دهه ششم و هفتم هجری که آل زبیر به دنبال کسب حکومت بودند] معذور می دانست و می گفت:
او این کار را برای آن کرد که تفرقه و پراکندگی ایجاد نشود و مسلمانان با هم اختلاف نکنند و آنان (بنی هاشم) نیز به اطاعت او درآیند و در نتیجه با هم متّحد شوند؛ همان طور که عمر بن خَطّاب این کار را با بنی هاشم کرد، وقتی آنان (امیرمؤمنان علیه السّلام و صدّیقه طاهره علیهاالسّلام) از بیعت با ابوبکر درنگ کردند. پس همانا او هیزم فراهم کرد تا خانه را بر آن ها بسوزاند.
همان گونه که مشاهده شد، ابن  أبی الحدید معتزلی اذعان می کند که در قرن ششم، در کتاب مسعودی، نام خلیفه دوم به عنوان عامل اصلی ماجرای هجوم به بیت فاطمه علیهاالسّلام و تهدید به آتش زدن آن، آمده است؛ امّا در برخی چاپ های امروزین کتاب «مُروجُ الذهب» این نام حذف گردیده و ماجرا با صیغه فعل مجهول آمده است:
کانَ عُرْوَةُ بْنُ الزُبَیْرِ یُعَذِّرُ أخاهُ إذا جَری ذِکْرُ بَنِی هاشِمٍ وَ حَصْرِهِ إیّاهُمْ فِی الشِعْبِ وَ جَمْعِهِ لَهُمْ الْحَطَبَ لِتَحْرِیقِهِمْ وَ یَقُولُ: إنَّما أرادَ بِذلِکَ إرْهابَهُمْ لِیَدْخُلُوا فِی طاعَتِهِ، کَما اُرْهِبَ بَنُوهاشِمٍ وَ جُمِـعَ لَهُمْ الْحَطَبُ لِإحْراقِهِمْ إذْ هُمْ أبَوا الْبَیْعَةَ فِیما سَلَفَ. (5)
عروة بن زبیر برادرش را وقتی صحبت از ماجرای بنی هاشم و محاصره کردن او آنان را در درّه و جمع آوری کردن او هیزم را برای آتش زدن آن ها به میان می آمد، معذور می دانست و می گفت: او این کار را کرد تا آنان را با ترساندن، به اطاعت از خود وادار کند؛ همان گونه که در قبل نیز بنی هاشم ترسانیده شدند و برای آتش زدنشان هیزم فراهم و جمع آوری شد؛ آن هنگام که آنان از بیعت با پیشینیان امتناع کردند.
در این نقل قول، نه تنها نامی از خلیفه دوم نیامده است، بلکه نام خلیفه اوّل نیز که این وقایع به جهت بیعت با او اتّفاق افتاده، حذف گردیده است. این حذف و تغییر، پایان ماجرا نیست؛ چرا که در سایر چاپ های کتاب «مُروجُ الذهب» قسمت آخر روایت تاریخی فوق، «به  طور کامل» سانسور شده است!؟
از این قبیل شواهد حاکی از تحریف که بگذریم، نوبت به ارائه نمونه هایی از شواهد و قرائن پراکنده در منابع اهل سنّت در زمینه «وقوع احراق خانه فاطمه علیهاالسّلام» می رسد که با دقّت بدان ها توجّه فرمایید:
بررسی شواهد پراکنده
الف) قرائن آتش زدن درب خانه فاطمه علیهاالسّلام
قرینه یکم)
«بَلاذُری (متوفّای 224)»(6) می نویسد:
أنَّ أبابَکْرٍ أرْسَلَ إلی عَلِیٍّ یُرِیدُ الْبَیْعَةَ فَلَمْ یُبایِـع. فَجاءَ عُمَرُوَ مَعَهُ فَتِیلَه. (7) ابوبکر سراغ علی فرستاد تا از وی بیعت بگیرد؛ ولی او بیعت ننمود؛ لذا عمر، فتیله(8) به دست، آمد.
