شرح و تفسیر دعای روز دوازدهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری

شرح و تفسیر دعای روز دوازدهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری

در این بخش، شرح و تفسیر دعای روز دوازدهم ماه رمضان از حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری را تقدیم روزه داران و میهمانان سفره الهی می نماییم.

متن و ترجمه دعای روز دوازدهم ماه رمضان

«اللَّهُمَّ زَيِّنِّي فِيْهِ بِالسِّتْرِ وَالعَفافِ، وَاسْتُرْنِي فِيْهِ بِلِباسِ القُنُوعِ وَالكَفافِ، وَآمِنِّي فِيْهِ مِنْ كُلِّ ما أَخافُ بِعِصْمَتِكَ يا عِصْمَةَ الخائِفِينَ: خدایا زینت ده مرا در آن با پوشش و پاک‌دامنی، و بپوشانم در آن جامه قناعت و خودداری، و وادارم نما در آن بر عدل و انصاف، و آسوده‌ام دار در آن از هر چیز که می‌ترسم، به نگاه‌داری خودت‌، ای نگه‌دار ترسناکان»

شرح دعای روز دوازدهم ماه رمضان

در دعای روز دوازدهم ماه رمضان چهار خواسته آمده است، شرح و تفسیر هریک از این خواسته ها مبتنی بر توضیح نکاتی است تا فهم صحیح و برداشت همه جانبه از پیام های اخلاقی از این خواسته ها داشته باشیم. 

شرح فراز اول‌ دعای روز دوازدهم ماه رمضان

«اللَّهُمَّ زَيِّنِّي فِيْهِ بِالسِّتْرِ وَالعَفافِ: خدایا زینت ده مرا در آن با پوشش و پاک‌دامنی» شرح و تفسیر فراز اول دعای روز دوازدهم ماه رمضان مبتنی بر دو نکته است؛

نکته اول شرح فراز اول‌ دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ «ستر» به معنای پرده، یا چیزهایی است که اشیای مختلف را با آن می پوشند، لذا «مهتوک سِترُه» به معنای انسان بی شرمی است که پرده های حیای او دریده است، و از ریشه «هتک» به معنای پاره کردن و دریدن گرفته شده است (پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 4؛ ص 512)

«عفاف» تنها به معنای خویشتن داری در برابر آلودگی های جنسی نیست -آن گونه که در فارسی معنا می شود- بلکه از نظر واژه عربی، هرگونه خویشتن داری در مقابل گناه و کار خلاف را فرا می گیرد(همان، ج 10؛ ص 102) بنابراین «عفت» به معنای خودداری کردن از حرام و هرگونه کار خلاف است؛ خواه در مسائل جنسی باشد یا غیر آن باشد. پس عفّت فضیلت و حدّ اعتدال قوّه شهویه است آن هم به معنای عام کلمه که هر جاذبه ای را نسبت به چیزی قوّه شهویه می گویند مانند جاذبه مال، مقام، شهوت جنسی و غیره که اگر از حد بگذرد، حرص است و اگر به حدّ اعتدال نرسد، تنبلی و رکورد است و اگر حدّ اعتدال باشد.

نکته دوم شرح فراز اول‌ دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ در فرهنگ اسلامی از جمله افضیلت های اخلاقی که آنست مؤمن واقعی کسی است اگر نقطه ضعف وعیب و گناهی از کسی مشاهده کرد همانگونه که خداوند متعال«ستار العیوب» است و بااینکه می تواند لغزش‌های بندگان را افشاء کند به دلیل «ستار العیوب بودن» عیوب وخطاء آنها را می پوشاند. از همین رو در دعای جوشن کبیر می خوانیم: «یا مَنْ اَظْهَرَ الْجَمیلَ وَ سَتَرَ الْقَبیحَ؛ ای آن که زیبایی را آشکار می سازی و زشتی را می پوشانی.» در تفسیر این عبارت از دعا، روایتی دل نشین از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:هیچ مؤمنی نیست، مگر آنکه در عرش، صورتی دارد شبیه به صورت او در زمین. پس هرگاه کارهای نیکی چون رکوع و سجود و دیگر افعال نیکو از او صادر شود، صورت این اعمال نیکویش در عرش ظاهر شود و ملایکه آن را می بینند و بر او درود می فرستند و برایش استغفار می کنند، ولی اگر معصیتی از او سر زند، خداوند، حجابی بر آن می نهد تا ملائکه بر آن آگاه نگردند و این است تأویل: «یا مَنْ اَظْهَرَ الْجَمیلَ وَ سَتَرَ الْقَبیحَ».(شرح جوشن کبیر، صص 279 و 280) و او نیز عیوب دیگران را بپوشاند.

