عید نوروز از دیدگاه آیات و روایات/بخش اول

چکیده
وقتی که نام بهار به گوش کسی می رسد سریع ذهن او متوجه کلمه عید و نوروز می شود. در پایان هر سال و قبل از شروع سال جدید و آغاز بهار، مردم خود را آماده می کنند و به نظافت منزل و محل کار خود می پردازند، به دنبال خرید آجیل، شیرینی، لباس و پوشاک برای خود و خانواده خود هستند و سنت زیبایی را برقرار می کنند و صله رحم انجام می دهند و...
اما غافل از این هستند که یک سال از عمر آن ها کم شده و نمی داند امسال چقدر توشه برای آخرت خود فراهم کرده اند، ما در این تحقیق به این مسائل پرداخته ایم و توصیفی داده ایم. 
کلید واژه
عید، نوروز، پوشاک(لباس)، صله ی رحم، خوردن(اکل)، بیماری، عمر.
مقدمه
عید در لغت از ماده ی عود به معنی بازگشت است، و لذا به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی بر طرف می شود و بازگشت به پیروزی ها و راحتی های نخستین می کند عید گفته می شود.
آقا امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در نهج البلاغه کلمات قصار 428 می فرمایند: روزی که در آن گناه نشود روز پیروزی و پاکی و بازگشت به فطرت نخستین است که به همین خاطر در روایت به چنین روزی عید اطلاق می شود.
ما در این مقاله به نکته های ظریف و جالب در مورد عید نوروز و هچنین اعمال و رفتاری که در هر عیدی باید بدان عمل کنیم می پردازیم تا ان شاءالله خواننده ی گرامی با خواندن آن یک تحول عظیم(تحول حال به احسن حال) برایش ظاهر و آشکار گردد. نکته هایی همانند صله ی رحم در عید نوروز، خرید پوشاک و لباس در عید نوروز، خوردن شیرینی و آجیل در این ایام، چه کنیم در این ایام بیمار نشویم و چگونه از عمرمان بهترین استفاده را ببریم.
خداوند بلند مرتبه در کتاب خود و معجزه ی جاودان پیامبرش چنین بیان می فرماید: 
«قالَ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ»(1)
«عیسی بن مریم گفت: بار خدایا! ای پروردگار ما! برای ما مائده ای از آسمان بفرست، تا برای ما و آنان که بعد از ما می آیند عیدی و نشانی از تو باشد و ما را روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی».
پس از بیان آیه ای از قرآن کریم، سخن بهترین افراد این است یعنی ائمه معصومین علیهم السلام را بیان می کنیم:
«امام علی(علیه السلام) -در یکی از عیدها- همانا این عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد و در هر روزی که در آن نافرمانی خداوند نشود، آن روز عید است.»(2)

سنت ایرانیان

امام صادق(علیه السلام) به معلی بن خنیس که در روز نوروز خدمت ایشان رسید- آیا می دانی امروز چه روزی است؟
معلی گوید: عرض کردم: فدایت شوم، این نوروزی است که ایرانیان آن را گرامی می دارند و در آن به یکدیگر هدیه می دهند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: سوگند به آن خانه ی کهن که در مکه است، این روز یک ریشه ی کهن دارد که من برایت توضیح می دهم تا آن را بدانی...
ای معلّی! روز نوروز، همان روزی است که خداوند در آن از بندگان پیمان گرفت تا او را بپرستند و چیزی را شریک او قرار ندهند و به فرستادگان و حجت های او و به امامان علیهم السلام ایمان بیاورند. نوروز نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرد... هیچ نوروزی نیست مگر این که ما در آن روز منتظر فرج هستیم؛ زیرا نوروز از روزهای ما و شیعیان ماست. ایرانیان آن را حفظ کردند و شما آن را از دست نهادید... نوروز نخستین روز از سال ایرانیان است. آنان در حالی که تعداشان سی هزار نفر بود زنده ماندند و زندگی کردند و ریختن آب در نوروز سنت شد...(3)
در عید نوروز هدیه ای خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) آوردند. حضرت پرسید: این چیست؟
عرض کردند: ای امیرالمؤمنین! امروز نوروز است.
امام(علیه السلام) فرمود: هر روزمان را نوروز کنید.(4)
امام علی(علیه السلام) فرمودند: نوروز ما، هر روز است.(5) 