قرینه دوم)
در وصف نحوه «آمدن عمر» می خوانیم:
إنَّ عُمَرَ جاءَ إلی بَیْتِ عَلِیٍّ لِیُحَرِّقَهُ عَلی مَنْ فِیهِ. (9) عمر سوی خانه علی آمد تا خانه را با اهلش بسوزاند.
قرینه سوم)
«ابوالفِداء (متوفّای 732)»(10) می نویسد:
فَأقْبَلَ عُمَرُ بِشَیْءٍ مِنْ نارٍ عَلی أنْ یُضْرِمَ الدارَ. (11) عمر با پاره ای از آتش پیش آمد تا خانه را به آتش کشد.
همچنین، در نقل «ابن عبد ربّه (متوفّای 328)» می خوانیم:
فَأقْبَلَ بِقَبَسٍ مِنْ نارٍ عَلی أنْ یُضْرِمَ عَلَیْهِمْ الدارَ. (12) او با پاره ای از آتش پیش آمد تا خانه را بر سر اهلش به آتش کشد.
ب) تدارک همه امکانات لازم جهت به آتش کشاندنِ خانه فاطمه علیهاالسّلام
توجّه شود که بسنده کردن به یک تهدید کلامی و لفظی با فراهم آوردن همه امکانات لازم برای اجرای یک تهدید عملیّاتی فرق دارد، و طبق مدارک عامّه، عمر علاوه بر تهدید جدّیِ لفظی، تمام امکانات را هم تدارک دیده بود. لذا حوادث تلخ «هجوم به بیت فاطمه علیهاالسّلام» را جهت استنباطِ وقوع احراق دوباره مرور می کنیم.
حادثه یکم)
ابوبکر دستور اکید صادر می کند:
قالَ: ائْتِنِی بِهِ بِأعْنَفِ الْعُنْفِ. (13) گفت: او (علی بن ابی طالب علیه السّلام) را به شدیدترین نحو ممکن [و به هر صورت، به جهت اخذ  بیعت] به نزد من بیاور.
إنْ أبَوا فَقاتِلْهُمْ. (14) اگر [برای انجام بیعت] خارج نشدند، با آن ها بجنگ!
حادثه دوم)
عمر هیزم می طلبد: فَدَعا بِالْحَطَبِ. (15) دستور داد: هیزم فراهم آورید!
حادثه سوم)
عمر فتیله می آورَد: فَجاءَ عُمَرُ وَ مَعَهُ فَتِیلَه. (16) پس عمر، فتیله به دست، آمد.
حادثه چهارم)
عمر پاره ای آتش می آورَد: فَأقْبَلَ عُمَرُ بِشَیْءٍ مِنْ نارٍ. (17) عمر با پاره ای از آتش پیش آمد.
حادثه پنجم)
عمر سوگند یاد می کند: وَ اللهِ! لَاُحَرِّقَنَّ عَلَیْکُمْ أوْ لَتَخْرُجُنَّ إلی الْبَیْعَه. (18) به خدا سوگند! یا برای بیعت خارج می شوید یا خانه را بر  شما به آتش می کشم.
حادثه ششم)
نقل های تاریخی حاکی از آن است که حضرت زهراعلیهاالسّلام، تهدیدِ عمر بن خَطّاب مبنی بر سوزاندنِ خانه را جدّی دانسته و به واقعی بودنِ آن تصریح فرموده اند؛ چنانچه در نقل ابن أبی شیبه خواندیم:
فَقالَتْ: ... وَ أیْمُ اللهِ لَیُمْضِیَنَّ لِما حَلَفَ عَلَیْهِ... (19) آن بانو فرمود: ... به خدا سوگند، او به آنچه برایش سوگند خورده، عمل می کند.