از طرف دیگر اهل «عفت» پاکدامنی باشد یعنی در مقابل مظاهر گناه از جمله شهوانی خود را کنترل کند و دامنش را آلوده نکند ازهمین روست که امام علی -علیه السلام- می‌فرمایند: عَلَیْکَ بِالْعَفَافِ فَانَّهُ افْضَلُ شِیَمِ الْاشْرَافِ (شرح غررالحکم، ج ۴، ص ۲۹۳)؛ بر تو باد بر عفاف که عفاف بهترین اخلاق انسان‌های بزرگ است و نیز می‌فرمایند: عَلَیْکَ بِالْعِفَّةِ فَإِنَّهَا نِعْمَ الْقَرِین (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ۲۵۶، العفة، ص۲۵۵)؛ بر تو باد به عفت که به درستی برترین دوست است؛ از امام باقر -علیه السلام- روایت شده‌است که می‌فرمایند: بالاترین جهاد در راه خدا و رسیدن به مقامی برتر از شهدا، عفت شکم و شهوت است (الکافی،۲، باب العفة، ص ۷۹)

بنابر آن‌چه در روایات آمده ‌است، می‌توان گفت عفت به معنای پاک‌دامنی و خودداری نفس از گناه و پرهیز از افراط در شهوات می‌باشد که سبب آن حیا است (قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ(علیه السلام): سبب العفة الحیاء [غررالحکم، ص۲۵۷]) عفت در خانم‌ها و زنان به خاطر لطافت و ظرافت خاص آن‌ها و مسئولیت حساسی که در خانواده و جامعه دارند، اهمیت بیش‌تری دارد؛ به همین دلیل از نظر اسلام، زنان هرچه‌ قدر رفتار عفیفانه‌تری داشته‌ باشند، ارزش بیش‌تر و زندگی موفق‌تری خواهند داشت. به دلیل ارزش والایی که این دو فضلیت اخلاقی «سِّتْرِ وَ العَفافِ» دارد روزه دار در دعای روز دوازدهم ماه رمضان به آراسته شدن به این فضائل دعا می کند: «اللَّهُمَّ زَيِّنِّي فِيْهِ بِالسِّتْرِ وَالعَفافِ: خدایا زینت ده مرا در آن با پوشش و پاک‌دامنی»

شرح فراز دوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان

«وَاسْتُرْنِي فِيْهِ بِلِباسِ القُنُوعِ وَالكَفافِ: و بپوشانم در آن جامه قناعت و خودداری» شرح این فراز دوم، دعای روز دوازدهم ماه رمضان مبتنی بر بیان و توضیح دو نکته است که زمینه فهم و برداشت از«قنوع و کفاف» را فراهم می کند؛ 

نکته اول شرح فراز دوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ قناعت به معنای راضی بودن به آن چه قسمت و روزی انسان است و یا به معنای اکتفا کردن به اندک از آنچه مورد نیاز انسان است. به عبارت دیگر راضی شدن به اندازه نیازو بسنده کردن و صرف کردن. زیاده طلبی نداشتن در خرج و صرف مال، و به عبارت سوم قناعت عبارت از این است که انسان بیش از هر چیز به خداوند متعال متکی بوده و به هرچه در اختیار دارد خشنود و سازگار باشد و با عزت نفس و آبرومندی به سر برده و هیچ‌گاه چشم داشتی به دیگران نداشته و از نداشتن امور مادی و کمبودها‌ اندوه‌گین و حسرت‌زده نباشد.

در مقابل قناعت «حرص و ولع» است که مفهوم آن را به قرینه مقابلش می‏ توان شناخت. «حرص»، یک نوع تضادّ میان روح و جسم از نظر اشباع نیازهای مادّی است، و «حریص»، به کسی می ‏گویند که به اندازه کافی جسم او در برابر نیازهای مادّی اشباع شده، اما روح او همچنان فقیر و گرسنه است، پس بدون دلیل، در پی ثروت‌اندوزی بیشتر، انحصارطلبی احمقانه‏ تر، و حتّی در پی غصب سهم و حقّ دیگران است.

حریص گاهی چنان به مرحله‌های بحرانی حرص می‏رسد که در این راه، تمام خواب، استراحت و حتّی اخلاق و ایمان خود را از دست می‏دهد تا درآمد مادّی بیشتری از هر طریق که میسّر شود، به دست آورد و سرانجام به موجودی ناتوان و بی‏اراده، که همه چیز خود را از دست داده، تبدیل شود، در حالی که وی هنوز از نظر روحی اشباع نشده است، زیرا، آن چه را یافته است، از نظر اشباع روحی، سرابی بیش نبوده است.