نسخ نوروز در اسلام

نقل شده که منصور از موسی بن جعفر(علیهما السلام) تقاضا کرد که در روز نوروز در خانه بنشیند، تا مردم برای تبریک گویی پیش ایشان روند و هدایایی که برایش می برند نیز بپذیرد. 
امام(علیه السلام) فرمود: من در اخبار جدم پیامبر(صلی الله علیه وآله) جستجو کردم، اما برای این روز خبری پیدا نکردم. نوروز سنّت ایرانیان است و اسلام آن را منسوخ کرده است، پناه به خدا از این که چیزی را زنده کنیم که اسلام از بین برده است.
منصور گفت: ما این کار را فقط برای خاطر نظامیان می کنیم.(6)(یک سیاست لشکری است) بنابراین، تو را به خدای بزرگ سوگند که جلوس کنی و حضرت پذیرفت و جلو کرد...(7)

اعمال نوروز

امام صادق(علیه السلام) فرمود: چون عید نوروز فرا رسد، بدن خود را بشوی و پاکیزه ترین جامه هایت را بپوش و با خوشبوترین عطرها خودت را معطّر کن و در آن روز روزه باش.(8)
در کتاب مفاتیح الجنان در اعمال عید نوروز چنین آمده است:
چون نوروز شود غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوهای خوش خود را خوشبو گردان و در آن روز روزه بدار و چهار رکعت نماز بخوان(هر دو رکعت به یک سلام). بدین گونه: در رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره «انا انزلناه» را بخوان.
در رکعت دوم بعد از حمد دو مرتبه سوره «قل یا ایها الکافرون» بخوان. 
در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل هو الله احد» را بخوان.
در رکعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل اعوذ به رب الفلق» را بخوان.
بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ صَلِّ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ صَلِّ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّی لَا أَشْکُرَ أَحَداً غَیْرَکَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلَا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ ءٍ فَلَا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ حَتَّی لَا أَتَکَلَّفَ مَا لَا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ.»
ترجمه متن عربی:
«بار خدایا بر محمد و آل محمد، اوصیاء پسندیده رحمت فرست و هم بر همه ی پیامبران و فرستادگانت، بهترین رحمت هایت و برکت ده بر ایشان بهترین برکاتت و بر جسم و جانشان رحمت فرست. بار خدایا! بر محمد و آل محمد برکت ده و به ما در این روزی که برتریش دادی و گرامیش نمودی و شرافت و بزرگی اش بخشیدی برکت ده، بار خدایا! مرا در آنچه در آن بر من انعام کردی برکت ببخش تا به غیر از تو دیگری را سپاس نکنیم و در روزیم گشایش و وسعت ده ای صاحب جلال و بزرگواری، بار خدایا هر چه از من نهان باشد پس کمک و نگهداری تو از من نهان مباد و هر چیز را گم کنم پس مبادا گم کنی یاریت را تا به رنج و زحمت نیافتم برای آنچه محتاج آن نیستم ای صاحب جلال و بزرگواری».
بحث را با جملات زیبای رهبر عزیزمان در پیام نوروزی ایشان در سال 1/1/1377 ادامه می دهم:
ایشان فرمودند: نوروز برای ما عبادت است ...(مردم) این روزها را بهانه ای برای دید و بازدید و رفع کدورت ها و محبت به یکدیگر قرار می دهند. این همان برادری و عطوفت و همان صله ی رحم اسلام است، بسیار خوب است... عید نورز چیز خوبی است. وسیله ای است که با آن دل ها شاد می شود، انسان ها با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. صله ی رحم و صله ی احباب می کنند... انسان باید با ارحام صله کند، یعنی ارتباط برقرار کند.
اگر بخواهیم به طور دقیق گوش دل به سخنان مقام معظم رهبری بسپاریم به این نکته پی می بریم که ایشان یکی از ارزش هایی که این نوروز برای ما آورده است را همان صله رحم معرفی می کنند که در اسلام به آن بسیار تأکید و سفارش شده است.
امام سجاد(علیه السلام) به فرزندش وصیت می فرماید: «ایّاک و مصاحبه القاطع لرحمه، فانی وجدته ملعوناً فی کتاب الله»
ازدوستی و مصاحبت با کسانی که قطع رحم می کنند بپرهیز، زیرا من در قرآن، آن ها را ملعون یافتم.(9) 
برای اینکه بحث بهتر برای خواننده ی گرامی روشن شود ابتدا به تعریف واژه ی صله رحم می پردازیم و بعد به بیان روایات در این زمینه
صله ی رحم یعنی: مشارکت و مددکاری به خویشان با مال مقام و آبرو و سایر امکانات و خیرات در اختیار، احسان و نیکی به اقارب به نسبت حق و قربی که دارند، حفظ و تقویت همه ی ارتباطات لازم بین خویشان و دیدار آنان.
رحم به هر کسی گفته می شود که عرفاً جزء منسوبین و بستگان انسان به حساب می آید و صله: هر چیزی که احسان در حق آن ها حساب می شود.