همچنین در نقل ابن عبد البَرّ (متوفّای 463)، مندرج در کتاب «الإستیعاب فی معرفة الأصحاب» (جلد 3، صفحه 100)، چاپ: بیروت؛ (جلد 3، صفحه 975)، چاپ: مصر، می خوانیم:
فَقالَتْ لَهُمْ: ... وَ أیْمُ اللهِ لَیَفِیَنَّ بِها... (20)
آن بانو به ایشان فرمود:
... به خدا سوگند، او به آن [= سوگندش] وفا می کند.
نتیجه:
تهدید به سوزاندنِ خانه، کاملاً جدّی و واقعی بوده است. (21)
همچنین باید گفت:
با وجود سرپوش های گسترده  بر حوادث تلخ و ناگوار «احراق بیت فاطمه علیهاالسّلام»، برخی شواهد و قرائن، حاکی از آن است که در قرن های هشتم و نهم هجری قمری، بعضی از بزرگان اهل تسنّن، به انکار صریح ادّعای شیعیان مبنی بر «وقوع احراق و تحقّق آتش افروزی» اقدام ننموده اند. شاید این سکوت از آن جا ناشی می گردید که در آن زمان (نزدیک به 500 سال پیش) هنوز منابع اهل تسنّن از اسناد وقوع این آتش افروزی، به  طور کامل پاک سازی نشده بود و شیعیان می توانستند با استناد به برخی مدارک اهل تسنّن، «وقوع احراق» را به اثبات برسانند. افروزی، به  طور کامل پاک سازی نشده بود و شیعیان می توانستند با استناد به برخی مدارک اهل تسنّن، «وقوع احراق» را به اثبات برسانند.
خواجه نصیرالدین طوسی قدّس سرّه (متوفّای 672) از علمای بزرگِ شیعه، در کتاب «تجرید الإعتقاد» که با شرح علّامه حلّی قدّس سرّه (متوفّای 726) به چاپ رسیده است، چنین می نویسد:
وَ بَعَثَ إلی بَیْتِ أمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علیه السّلام لَمّا امْتَنَعَ عَنْ الْبَیْعَةِ فَأضْرَمَ فِیهِ النارَ وَ فِیهِ فاطِمَةَ علیهاالسّلام.(22)
[ابوبکر، گروهی را] به  سوی خانه امیرمؤمنان علیه السّلام فرستاد، آن هنگام که ایشان از بیعت [با ابوبکر] امتناع کردند. پس خانه را به آتش کشید در حالی که فاطمه علیهاالسّلام در آن بود.
شمس الدین اسفراینی(23) و علاءالدین قوشچی(24) ـ که از علمای سرشناس اهل تسنّن در قرن های هشتم و نهم هجری هستند ـ هر دو، بر کتاب خواجه نصیرالدین طوسی قدّس سرّه ردّیّه نوشته اند.
امّا این دو، زمانی که به جمله های فوق و ماجرای «احراق» رسیده اند، نه تنها کلام محقّق طوسی قدّس سرّه را منکر نشده اند، بلکه در صحّت روایت فوق، شک نیز نکرده اند و آن را ضعیف هم نشمرده اند.