ولی «قانع»، کسی است که در میان جسم و روح او هماهنگی برقرار شده، و هنگامی که به مقدار کفایت و نیاز بیابد، روح و جسم او اشباع می‏گردد، پس بی‏جهت حرص نمی‏زند و به حقوق کسی تجاوز نمی‏کند. در حقیقت «قناعت»، یک نوع بی‏نیازی روحی و برخورداری از سرمایه اعتماد به نفس و قدرت‌های اخلاقی است.

نکته دوم شرح فراز دوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ در فرهنگ اسلامی آراسته شدن به فضیلت اخلاقی «قناعت و کفاف» آثار فراوان روحی و اخلاقی مهمی به دنبال دارد و ان اینکه:

اولا؛ «قناعت» موجب عزت و سربلندی انسان در جامعه می شود؛ انسان قانع عزت نفس دارد و هیچ گاه خود را در برابر دیگران با خواهش‌های خود خوار و ذلیل نمی‌کند؛ ولی کسی که به دست دیگران چشم دوخته، خود را ذلیل و اسیر مردم ساخته و دیگران با دیدة‌ حقارت به او می نگرند؛ امام على علیه السلام می‌فرمایند: بالقَناعَةِ یکونُ العِزُّ ؛ با قناعت است، که عزّت به دست مى‌‏آید.

ثانیا؛ بیش‌تر انسان‌ها راحتی و آسایش را در زیادی مال می‌جویند در حالی‌که خود ثروت باعث نگرانی و تشویش خاطر می‌گردد. آسایش و راحتی حقیقی در فزونی مال نیست، بلکه در بی‌توجهی به مال است؛ امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: « و لا کَنزَ أغنَی مِنَ القَناعَهِ، و لا مالَ أذهَبُ لِلفَاقَهِ مِنَ الرِّضی بِالقُوتِ. وَ مَنِ اقتَصَرَ عَلی بُلغَهِ الکَفافِ فَقَدِ انتَظَمَ الرَّاحَهَ، و تَبَوَّأ خفض الدَّعَهِ و الرَّغبَهُ مِفتاحُ النَّصَبِ، و مَطِیَّهُ التَّعَبِ ؛ هیچ گنجی بی نیاز کننده‎تر از قناعت و هیچ مالی در فقرزدایی، از بین برنده‎تر از رضایت دادن به روزی نیست و کسی که به اندازه کفایت از دنیا بهره مند باشد به آسایش دست یابد، و آسوده خاطر گردد، در حالی که دنیاپرستی کلید دشواری، و مرکب رنج و گرفتاری است. (نهج البلاغه، حکمت ۳۷۱)

ثالثا‌‌؛ قناعت آقایی و سیادت و عزت نفس به دنبا ل دارد ولی حر ص، ولع خواری حقارت، چراکه انسان بی‌نیازی را دوست دارد و از فقر بی‌زار است؛ به همین دلیل به دنبال جمع مال می‌رود تا حوائجش را رفع کند و دست نیاز به سوی کسی دراز نکند؛ اما اگر قناعت نداشته باشد دایرة حوائجش گسترده‌تر می‌شود و همواره خود را نیازمند می‌بیند. تنها چیزی که انسان را بی‌نیاز می‌گرداند، قناعت است، چنانچه امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: «القناعَهُ مالٌ لا یَنفَدُ؛ 3 قناعت ، ثروتی است پایان ناپذیر.(نهج البلاغه، حکمت ۵۷)

رابعا؛ کسی که به حدّ لازم زندگی قانع باشد به پرهیزگاری و عفاف و پاکی از گناه آراسته خواهد شد، در غیر این صورت غالباً آلوده گناه می شود، علی علیه السّلام می فرماید: «من اقتنع بالکفاف ادّاه الی العفاف؛ کسی که به مقدار کفایت قانع شود او را به سوی عفّت و پاکی هدایت می کند! (شرح غررالحکم، ج 5، ص 357)

به دلیل ارزش والای اخلاقی که صفت «قناعت و کفاف» به دنبال دارد پیامبر گرامی به روزه داری آموزد که در روز دوازدهم از خداوند متعال آراسته شدن به این فضیلت اخلاقی را به وی عنایت کند و بگوید: «وَاسْتُرْنِي فِيْهِ بِلِباسِ القُنُوعِ وَالكَفافِ: و بپوشانم در آن جامه قناعت و خودداری».

