بایسته های فعالیت تشکیلاتی از منظر مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی
بایسته های فعالیت تشکیلاتی از منظر مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی
در این بخش از ضیاءالصالحین، مطالبی در مورد «بایسته های فعالیت تشکیلاتی از منظر مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی» با علاقه مندان به مباحث تشکیلات اسلامی به اشتراک گذاشته شده است.
بایسته های فعالیت تشکیلاتی
با رشد جوامع و پیچیده شدن امور، نیاز به کار تشکیلاتی احساس می‌شود. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در ابتدای تشکیل حکومت اسلامی همه کارهای مربوط به حکومت را خودشان انجام می‌دادند، اما در زمان امیرمؤمنان علیه السلام شاهد هستیم که ایشان با پیشرفت‌ها و گسترش امور، نمایندگان مختلفی برای امور داشتند.
در اسلام ارزش‌هایی کلی وجود دارد که قبض و بسط آنها تابع شرایط زمانی و مکانی است، گاهی باید تشکیلاتی شکل گرفته و در تکالیف اجتماعی تقسیم کار صورت بگیرد. باید توجه داشت وقتی گفته می‌شود برای انجام برخی تکالیف اجتماعی، تشکیلات لازم است، بدعت نیست؛ بلکه همان مفهوم «ولتکن منکم امهًْ یدعون الی الخیر»؛(باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر کنند.) (آل‌عمران / 104) است. انجام وظیفه، کلی است و شکل آن در شرایط مختلف، تفاوت خواهد داشت.
انجام تکالیفی مانند امر به معروف و نهی از منکر ظرفیت‌هایی دارد.اگر بنا باشد که هر کسی به هر زبان و ادبیاتی نسبت به مسئولان، امر به معروف و نهی از منکر کند، در بسیاری از موارد سبب اهانت می‌شود و آثار سویی به‌بار می‌آید.
اگر امر به معروف و نهی از منکر با شیوه صحیح، مؤدبانه و بدون اغراض مادی‌گرایانه باشد، احتمال تأثیر آن بیشتر خواهد بود. در این مسیر و برای ایجاد تشکیلات، کسانی می‌توانند با شما همکاری کنند که هم آگاهی دینی و هم بصیرت اجتماعی داشته باشند. چه بسا افرادی نیت صحیح داشته باشند، اما در معرفت دینی یا بصیرت سیاسی‌شان کمبود داشته باشند.
عمل به وظایف اجتماعی، یک تکلیف لازم در فعالیت تشکیلاتی
امروز کسب اطلاعات اجتماعی، یک نوع تکلیف است، البته نباید افراط و تفریط شود. انسان، باید وقتش را مدیریت کند که به سایر کارها هم برسد. به‌عنوان نمونه شهید بهشتی به‌عنوان یک شخصیت ممتاز، وقت خود را به‌گونه‌ای تنظیم کرده بود که وقتی که برای صرف ناهار قرار داده است، همراه با گوش کردن اخبار از رادیو باشد.
امروز شرایط به‌گونه‌ای است که هیچ‌کس نمی‌تواند از وظایف اجتماعی، شانه خالی کرده و به عبادات و فقه فردی بپردازد.
شاید در گذشته اگر مرجع تقلیدی در مسئله سیاسی اظهارنظری می‌کرد، مطرود تلقی می‌شد؛ این امام(ره) بود که کاری کرد کارستان و به جامعه فهماند که تکالیف اجتماعی بخش اعظم فقه را تشکیل می‌دهند و حتی برخی تکالیف اجتماعی از نماز هم واجب‌تر است.
شرایط فعالیت تشکیلاتی
اولین نکته که باید در تشکیلات رعایت شود، اخلاص در نیت است؛ کار دینی که می‌خواهد برای خدا انجام شود، بدون نیت خالص به جایی نمی‌رسد. بسیاری از کارهاست که برای آن بودجه‌های کلان و سنگین در نظر گرفته شده، اما بازدهی چندانی نداشته است؛ اما کارهایی که با اخلاص بوده، به مراتب تأثیرگذار بوده است.