جالب آن است که رویّه این دو، انکار سخنان محقّق طوسی قدّس سرّه بوده است و هر دو از علمای متعصّب اهل سنّت می باشند؛ چنان که این موضوع را از نقد آنان بر آثار شیعه می توان استنباط کرد.(25)
این موضوع، نشانگر آن است که تا قرن نهم هجری، انکار این ماجرا به  سبب وجود برخی مدارک، مشکل بوده است، هرچند بعدها همین اسناد و مدارک نیز مورد کتمان قرار گرفته و به تدریج حذف گردیده است؛ چنانچه سیّد مرتضی (متوفّای 436)، بعد از نقل «تهدید به احراق، به روایتِ بَلاذُری»(26) می نویسد:
وَ هذا الْخَبَرُ قَدْ رَوَتْهُ الشِیعَةُ مِنْ طُرُقٍ کثِیرَةٍ وَ إنَّما الطَرِیفُ أنْ نَرْوِیَهُ بِرِوایَةٍ لِشُیُوخِ مُحَدِّثِی الْعامَّةِ وَ لکِنَّهُمْ کانُوا یَرْوُونَ ما سَمِعُوا بِالسَلامَةِ وَ رُبَّما تَنـَبـَّهُوا عَلی ما فِی بَعْضِ ما یَرْوُونَهُ عَلَیْهِمْ فَکَفُّوا عَنْهُ... (27)
و این خبر را شیعه از راه های زیادی روایت کرده است و نکته جالب این است که:
ما آن را به روایت بزرگان محدّثین اهل سنّت روایت کنیم؛ امّا آن ها [در ابتدا] آنچه شنیده بودند را به درستی روایت می کردند؛ امّا چه بسا به برخی از آنچه به ضرر خودشان روایت می کردند، آگاهی یافتند و از [نقل] آن، صرف نظر نمودند...
نشانه هایی از اسناد آتش زدن درب خانه فاطمه علیهاالسّلام
امّا با وجود این گستردگی تحریفاتی که در طول تاریخ در کتب اهل سنّت رخ داده است، باز هم نشانه هایی حاکی از آتش زدن درب خانه حضرت زهرا علیهاالسّلام را می توان بازخوانی نمود:
نشانه یکم)
«ابن أبی الحدید معتزلی (متوفّای 656)»(28) می نویسد:
فَأمّا حَدِیثُ التَحْرِیقِ... الشِیعَةُ تَنْفَرِدُ بِهِ، عَلی أنَّ جَماعَةً مِنْ  أهْلِ الْحَدِیثِ قَدْ رَوَوْا نَحْوَهُ. (29)
امّا واقعه آتش افروزی... آن را تنها شیعیان نقل کرده اند؛ هرچند که گروهی از «اهل حدیث» نیز همانند آن را روایت کرده اند.
این بدان معنی است که در زمان «ابن أبی الحدید» در میان آثار اهل حدیث، اسنادی حاکی از وقوع احراق یافت می شده است.(30)
نشانه دوم)
در ادامه دیدگاه ابن أبی الحدید معتزلی، به نوشته یکی از فقها و متکلّمین نامدار امامیّه اشاره می کنیم:
«ذوالمجدَیْن، جناب سیّد مرتضی عَلَم الهُدی قدّس سرّه (متوفّای 436)» در پاسخ به عالم سنّی، «قاضی عبد الجبّار (متوفّای 415)» می نویسد:
قَد بَـیَّـنّا أنَّ خَبَرَ الْإحْراقِ قَدْ رَواهُ غَیْرُ الشِیعَةِ مِمَّنْ لا یُتَّهَمُ عَلی الْقَوْمِ... (31)
روشن نمودیم که خبر آتش افروزی را جماعتی از راویانِ غیر شیعه ـ که نزد اهل  سنّت متّهم نیستند ـ نیز نقل کرده اند.
جمع بندی و نتیجه گیری:
با توجّه به این که بر اساس شواهد ارائه شده، نقل احراق تا زمان ابن أبی الحدید و حتّی پس از آن تا قرن نهم هجری، در پاره ای از کتب اهل سنّت موجود بوده و سپس مورد حذف و تحریف قرار گرفته است، با تأمّل در نقل های باقی مانده و با مشاهده شواهد و قرائن و حوادث ثبت شده در کتب اهل سنّت، نه تنها برای یک پژوهشگر ژرف اندیش ثابت خواهد شد که تهدید به احراق مسأله ای کاملاً جدّی بوده و همه تدارکات لازم جهت وقوع آن نیز، فراهم شده است، بلکه با تأمّلی عمیق تر ثابت خواهد شد که وقوع احراق در ماجرای «هجوم به خانه فاطمه علیهاالسّلام» از لحاظ منطقی، امر بعیدی نبوده، بلکه فراتر از آن، قابل حدس و پیش بینی نیز می باشد.