اقسام صله ی رحم:

(1) - صله ی رحم به مال(لباس، مسکن، خوارک)
(2) - صله ی رحم به آبرو و دفاع از خویشاوندان.
(3) - صله ی رحم با زیارت و دیدار.
حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: صله ی رحم کنید اگر چه به یک سلام باشد.
در قرآن کریم 12 آیه درباره ی صله ی رحم ذکر شده و نیز در سه مورد قاطعین رحم لعنت شده اند که عبارتند از: سوره رعد آیه 25؛ سوره محمد/ 22 و 23؛ بقره/ 27؛ در میزان الحکمه 43 روایت، در غررالحکم و دررالکلم 36 روایت و در بحار جلد 74، صد و ده روایت روایاتی در این موضوع آمده است.
بیان این عبارات فقط به عنوان مقدمه ای است برای اهمیت موضوع(صله ی رحم) در نوروز.
در ادامه به ذکر چند آیه از قرآن می پردازیم تا بحث خود را با کلام نورانی حضرت حق مزیّن کنیم:
«وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً»(10)
[بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می کنید و درباره ی ارحام کوتاهی نکنید که خدا مراقب اعمال شماست].
«فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ * أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُم»(11)
[اگر(از این دستورها) روی گردان شوید یا جز این انتظار می رود که در زمین فساد و قطع پیوند خویشاوندی کنید؟ آن ها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته، گوشهایشان را کر و چشم هایشان را کور کرده است. ]
«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی ...»(12)
[خدای یکتا را بپرستید و چیزی را برای او شریک قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان نیکی کنید.]
«وَ الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»(13)
[و آنان که می شکنند پیمان خدا را پس از بستن و قطع می کنند پیوندهایی را که خدا به استحکام آن دستور داده و تبهکاری می کنند در زمین، لعنت خدا برای ایشان است و بدی آن سرای.]

