ورود سپاهیان روس به تبریز پس از قیام مردم در جریان مشروطه (1288 ش)

پس از واقعه به توپ بستن مجلس شورای ملی با حمایت و هدایت روس ها و كشته و متواری شدن نمایندگان مجلس و جمعی از خطبا و روزنامه نگاران، محمدعلی شاه با این خیال خام كه پایه های دولت استبدادی او تثبیت شده، با تلگراف به شهرهای مختلف و اعلام خبر پیروزی، همگان را به پیروی از حكومت دعوت كرد. لیكن با وجود فضای رعب و ترس فراگیر در كشور، شهر تبریز مردانه ایستاد. مردم تبریز كه به خوبی با خوی متكبرانه محمدعلی شاه در دوران ولیعهدی و اقامت وی در تبریز آشنا بودند، به مقابله برخاسته و میان نیروهای مستبد دولتی و آزای خواهان، درگیری پدید آمد و آزادی خواهان شهر را به تصرف خود درآورده و عین الدوله، حاكم شهر را به عقب راندند. در این حال نیروهای دولتی، تبریز را به محاصره درآوردند و مانع رسیدن آذوقه به شهر شدند. قحطی شدیدی شهر را فرا گرفت به طوری كه مردم شهر برای نجات از مرگ، از برگ درختان و علف های بیابان استفاده می كردند و بسیاری نیز بر اثر شدت گرسنگی جان دادند. با همه اینها، مقاومت مردم و مجاهدان آذربایجان به رهبری ستارخان و باقرخان، ماه ها ادامه یافت تا اینكه قرار بر این شد تا نمایندگان دولت های روسیه و انگلستان، به ظاهر برای حفظ جان اتباع خود در تبریز وارد این شهر شوند. از این رو سپاهیان روس در نهم اردیبهشت 1288 ش وارد این شهر شده و تا هنگام انقلاب كبیر روسیه تا هشت سال بعد در تبریز باقی ماندند. البته نباید از ذهن دور داشت كه صدور فرمان مشروطیت با كوشش و از خودگذشتگی مردم و علمای تهران صورت گرفت، ولی تثبیت آن مرهون فداكاری و قیام دلیرانه مردم تبریز و برجسته ترین رهبران آن، ستارخان و باقرخان بود.

-------------------------------------
روز ۹ اردیبهشت ۱۲۸۸ هجری شمسی پس از ۱۱ ماه محاصره تبریز توسط قشون دولتی، قوای روس وارد این شهر شدند.
در پی به توپ بستن مجلس شورای ملی به دستور محمدعلی شاه و با حمایت لیاخوف روسی، که به کشته و متواری شدن نمایندگان مجلس، جمعی از خطبا و روزنامه‌‏نگاران انجامید، محمدعلی شاه به این نتیجه رسید که پایه‏‌های حکومتش تثبیت شده و این موضوع باید به اطلاع والیان کلیه شهر‌ها برسد و باقی نقاط کشور نیز این «تثبیت» و شروع «دوران تازه» را به رسمیت بشناسند. این چنین بود که وی با ارسال تلگراف‌هایی به شهرهای مختلف که خبر از پیروزی وی بر مشروطه‌خواهان می‌داد، همگان را به پیروی از حکومت مرکزی دعوت کرد.
همزمان با شروع انقلاب مشروطه در تهران و گسترش آن در سراسر کشور، مجاهدین و آزادیخواهان آذربایجانی و قفقازی به فرماندهی ستارخان و باقرخان در حمایت از مشروطیت قیام کردند و در مقابل قوای ۳۵ تا ۴۰ هزار نفری اعزامی از مرکز و خوانین محلی به فرماندهی عبدالمجید میرزا عین‌الدوله که برای سرکوبی قیام تبریز اعزام شده بودند به شدت مقاومت کردند.
میان نیروهای دولتی حامی محمدعلی شاه و آزادی‌خواهان درگیری پدید آمد، آزادی‏خواهان شهر را به تصرف خود درآوردند، عین‌‏الدوله و سپاهیانش را به عقب راندند و از تسلط آن‌ها به شهر ممانعت کردند. در پی این اتفاقات نیروهای دولتی، تبریز را به محاصره درآوردند و مانع رسیدن آذوقه به شهر شدند. قحطی شدیدی شهر را فرا گرفت به طوری که مردم شهر برای نجات از مرگ، از برگ درختان و علف‏‌های بیابان استفاده می‌‏کردند و بسیاری از آن‌ها در همین دوره بر اثر شدت گرسنگی جان باختند. با همه این‌ها، مقاومت مردم و مجاهدان آذربایجان به رهبری ستارخان و باقرخان، حدود ۱۱ ماه ادامه یافت. در این مدت زندگی بر مردم بسیار سخت و طاقت‌فرسا گذشت تا اینکه قرار بر این شد تا نمایندگان دولت‌‏های روسیه و انگلستان، به ظاهر برای حفظ جان اتباع خود در تبریز وارد این شهر شوند.
این چنین بود که سپاهیان روس در تاریخ نهم اردیبهشت‌ماه ۱۲۸۸ وارد تبریز شدند و راه جلفا را برای ورود آذوقه باز کردند. در نتیجه محاصره تبریز به پایان رسید و سربازان دولتی و خوانین محلی مخالف مشروطیت از اطراف شهر دور شدند.
همزمان با ورود سربازان روسی در تبریز، موقعیت برای مبارزانی چون ستارخان و باقرخان سخت و خطرناک شد. آن‌ها به اتفاق جمعی دیگر از سران آزادیخواه به قنسولگری عثمانی پناهنده شدند. سپس تحت فشار روس‌ها و توسط مخبرالسلطنه از تبریز اخراج و بنا بر دعوت آیت‌الله محمدکاظم خراسانی به همراه جمعی از مجاهدین در روز هشتم ربیع‌الاول ۱۳۲۸ هجری قمری به تهران مهاجرت کردند. در همین حال روس‌ها که در اردیبهشت‌ماه ۱۲۸۸ برای حفظ جان اتباعشان وارد تبریز شده بودند تا هنگام انقلاب کبیر روسیه و سقوط حکومت تزار‌ها - یعنی حدود هشت سال بعد - در تبریز باقی ماندند. 

توضیح تصویر(عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز، سال ۱۹۰۹ میلادی):
مبارزان مشروطه در تبریز گروه فوج نجات تبریز به رهبری باسکرویل. میدان مشق. از چپ به راست (ایستاده): م. معتمدالتجار، کریم اسکندانی، رضازاده شفق، حسن کوزه‌کنانی، عباسعلی حریری، رضا پاکنیا، زینال بالازاده (نشسته): کریم رفیعی، علی بیرنگ حریری، محمدعلی پاکنیا، احمد قزوینی، احمد بالازاده، علی پستخانه، ابراهیم قفقایچی