--------------------------
پی نوشت ها:
1- مُروجُ الذهب، مسعودی (متوفّای 346)، ج 3، ص 77 (چاپ: دار الهجره، قم)؛ المُصنَّف، ابن  أبی شیبه )متوفّای 235)، ج 8، ص 572 (چاپ: دار الفکر)؛ الإمامة و السیاسه، ابن  قُتَیْبَه دِیْنَوَری (متوفّای 276)، ج 1، ص 17 ـ 20؛ أنساب الأشراف، بَلاذُری (متوفّای 289)، ج 1، ص 586، (چاپ: دار المعارف، قاهره) و ج 2، ص 268 (چاپ: دار الفکر(؛ تاریخ طبری، محمّد بن جَریر طبری )متوفّای 310)، ج 2، ص 443؛ شرح نهج  البلاغه، ابن  أبی الحدید معتزلی (متوفّای 656)، ج 6، ص 48؛ العقد الفرید، ابن  عبد ربّه اندلسی (متوفّای 328)، ج 4، ص 242 (چاپ: دار الکتاب العربی) و ج 4، ص 259 (چاپ: مکتبة النهضة المصریّه) و ج 4، ص 87 (تحقیق: خلیل شریف الدین)؛ تاریخ أبی الفداء، ابوالفداء (متوفّای 732)، ج 1، ص 156 . شیبه )متوفّای 235)، ج 8، ص 572 (چاپ: دار الفکر)؛ الإمامة و السیاسه، ابن  قُتَیْبَه دِیْنَوَری (متوفّای 276)، ج 1، ص 17 ـ 20؛ أنساب الأشراف، بَلاذُری (متوفّای 289)، ج 1، ص 586، (چاپ: دار المعارف، قاهره) و ج 2، ص 268 (چاپ: دار الفکر(؛ تاریخ طبری، محمّد بن جَریر طبری )متوفّای 310)، ج 2، ص 443؛ شرح نهج  البلاغه، ابن  أبی الحدید معتزلی (متوفّای 656)، ج 6، ص 48؛ العقد الفرید، ابن  عبد ربّه اندلسی (متوفّای 328)، ج 4، ص 242 (چاپ: دار الکتاب العربی) و ج 4، ص 259 (چاپ: مکتبة النهضة المصریّه) و ج 4، ص 87 (تحقیق: خلیل شریف الدین)؛ تاریخ أبی الفداء، ابوالفداء (متوفّای 732)، ج 1، ص 156 .
2- برای آشنایی با بررسی های سندی نقل های حاکی از تهدید به احراق و دفاع علمی از اسناد آن ها بر اساس مبانی رجالی پذیرفته شده در میان دانشمندان  اهل سنّت، به کتاب های: «الحجّة الغرّاء علی شهادة الزهراء» تألیف: آیة الله جعفر سبحانی و «ظُلامة الزهراء فی روایات اهل السنّه» تألیف: شیخ یحیی عبدالحسن الدوخی مراجعه نمایید.
3- الإستیعاب، ابن  عبد البَرّ (متوفّای 463)، ج 2، ص 254 (چاپ: در حاشیه کتاب الإصابه (و ج 3، ص 975 (چاپ: دار الجلیل)؛ نهایة الإرب، نویری (متوفّای 733)، ج 19، ص 40 (چاپ: قاهره، 1395 هـ)؛ الوافی بالوفیات، صَفَدی (متوفّای 764)، ج 17، ص 311 (چاپ: بیروت، 1401 هـ).
در تمام کتب فوق، ردّ پای تحریف در تهدید به احراق «بیت فاطمه علیهاالسّلام» را می توان مشاهده نمود. نمونه دیگر تحریف را در این مدرک مشاهده کنید: فضائل الصحابه، احمد  بن حنبل (متوفّای 241)، ج 1، ص 364.
