چگونگي و چرايي حيات انسان در اين جهان

چگونگي و چرايي حيات انسان در اين جهان

در بينش قرآني و فلسفه الهي، هدف از حيات انساني در اين جهان، لذت جويي و کامجويي و خوشگذراني نيست بلکه هدف رسيدن به کمال و قله سعادت جاوداني و استقرار در جوار رحمت و رضوان الهي است:
خداوند متعال در قرآن کريم مي فرمايد: ﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ﴾؛ هر کسي چشنده مرگ است و ما شما را [چنانکه سزاوار است] به نوعي خير و شر [که تهيدستي، ثروت، سلامت، بيماري، امنيت و بلاست] آزمايش مي کنيم، و به سوي ما بازگردانده مي شويد.[1]
حال که انسان يک موجود آزمودني هست علاج موفقيت و رسيدن به هدف و پيروزي از اين آزمايش الهي را خداي متعال به بندگانش گوشزد کرده و مي فرمايد:
﴿اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّـهِ وَرضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ﴾[2]
بدانيد که زندگي دنيا [يي که دارنده اش از ايمان و عمل تهي است،] فقط بازي و سرگرمي و آرايش و فخرفروشيتان به يکديگر، و افزون خواهي در اموال و اولاد است، [چنين دنيايي] مانند باراني است که محصول [سبز و خوش منظره اش] کشاورزان را به شگفتي آورد، سپس پژمرده شود و آن را زرد بيني، سپس ريز ريز و خاشاک شود!! [که براي دنياپرستان بي ايمان] در آخرت عذاب سختي است و [براي مؤمنان که دنياي خود را در راه اطاعت حق و خدمت به خلق به کار گرفتند] از سوي خدا آمرزش و خشنودي است، و زندگي دنيا جز کالاي فريبنده نيست.
و در جاي ديگر مي فرمايد: ﴿وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾‏[3]
و زندگي دنيا بدون ايمان و عمل صالح بازي و سرگرمي است، و يقيناً سراي آخرت براي آنان که همواره پرهيزکاري مي کنند، بهتر است. آيا نمي انديشيد؟
﴿أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ﴾[4]
آيا به زندگى زودگذر دنيا به جاى نعمتهاى پايدار جهان ديگر راضى شديد؟ بدانيد كه برخوردارى از زندگى دنيا در برابر نعمتهاى جهان ديگر جز اندكى نيست.
﴿قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا * الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا﴾[5]
بگو: آيا مى خواهيد شما را از حال كسانى آگاه كنيم كه كارهاشان از همه زيانبارتر بود؟ آنان كه همه كوشش ايشان در زندگى دنيا گم و نابود گشت، در حالى كه خود مى پنداشتند كه كارهايى خوب مى كنند.
با نگاه سطحي به آيات الهي به دست می آيد که زندگي دنيوي و مادي ارزش دل بستن و تلاش براي آباداني آن نيست چرا که اين جهان خانه ابدي انسان نيست بلکه مکاني براي براي گرفتن کسب کمال و گرفتن و جمع کردن توشه راه و مقصد نهايي است. الدنيا مزرعة الاخرة لذا انسان عاقل و دور انديش نگاهش به اين جهان بايد مثل يک کشاورزي باشد که بر روي زمين خود مي کارد تا در روز مبادا و سختي از آن بهره مند گردد. لذا نياز انسان در روز مبادا که روز حسرت هم هست به اعمال صالح و خدا پسندانه است.
ائمه معصومين عليهم السلام در اين باره مي فرمايند:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ اله وَ سَلَّمَ: الدُّنْيَا دَارُ مَنْ لَا دَارَ لَهُ وَ مَالُ مَنْ لَا مَالَ لَهُ وَ لَهَا يَجْمَعُ مَنْ لَا عَقْلَ لَهُ وَ شَهَوَاتِهَا يَطْلُبُ مَنْ لَا فَهْمَ لَهُ وَ عَلَيْهَا يُعَادِي مَنْ لَا عِلْمَ لَهُ وَ عَلَيْهَا يَحْسُدُ مَنْ لَا فِقْهَ لَهُ وَ لَهَا يَسْعَى مَنْ لَا يَقِينَ لَهُ.
رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم می فرمايند: دنيا خانه كسى است كه خانه اى جاودان ندارد، و مال كسى است كه از مال راستين بى بهره است. عقل ندارد كسى كه براى آن جمع كند، و شعور ندارد كسى كه در پى شهوات آن باشد. از علم بى بهره است كسى كه بر سر آن به ستيزه گرى پردازد، از فهم دور است كسى كه بر آن رشك برد، و از يقين نصيبى ندارد كسى كه براى دست يافتن به آن تلاش كند.[6]
قَالَ عَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الدُّنْيَا دَارُ مَمَرٍّ لَا دَارُ مَقَرٍّ وَ النَّاسُ فِيهَا رَجُلَانِ رَجُلٌ بَاعَ فِيهَا نَفْسَهُ فَأَوْبَقَهَا وَ رَجُلٌ ابْتَاعَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَهَا
امام على عليه السلام: دنيا خانه گذر كردن است نه خانه ماندن، و مردمان در آن بر دو گونه اند: يكى آنكه خود را فروخت و هلاك كرد، و ديگرى آنكه خود را خريد و آزاد ساخت.[7]
قَالَ عَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إِنَ الدُّنْيَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا ... وَ مَتْجَرُ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ اكْتَسَبُوا فِيهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِيهَا الْجَنَّةَ
دنيا خانه راستى است براى كسى كه به راستى در آن عمل كند ... و محل تجارت اولياى خداست، كه در آن به كسب رحمت مى پردازند، و سود ايشان بهشت است.[8]