نمونه بارز آن، شخص حضرت امام(ره) بود که یک زندگی ساده زاهدانه را به سختی می‌گذراند؛ حتی در آغاز نهضت، دفتری برای مراجعات نداشت. هر چند به مرور به یک مدرس برجسته حوزه تبدیل شده بودند، اما اجازه نمی‌دادند که به‌عنوان مرجع به ایشان نگریسته شود؛ امام(ره) با یارانی که به تعبیر خودشان از پابرهنگان بودند، بدون داشتن بودجه، حزب سیاسی و امکانات، حرکتی را شروع کرد و به جایی رسید که برکاتش به اقصی نقاط عالم رسید. می‌توان گفت: تنها دارایی امام(ره) اخلاص امام بود.
امام(ره) کارهایش را فقط برای رضای خدا انجام می‌داد،او از صبح که از خواب بیدار می‌شد به دنبال این بود که خدا از او چه می‌خواهد و تا هنگام خواب، نیز همین نیت را داشت؛ هیچ چیزی جز کار برای رضای خدا، برایش اهمیت نداشت.
برای درک بهتر واکنش امام(ره) نسبت به شهادت فرزندشان باید این نکته را در نظر داشت که نه ما می‌توانیم به خوبی آقا سید مصطفی را بشناسیم و نه می‌توانیم رابطه عمیق ایشان با امام(ره) را درک کنیم؛ اما وقتی خبر شهادت ایشان را آوردند، امام(ره)، حتی قطره اشکی نریختند، بلکه آن را از الطاف خفیه الهی دانستند.
بعد از نیت، در کیفیت عمل نیز باید سعی کنیم که از افراط و تفریط پرهیز کنیم؛ البته گاهی در مصادیق افراط و تفریط تشکیک می‌شود و به کسانی که در خط اسلام ثابت قدم بوده و از افراط و تفریط پرهیز می‌کنند، تندرو می‌گویند، در حالی که این مسئله، اولین مراتب اعتدال است.
نباید انتظار داشت که همه انسان‌ها، مثل هم کار بکنند؛ افراد با توجه به شرایط زمانی و مکانی و جایگاهشان، وظایف مختلفی دارند. در اصل دین، نباید اختلاف کرد، اما در انجام وظیفه در دین، قرار نیست همه یکسان باشند. از طرفی چارچوب کلی باید مشخص شود که از خط قرمزها عبور نشود و از طرف دیگر باید در درون چارچوب، انعطاف وجود داشته باشد.
با تفرّق ،هیچ کار اجتماعی پیش نمی‌رود، اما با ولنگاری و بدون ضوابط هم کاری پیش نمی‌رود، لذا باید چارچوبی داشت که همه کسانی که در این چارچوب عمل می‌کنند را در بر بگیرد و همچنین دانست که در این چارچوب، انعطاف وجود دارد؛ چرا که افراد مثل هم نیستند و شکل عملشان نیز همانند هم نیست. اما باید بنای اعضا بر این باشد که مسیر درست را بپیمایند و اصلح را انتخاب کنند.
در صوتی که این شرایط وجود داشته باشد، اعضا باید آمادگی داشته باشند که در برخی موارد اختلافی، گذشت کنند؛ رعایت نظر اکثریت به این معنا صحیح است؛ یعنی ابتدا یک جمعی کلیات مسئله را پذیرفته باشند و بنایشان نیز بر این باشد که مسیر صحیح را انتخاب کنند، در این صورت و در موارد اختلاف سلیقه، نظر اکثریت پذیرفته شود؛ اما اینکه اصل شناخت حق را متوقف بر نظر اکثریت بدانیم، اشتباه است.
منبع: بیانات آيت‌الله مصباح يزدي (رحمه الله) در دیدار با جمعی از فعالان فرهنگی؛ قم؛ 1398.09.18
افزودن دیدگاه جدید