4- شرح نهج  البلاغه، ابن  أبی الحدید (متوفّای 656)، ج 20، ص 147 (چاپ: اسماعیلیان، به تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم).
5- مُروجُ الذهب، مسعودی (متوفّای 346)، ج 2، ص 79 (چاپ: بولاق، 1283 هـ) و ج 2، ص 72 (چاپ: الأزهریّه، 1303 هـ) و ج 3، ص 24 (چاپ: دار الرجاء، مصر، قاهره، 1357 هـ) و ج 3، ص 77 (چاپ: دار الهجره، قم( و ج 3، ص 86 (چاپ: مِیُمْنِیَه).
6ـ «ذهبی (متوفّای 748)» درباره او می نویسد: حافِظٌ أخْبارِیٌّ عَلّامَه.
او، حافظِ احادیث بسیار، آگاه به تاریخ و فردی دانشمند بود. (تذکرة الحفّاظ، ج 3، ص 892)
7ـ أنساب الأشراف، ج 1، ص 586.
8ـ فتیله به ریسمان تابیده ای گویند که برای برافروختن آتش، آن را شعله ور می سازند.
9ـ ر.ک: «روضة المناظر» (تألیف: ابن شحنه (متوفّای 882))، چاپ در حاشیه کتاب «الکامل» (تألیف: ابن اثیر (متوفّای 630))، ج 11، ص 113، چاپ: الأفندی، 1301 ق=)  ج 7، ص 164).
10- «ذهبی (متوفّای 748)» درباره او می نویسد: وَ کانَ الْمُؤیَّدُ کَرِیماً فاضِلاً عارِفاً لِلْفِقْهِ.
المؤیّد ]عماد الدین، ابوالفداء، اسماعیل بن علی[ فردی کریم، فاضل و دانای به احکام بود. (سِیَر أعلام النُبَلاء، ج 23، ص 274)
11ـ المختصر فی أخبار البشر، ج 1، ص 156 .
12ـ العقد الفرید، ج 5، ص 13 .
13ـ ر.ک: «أنساب الأشراف» (تألیف: بَلاذری، متوفّای 289)، ج 1، ص 587 =) ج 2، ص 269).
14ـ ر.ک: «العقد الفرید» (تألیف: ابن عبد ربّه، متوفّای 328)، ج 4، ص 242 =) ج 4، ص 259).
15- ر.ک: «الإمامة و السیاسه» (تألیف: ابن قُتَیْبَه، متوفّای 276)، ج 1، ص 12 .
16- ر.ک: «أنساب الأشراف» (تألیف: بَلاذری، متوفّای 224)، ج 1، ص 586 .
17ـ ر.ک: «المختصر فی أخبار البشر» (تألیف: ابوالفداء، متوفّای 732)، ج 1، ص 156 .
18ـ ر.ک: «تاریخ الاُمم و الملوک» (تألیف: طبری، متوفّای 310)، ج 2، ص 443 .
19- نقل های مشابه: ابن أبی الحدید (متوفّای 656)، «شرح نهج البلاغه» (جلد 2، صفحه 45)، چاپ: بیروت؛ به نقل از جوهری (متوفّای 323) ـ متّقی هندی (متوفّای 975)، «کنز العمّال فی السنن الأقوال و الأفعال» (جلد 5، صفحه 651، رقم 14138)، چاپ: حلب، 1390 هـ.
20- نقل های مشابه: نُوَیْری (متوفّای 733)، «نهایة الإرب فی فنون الأدب» (جلد 19، صفحه 40)، چاپ: مصر، 1395 هـ ـ صَفَدی (متوفّای 764)، «الوافی بالوفیات» (جلد 17، صفحه 311)، چاپ: بیروت، 1401هـ.
21- در کتاب «هجوم اوّل به روایت یعقوبی» (تألیف: علی لبّاف، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر) شرح داده شده که «تهدید به احراق بیت فاطمه علیهاالسّلام»، در دو نوبت، واقع شده است:
ـ نوبت اوّل مربوط به «هجوم منجر به شکست تحصّن» می باشد که در این مرحله، حادثه آتش افروزی به وقوع نپیوست.