شرح فراز سوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان

«وَاحْمِلْنِي فِيْهِ عَلى العَدْلِ وَالاِنْصافِ وَآمِنِّي فِيْهِ مِنْ كُلِّ ما أَخافُ بِعِصْمَتِكَ يا عِصْمَةَ الخائِفِينَ: و وادارم نما در آن بر عدل و انصاف، و آسوده‌ام دار در آن از هر چیز که می‌ترسم، به نگاه‌داری خودت‌، ای نگه‌دار ترسناکان». شرح این فراز از دعای روز دوازدهم ماه رمضان مبتنی بربیان و توضیح چند نکته است؛

نکته اول شرح فراز سوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ عدل در لغت به معنای قرار دادن هرچیزی در جای خودش است؛ بنابراین هرگونه تجاوز از حد خود به حقوق دیگران بر خلاف عدل است؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَنِ وَ إِیتَاى ذِى الْقُرْبىَ‏ وَ یَنْهَى‏ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ وَ الْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُون (سوره نحل، ۹۰)؛ خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان مى‏دهد و از فحشا و منکر و ستم، نهى مى‏کند خداوند به شما اندرز مى‏دهد، شاید متذکّر شوید. وی گفت: رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله: مَن عامَلَ النّاسَ فلَم یَظلِمْهُم ، وَحَدَّثَهُم فلَم یَکذِبْهُم ، ووَعَدَهُم فلَم یُخلِفْهُم ، فَهُو مِمَّن کَمُلَت مُروءَتُهُ ، وظَهَرَت عَدالَتُهُ ، ووَجَبَت اُخُوَّتُهُ ، وحَرُمَت غِیبَتُهُ ؛ پیامبر خدا صلى الله علیه وآله وسلم : هرکه در رفتار خود با مردم به ایشان ستم نکند و هرگاه با آنان سخن بگوید، دروغ نگوید و چون وعده‏شان دهد، خلف وعده نکند، انسانیتش کامل و عدالتش آشکار و دوستیش لازم و غیبتش حرام است.(میزان الحکمة)

نکته دوم‌ شرح فراز سوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ انصاف آن است منافع دیگران را بر منافع خود ترجیح دهیم و آن‌ها را بر خود مقدم بداریم؛ چنان‌چه از امام صادق -علیه السلام- روایت شده‌است که: کمترین حقی که برادر مؤمن بر ما دارد آن است که آن‌چه برای خود می‌پسندیم برای او هم بخواهیم. (بحار الأنوار، ج۱، ص۲۳۵). انصاف بالاتر از عدل است؛ چنان‌چه امام علی -علیه السلام- می‌فرمایند: : أعدَلُ النّاسِ مَن أنصَفَ مَن ظَلَمَهُ، أجوَرُ النّاسِ مَن ظَلَمَ مَن أنصَفَهُ : غرر الحكم : 3186، 3187»: عادلترين مردم، كسى است كه با آن كه بر او ستم روا داشته است به انصاف رفتار كند. ستمكارترين مردم كسى است كه به آن كه با او به انصاف رفتار كرده، ستم كند».

نکته سوم شرح فراز سوم دعای روز دوازدهم ماه رمضان؛ بدترین مصیبت در زندگی احساس «ترس، ناامنی» است که علاوه براضطراب روحی ممکن است موجب سلب ایمان شود، از طرف دیگر انسان نمی تواند از حوادث طبیعی چون سیل، زلزله، تهاجم دشمن، بیماری فاصله بگیرد تنهاراه آرامش که انسان را دربرابرکوهی ازمشکلات توانمند می سازد وبه او آرامش می بخشد« تقویت ایمان وپناه بردن به خدا است»، از همین رو یکی از خواسته های روزه داران از پیشگاه ذات اقدس الهی عنایت همین نعمت معنوی است که به تعلیم رسول الله صلی الله علیه وآله روزه دار در دعای روز دوازدهم ماه رمضان این چنین دعا می کند: «وَآمِنِّي فِيْهِ مِنْ كُلِّ ما أَخافُ بِعِصْمَتِكَ يا عِصْمَةَ الخائِفِينَ: و آسوده‌ام دار در آن از هر چیز که می‌ترسم، به نگاه‌داری خودت‌، ای نگه‌دار ترسناکان»

مطالب مرتبط و پیشنهادی : 

ویژه نامه ضیافت الله (ماه مبارک رمضان)

ویژه نامه احکام روزه و روزه داری

مجموعه استیکر ماه رمضان (ایام و مناسبتها)

دعاهای تصویری روزانه ماه مبارک رمضان

ویژه نامه پیام ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان

ویژه نامه نشانی از آسمان - ویژه ماه مبارک رمضان

ویژه نامه چندرسانه ای ماه ترین ماه (ویژه ماه مبارک رمضان)