روایاتی جالب و خواندنی در باب صله ی رحم

پس از مطالعه ای که در این باب(صله ی رحم) انجام دادیم به روایات بسیار زیبا و خواندنی برخورد کردیم که اگر مقدور بود همه ی آن ها را بیان می کردیم تا دیگر هیچ دلیلی برای کسانی که با فامیل های خود قطع رابطه کرده اند باقی نماند و یک اتمام حجت کاملی باشد ولی به خاطر ضیق وقت و اینکه وقت خواننده را کمتر بگیریم به بیان قطره ای از این چشمه ی فوران اشاره می کنیم و حتی برای این که بتوانیم روایات بیشتری ذکر نماییم از بیان متن عربی آن خودداری می کنیم و فقط ارجاء می دهیم تا اگر خوانندگان عزیز مایل بودند خودشان به سند و آدرس روایت رجوع نمایند.
امام باقر(علیه السلام) فرمودند: در کتاب علی(علیه السلام) سه خصلت آمده که تا صاحبشان پیامد تلخ آن را نبیند نمی میرد: ستم، قطع رحم و سوگند دروغی که به سبب آن به جنگ خدا برود و همانا شتابان ترین اطاعت از جهت پاداش صله ی رحم است. همانا مردمی گناهکارند ولی با هم صله ی رحم می کنند و آنگاه مالشان رشد کرده، ثروتشان بسیار می شود و سوگند دروغ و قطع رحم سرزمین ها را از اهل آن خالی می کند و خویشاوندی را از جا بر می کند و همانان از قطع رحم، بریده شدن نسل است.(14)
امام صادق(علیه السلام) از پدرش حکایت کرده که فرمود: پدرم علی بن الحسین – درود خدا بر آن دو باد- به من فرمود: پسرم! به پنج کس توجه نکن و با آنان همراه، هم سخن و رفیق راه مشو!
عرض کردم: پدر جان! آن ها کیستند؟
فرمود: از همراهی با دروغگو دوری کن، زیرا او به مانند سرابی باشد که دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور سازد. از همراهی بد کار(فاسق) بر کنار باش؛ چون تو را به لقمه ای خوراکی یا کمتر از آن بفروشد. از همراهی با خسیس هم برحذر باش؛ چرا که تو را از یاری با دارایی اش فرو گذارد آن گاه که بدان سخت نیازمندی. ازدوستی با نابخرد دوری کن زیرا می خواهد به تو سود برساند، زیانت می دهد. مبادا با کسی که قطع رحم می کند دوستی نمایی که او را در کتاب خداوند بزرگ و گرامی در سه جا یافتم که لعن شده است.(رعد/25؛ محمد/22 و 23؛ بقره /27)(15)
امام صادق(علیه السلام) فرمود: چیزی سراغ ندارم که به مانند صله ی رحم عمر را افزونی بخشد تا این که اجل شخص سه سال دیگر است پس صله ی رحم می کند و خداوند به عمرش سی سال می افزاید پس اجل او سی و سه سال دیگر قرار داده می شود و گاهی هم اجل شخص سی و سه سال است او قطع رحم می کند پس سنش به سه سال کم می شود.(16)
امام صادق(علیه السلام) فرمود: به دستگیری و دیدار فامیلان خود بشتاب گر چه با تقدیم جرعه ای از آب باشد، برترین صله رحم آن است که از آزار فامیل خود خودداری کنی.(17)
حضرت علی(علیه السلام) فرمود: کسی که داشتنِ یک خصلت را تضمین کند من چهار خصلت را در او تضمین می کنم. کسی که صله ی رحم را در زندگی داشته باشد من دوستی فامیل، فراوانی اموال، طول عمر و دخول در بهشت را برای او تضمین می کنم.(18)
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند: به حاضران از امت و نیز به آیندگان از امت وصیت می کنم که صله ی رحم را ترک نکنند گرچه مستلزم پیمودن یک سال راه باشد و این عمل از دین است.(19)
زشت ترین گناهان قطع رحم و عقوق(یعنی بد سلوکی با پدر و مادر و خویشان) است.(20)
ایمان به خدا نیاورده کسی که رحم خود را قطع کند.(21)
گناه تراشی(و به دروغ کسی را متهم به گناه کردن) نخستین مرحله ی بریدن پیوند دوستی یا قطع رحم است.(22)
برترین صفات خوب پیوند با کسانی است که با شما قطع رابطه نموده اند و بخشش به کسی که تو را محروم نموده است و گذشت از کسی که به تو ستم روا داشته است.(23)
علامه مجلسی به دنبال آیه ی «وَ یَقطَعونَ ما اَمَرَاللهُ بهِ اَن یُوصَلَ» یک صد و ده حدیث درباره اهیمت صله ی رحم، بیان نموده و آن ها را مورد بحث قرار داده است.(بحارالانوار/ج 71/ ص 87) ما در اینجا برخی از نکات جالبی را که در آن روایات آمده نقل می کنیم:
با بستگان خود دیدار داشته باشید، هر چند در حد نوشاندن آبی باشد.
صله ی رحم عمر را زیاد و فقر را دور می سازد، با صله ی رحم، رزق توسعه می یابد.
بهترین قدم ها، قدمی است که برای صله ی رحم و دیدار اقوام برداشته می شود.
به سراغ بستگان بروید، گر چه آن ها بی اعتنایی کنند. صله ی رحم کنید هر چند فامیل از نیکان نباشد.
صله ی رحم کنید، گر چه با سلام کردن باشد.
صله ی رحم، مرگ و حساب روز قیامت را آسان می کند.
بویی از بهشت نصیب شخص قاطع رحم نمی شود.
صله ی رحم باعث تزکیه عمل و رشد اموال می شود.
کمک به فامیل، بیست و چهار برابر به دیگران پاداش دارد.
صله ی رحم کنید، گرچه یک سال راه بروید.
نکات پایانی که در این بحث وجود دارد:
ادای حقوق دارای مراتب و مراحلی است: اول حق خداوند، سپس والدین، سپس خویشاوندان، سپس یتیمان که کمبود محبت دارند و آن گاه مساکین که کمبود مادیات دارند.
خویشاوندان اگر چه کافر باشند باید مورد محبت و لطف قرار گیرند.
صله ی رحم واجب است گر چه بعد مکان وجود داشته باشد و گاهی تا سی سال طول عمر را زیاد می کند.
قطع رحم از گناهان کبیره ای است که موجب عذاب آخرت و بلاهای دنیایی است.
در روایات بعضاً از قطع رحم تعبیر به(حالقه) شده یعنی چیزی که سبب هلاکت و مرگ می باشد.
رعایت حقوق خانواده و خویشاوندان، لازمه ی تقواست.
خویشاوندان به گردن ما حق دارند و ما منتی بر آنان نداریم.
پس از بیان یکی از آداب و رسومی که برای عید نوروز بیان شد که بسیار در اسلام به آن اهمیت داده شده بود به یکی دیگر از رسومات می پردازیم و آن پاکیزه ترین جامه ها را پوشیدن و خرید لباس از بازار و ... است.