نتيجه
نتيجه ظاهري آيات الهي و روايات ائمه معصومين اين است که هيچ تجارتى چون عمل صالح نيست، و هيچ سودى همچون پاداش و ثواب الهى نيست.
و انسان نمى تواند از يك زندگى انسانى سالم و منزّه از طغيان و ستمگرى و آزمندى بهره مند شود، مگر اينكه به زندگى خود همچون پلى بنگرد كه بايد از آن بگذرد و به مقصدى عالى برسد. بنابر اين لازم است آنچه را كه بدان نياز دارد با خود برگيرد و باقى را برجاى گذارد، و آنچه را كه با خود برداشته است توشه راه كند،
چنان كه امام على عليه السلام مي فرمايد: ... فَلْتَكُنْ حَظُّكَ مِنَ الدُّنْيَا قِوَامُ صُلْبِكَ وَ إِمْسَاكُ نَفْسِكَ وَ تَزَوُّدٌ لِمَعَادِكَ.
 ... بايد بهره تو از دنيا به همين اندازه باشد كه بدنت بر سر پا ماند و جانت حفظ شود و براى آخرتت توشه اى فراهم آيد.[9]
هشدار بسيار مهم از امام سجاد عليه السلام درباره حيات و زندگي روزمره انسان
 الأمالي للشيخ الطوسي جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ بِإِسْنَادِهِ إِلَى شَقِيقٍ الْبَلْخِيِّ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ قَالَ: قِيلَ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ:
از حضرت علی بن حسين عليهما السلام سؤال کردند:
كَيْفَ أَصْبَحْتَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ: چگونه صبح کردي؟ يا ابن رسول الله.
قَالَ أَصْبَحْتُ مَطْلُوباً بِثَمَانٍ: حضرت در پاسخ فرمود: صبح کردم در حالي که، هشت صنف و گروه از ما طلبکارند:
اللَّهُ تَعَالَى يَطْلُبُنِي بِالْفَرَائِضِ: خداوند، طلب عبادت مي کند؛
وَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه بِالسُّنَّةِ: پيامبر اکرم صلي الله عليه واله مي خواهد به سنّتش عمل کنيم؛
وَ الْعِيَالُ بِالْقُوتِ: خانواده، نفقه و خرجي مي خواهند؛
وَ النَّفْسُ بِالشَّهْوَةِ: نفس، خواهش هايي از ما دارد؛
وَ الشَّيْطَانُ بِاتِّبَاعِهِ: شيطان، مي خواهد از او پيروي کنيم؛
وَ الْحَافِظَانِ بِصِدْقِ الْعَمَلِ: دو فرشته موکل ( رقيب و عتيد )، مي خواهند درستکار باشيم؛
وَ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالرُّوحِ: عزرائيل در پي گرفتن جانمان است؛
وَ الْقَبْرُ بِالْجَسَدِ: قبر، در انتظار جسد بي جان ما است؛
فَأَنَا بَيْنَ هَذِهِ الْخِصَالِ مَطْلُوبٌ: پس من بين هشت صنف و گروه مورد طلب هستم.[10]

پی نوشت:
-------------------------------
[1] . سوره انبياء، آيه 35.
[2] . سوره حديد، آيه20.
[3] . سوره انعام، آيه 32.
[4] . سوره توبه، آيه 38.
[5] . سوره كهف، آيات 103- 104.
[6] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص 129؛ مجموعة ورام، ج1،ص 70.
[7] . نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص493.
[8] . شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج18، ص 325.
[9] . بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج75، ص 23.
[10] . الأمالي (للطوسي)، ص 763؛ الدعوات (للراوندي)، ص 127؛ بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج46، ص 69.