ـ نوبت دوم مربوط به «هجوم اصلی» می باشد که به تصریح منابع معتبر امامیّه، در این نوبت،حادثه آتش افروزی تحقّق یافته و درب خانه فاطمه علیهاالسّلام آتش گرفته است.
[ر.ک: «و آتش زبانه می کشید» (تألیف: علی لبّاف)، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.]
بنابراین، دیدگاه شیعیان مبنی بر شعله ور شدن آتش بر درب خانه فاطمه علیهاالسّلام، تنها به حادثه «هجوم اصلی» اختصاص دارد که متأسّفانه، در منابع اهل سنّت، به شدّت دستخوش حذف و تحریف گردیده است. [ر.ک: «حقایق پنهان» (تألیف: علی لبّاف، عدنان درخشان)، ص 26 ـ 29، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.]
22- کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، علّامه حلّی قدّس سرّه (متوفّای 726)، ص 376 ـ 377 .
23- شمس الدین اسفراینی (متوفّای 826) در کتاب «تسدید العقائد فی شرح تجرید القواعد».
24- علاءالدین قوشچی (متوفّای 779) در کتاب «شرح التجرید» (چاپ سنگی).
25- تعصّب قوشچی به حدّی است که برخی علمای شیعه او را «متعصّبِ عنودِ ستیزه جو» معرّفی می کنند. ر.ک: الرسائل الإعتقادیّه، خواجوئی (متوفّای 1173)، ج 1، ص 409 .
26- نقل وی از بَلاذرُی چنین است: وَ قَدْ رَوی الْبَلاذُرِیُّ... فَجاءَ عُمَرُ ـ وَ مَعَهُ قَبَسٌ ـ فَتَلَقَّتْهُ فاطِمَةُ عَلی الْبابِ، فَقالَتْ: یَابْنَ الْخَطّابِ! أ تُراکَ مُحْرِقاً عَلَیَّ بابِی؟ قالَ: نَعَمْ...
27- تلخیص الشافی (شیخ طوسی قدّس سرّه)، ج 3، ص 76، چاپ: مطبعة الآداب، نجف.
28ـ «ذهبی (متوفّای 748)» به معتزلی بودن «ابن أبی الحدید» تصریح کرده و می نویسد: فَإنَّ الْعِزَّ مُعْتَزِلیٌّ.
عزّ الدین ]عبد الحمید بن هبة الله، مشهور به ابن أبی الحدید[ معتزلی بود. (سِیَر أعلام النُبَلاء، ج 23، ص 274)
29ـ شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 21 .
30- «احمد بن حنبل (متوفّای 241)» پیشوای مکتب فکری «اهل حدیث» و پایه گذار «فقه حنبلی» در میان اهل سنّت می باشد. وی در کتاب «السُنّة» به تبیین اصول عقاید «اهل حدیث» پرداخته است.
او در واقع توانست در قرن سوم هجری، اصولی را به عنوان عقاید اهل سنّت پی ریزی کرده و به ترویج آن ها بپردازد.
فرازهایی از عقاید «اهل حدیث» بدین شرح می باشد: (ر.ک: «الإبانة فی اُصول الدیانه» (تألیف: ابوالحسن اشعری، متوفّای 324)، ص 18 ـ 19؛ «التنبیه و الرد» (تألیف: ابوالحسین مَلَطی، متوفّای 377)، ص 14 ـ 15.)
1. عقیده صریح و بی پروا به تجسیم و تشبیه خداوند!
2. تقدیرگرایی به مفهوم جبری آن!
3. فضیلت خلفای چهارگانه به ترتیبِ به خلافت رسیدنِ آن ها!
4. عدالت همه صحابه!
5. وجوب اطاعت از سلطان جائر!
31ـ الشافی فی الإمامه، ج 4، ص 119 .