ادامه دارد...

پی نوشت:
(1) - مائده/ 114.
(2) - وسائل الشیعه/ ج 15/ ص 308؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ص 420/ ح 14604 به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید/ ج 20/ ص 73.
(3) - میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14609/ ص 4203 به نقل از بحارالانوار/ ج 59/ ص 92/ح 1؛ متدرک الوسائل/ ج 6/ ص 3522.
(4) - من لا یحضر الفقیه / ج 3/ ص 300؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ح 1461/ ص 4203.
(5) - میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14612/ ص 4203.
(6) - شاید در میان ارتش منصور عناصر ایرانی بوده اند و او برای جلب رضایت آن ها دست به این کار زده است.
(7) - بحارالانوار/ 59/ 100/2 و ج 48/108/9؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14613/ ص 4203.
(8) - وسائل الشیعه/ ج 8/ ص 172؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14610/ ص 4202.
(9) - بحارالانوار/ ج 74/ ص 196، به قل از کتاب گنجینه معارف/ج 1 / ص 601.
(10) - نساء/ 1.
(11) - محمد/ 22 و 23.
(12) - نساء/ 36.
(13) - رعد/ 25.
(14) - الکافی/ ج 2/ ص 347.
(15) - همان/ ج 2/ ص 641.
(16) - همان/ ص 152.
(17) - الکافی/ ج 2/ ص 151.
(18) - جامع الاخبار/ ص 106.
(19) - کافی/ ج 2/ ص 151.
(20) - غررالحکم/ ج 1/ ص 463.
(21) - غررالحکم/ ج 1/ ص 465 / ح 3564/12.
(22) - همان/ ص 464/ ح 3565/13.
(23) - جامع السعادات/ ج 2/ ص 260.