اخلاق و آداب روزه داری از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

اخلاق و آداب روزه داری از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

در این نوشتار، به مناسبت ماه مبارک رمضان، مطالبی در مورد اخلاق و آداب روزه داری از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دامت برکاته) برای مخاطبان عزیز ارائه می نماییم. لطفا ما را همراهی نمایید.

⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸⫷⫸

پيغمبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم شنيد كه زنى در حال روزه دارى كنيز خود را دشنام مى دهد! دستور داد طعامى حاضر كردند و به آن زن فرمود: بخور. عرض كرد: روزه ‏دارم. فرمود چگونه روزه ‏دار هستى در حالى كه كنيز خود را دشنام دادى؟! روزه فقط پرهيز از طعام و شراب نيست.[كافى، ج 4، ص87، ح 83؛ (پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏13، ص180)]

كسانى هستند روزه مى گيرند؛ اما انواع گناهان را در حال روزه انجام مى‏ دهند؛ ظلم مى‏ كنند، مال مردم مى‏ خورند، آبروى مسلمانان را مى ‏ريزند و با غيبت و تهمت و دشنام و ناسزا، افراد بى ‏گناه را آزار مى‏ دهند به يقين اين‏ گونه اشخاص از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره ‏اى نمى ‏برند.[پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏13، ص178]

آداب روزه داری (حفظ ظاهر و باطن روزه داری)

متأسفانه گروهى از اسلام تنها به يك سلسله آداب‏ سطحى قناعت كرده ‏اند، و نماز و روزه‏ و حجى بى محتوى، و فاقد روح، و قرآنى خالى از تدبر، و دعائى تهى از حضور قلب، و زيارتى به قصد سياحت، انجام مى ‏دهند، بى آنكه اسلام در عمق جانشان ريشه دوانده باشد.[شيوه همسرى در خانواده ، ص28]

عبادات، ظاهرى دارد و باطنى يا صورتى و سيرتى؛ صورت عبادات افعالى است كه در ظاهر بايد انجام شود؛ ولى باطن آن ها فلسفه‏ هاى تربيتى است كه نتيجه آن قرب الى الله است. براى رسيدن به اين نتايج، قناعت به شكل عبادات كافى نيست بلكه توجه به آداب آن نيز لازم است.[پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏13 ، ص177]

فریضۀ روزه‏ نیز از این امر مسثتنا نیست؛ چرا که روزه يك كار مستمر در سراسر روز است.‏[لغات در تفسير نمونه، ص277] لذا شرايط و موانع و آداب‏ و اذکار بسيارى دارد[آيين ما (اصل الشيعة)، ص195] و در روايات اسلامى تأكيد زيادى بر آداب‏ روزه‏ شده است تا آن فریضه، افزون بر اسقاط تكليف به درجه قبولى در نزد پرورگار برسد.[پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏13، ص178]

روزه برنامه‏ هاى ظاهرى مانند خوددارى از خوردنى و نوشيدنى و بعضى ديگر از لذات نفسانى دارد، و باطنی كه عبارت از تقويت ايمان و اراده و مبارزه با هواى نفس و شيطان است كه اگر آن ها حاصل نشود نتيجه روزه كه تقوا است: «لعلكم تتقون»[سورۀ بقره، آيه 183]، حاصل نمى‏ گردد و انسان را از عذاب الهى باز نمى‏ دارد و سپرى در برابر آتش نمى شود.[پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏13، ص178]

به همين دليل روزه‏ داران عزيز تلاش می کنند در پرتو روزه‏ هاى سرشار از معنويت و نور و صفاى اين ماه عزيز، اراده خويش را تقويت و روح ايمان خود را مستحكم نموده و در سايه تقويت اراده و استحكام بخشيدن به ايمان خويشتن، مؤدب به آداب‏ الهى ‏گردند.[والاترين بندگان، ص11]

آداب روزه داری (حفظ تمامی اعضا و جوارح بدن از گناه)

از آداب روزه داری این است که فرد روزه دار علاوه بر اينكه از مبطلات روزه خوددارى مى ‏كند، از گناهان چشم، گوش، زبان، دست و پا و ساير جوارح‏ نيز اجتناب مى كند. امام على عليه السلام مى ‏فرمايند: «الصِّيِامُ اجتنابُ المَحارِمِ كَما يَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ‏؛ روزه دورى كردن از حرام ‏هاست، آن گونه كه انسان از خوردن و آشاميدن دورى می كند».[بحارالانوار، ج 96، ص294]

حضرت زهرا عليها السلام مى‏فرمايند: «ما يَصْنَعُ الصائِمُ بِصِيامِهِ إِذا لَمْ يَصُنْ لِسانَهُ وَسَمْعَهُ وَبَصَرَهُ وَجَوارِحَهُ‏؛ اگر روزه‏دار زبان و گوش و چشم و اعضا و جوارح خود را نگه ندارد، روزه به چه كارش مى آيد؟!».[دعائم الاسلام، ج 1، ص 268؛ (گفتار معصومين(ع)، ج‏2 ، ص127)]

آداب روزه داری (حفظ زبان در طول رمضان)

يكى از آداب‏ صوم‏ كامل در اسلام اين است كه انسان هنگام روزه گرفتن زبان خود را از آلودگى به گناه و سخنان باطل حفظ كند؛ همان گونه كه چشم و گوش را بايد از آلودگى به گناه محافظت كرد. امام صادق عليه السلام در حديثى مى‏فرمايد: «انَّ الْصَّوْمَ لَيْسَ مِنَ الْطَّعامِ وَ الْشَّرابِ وَحْدَهُ انَّ مَرْيَمَ قَالَتْ انى نَذَرْتُ لِلرَّحْمانِ صَوْماً اىْ صُمْتاً فَاحْفَظُوا الْسِنَتَكُمْ وَ غُضُّوا ابْصارَكُمْ ...؛ روزه تنها از غذا و نوشيدني ها نيست (مگر نمى ‏بيند كه) مريم گفت: من براى خداوند رحمان روزه ‏اى نذر كرده ام؛ يعنى، سكوت را، بنابر اين هنگامى كه روزه هستيد زبان هاى خود را حفظ كنيد و چشمان خود را (از گناه) ببنديد!».[نورالثّقلين، ج3، ص332؛ (اخلاق در قرآن ، ج‏1، ص300)]

آداب روزه داری (استحباب عطر برای روزه دار)

بوى خوش در اسلام و مخصوصاً احاديث پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم و ائمه هدى عليهم السلام بسيار مدح شده است و به مسلمانان دستور داده اند كه از عطريات استفاده كنند و هميشه خوشبو باشند.[پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏15، ص238]

حتى براى روزه ‏دار كه بوييدن گل‏ ها مكروه است، استفاده از عطريات نه تنها ممنوع نيست، بلكه توصيه شده است. در روايتى مى خوانيم: «كَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِذَا صَامَ تَطَيبَ بِالطِّيبِ وَيقُولُ الطِّيبُ تُحْفَةُ الصَّائِمِ‏؛ امام صادق عليه السلام هنگامى كه روزه مى‏ گرفت از عطر استفاده مى‏كرد و مى‏ گفت: عطر تحفه روزه‏ دار است».[كافى، ج4، ص113، ح3؛ (پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏15، ص 239)]

آداب روزه داری (کمک به نیازمندان و فقرا)

بر كسى پوشيده نيست روزه يك درس مساوات و برابرى در ميان افراد اجتماع است.[تفسير نمونه ، ج‏1، ص630] در حديثی از رسول خدا صلى الله عليه و آله در مورد فلسفه روزه چنين مى خوانيم: «انَّ الصَّوْمَ يُميتُ مُرادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَةَ الطَّبْعِ الحَيْوانِىِّ، وَ فيهِ ... وَ الْاحْسانُ الَى الْفُقَراءِ ... وَ تَضْعِيفِ الْحَسَناتِ، وَ فيهِ مِنَ الْفَوائِدِ ما لا يُحْصى‏؛ روزه‏ هواى نفس و شهوت طبيعت حيوانى را مى ‏ميراند (و طغيان آن را فرو مى ‏نشاند)، و در آن ... احسان به فقرا ... و فزونى حسنات است؛ و در آن فوائد بيشمارى است».[بحارالانوار، ج 93، ص254؛ (اخلاق در قرآن، ج‏1، ص345)]

در حديث معروفى از امام صادق عليه السّلام نیز نقل شده كه «هشام بن حكم» از علت تشريع روزه پرسيد، امام عليه السّلام فرمود: «روزه به اين دليل واجب شده كه ميان فقير و غنى مساوات برقرار گردد، و اين بخاطر آن است كه غنى طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقير اداى حق كند، چرا كه اغنياء معمولا هر چه را بخواهند براى آن ها فراهم است، خدا مى خواهد ميان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنياء بچشاند تا به ضعيفان و گرسنگان رحم كنند».[برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص163]

لذا در ماه مبارك رمضان شایسته است روزه داران‏ به مقتضاى‏ «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛[سورۀ بقره، آيه 183]تا پرهیزکار شوید»، به سراغ نيازمندان بروند.[پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏7، ص683]

آداب روزه داری (افطاری دادن ولو با یک خرما)

از رسول گرامى اسلام صلّى الله عليه وآله وسلّم نقل شده است كه هر كس در ماه رمضان، مؤمن روزه‏ دارى را افطار دهد، پاداش آزاد كردن بنده مؤمنى را دارد و سبب آمرزش گناهان او مى ‏شود.

وقتى كه اصحاب پرسيدند، توانِ چنين كارى نداريم، فرمود: آن كس كه توان ندارد، مقدارى شير يا قدرى آب و يا تعدادى خرما هم بدهد، خداوند به او چنين پاداشى را عطا مى كند.[اقبال، ص7؛ (كليات مفاتيح نوين، ص702)]

 در روايت ديگرى از امام صادق عليه السلام نقل شده است: هر كس روزه دارى را افطار دهد، همانند پاداش آن روزه دار ثواب مى‏برد. (بى آن‏كه از ثواب او كاسته شود).[كافى، ج4، ص68، ح1 و تهذيب، ج4، ص201، ح 4 و فقيه، ج2، ص134، ح1952؛ (كليات مفاتيح نوين، ص702)]

سخن آخر: (خوشا خواب زيركان، و افطارشان!)

امام علی عليه السلام در کلامی حكيمانه‏ به عبادات بى ‏روح و كم ‏نتيجه يا بى ‏نتيجه اشاره كرده و مى ‏فرمايد: «كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَالظَّمَأُ، وَكَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَالْعَنَاءُ، حَبَّذَا نَوْمُ الْأَكْيَاسِ وَإِفْطَارُهُمْ؛ چه بسيار روزه ‏دارانى كه از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره ‏اى نمى برند و چه بسيار شب زنده دارانى كه از قيام شبانه خود جز بى ‏خوابى و خستگى ثمره ‏اى نمى ‏گيرند. آفرين بر خواب هوشمندان و افطارشان».[پيام امام امير المومنين عليه السلام ، ج‏13 ، ص177]

آری تنها پرهيزگاران و افراد با معرفت و هوشمند به همه اسرار عبادات آگاهند و آداب آن را به كار مى بندند. آن ها اگر چه روزه مستحبى به جا نياورند و عبادات مستحب شبانه را انجام ندهند، خواب و افطارشان از عبادات دیگران بالاتر است؛ خواب و افطارى كه به آن ها براى اطاعت خالق و خدمت به خلق نيرو مى‏ دهد.[پيام امام امير المومنين عليه السلام ، ج‏13 ، ص179]

منابع
...................................................... 
1. پيام امام امير المومنين عليه السلام
2. كليات مفاتيح نوين

مطالب مرتبط و پیشنهادی : 

ویژه نامه ضیافت الله (ماه مبارک رمضان)

ویژه نامه احکام روزه و روزه داری