مسکو- تهران - پکن مقابل دالان تورانی تجزیه ارمنستان

مسکو- تهران - پکن مقابل دالان تورانی تجزیه ارمنستان

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هنگام بازگشت از سفر به جمهوری‌ آذربایجان در پاسخ به سؤالی درباره دالان تورانی تجزیه ارمنستان، گفت: «درباره زنگزور مشکلی با ارمنستان وجود ندارد. مشکل زنگزور ناشی از ایران است، یعنی دو کشوری که اکثریت جمعیت آن‌ها مسلمان هستند. مواضع مشکل‌ زای ایران درباره کریدور (جعلی) زنگزور هم ترکیه و هم (جمهوری) آذربایجان را ناراحت کرده است، البته باید ایرانی‌ ها هم ناراحتی احساس کنند. در اینجا اخذ عوارض برای هر واگن بسیار زیاد است و باید ترکیه و (جمهوری) آذربایجان و ایران با همدیگر هماهنگ شوند و در آن صورت خطوط پکن- لندن گشوده خواهد شد.»

اردوغان که به دنبال تغییرات در قانون اساسی ترکیه است، در حال حاضر در عمل سومین و آخرین دوره ریاست جمهوری ترکیه را می گذراند. او بلافاصله پس از پیروزی در انتخابات ابتدا به جمهوری خودخوانده قبرس شمالی و سپس به باکو سفر کرد تا اولویت های سیاست خارجی خود راکه همان «ژئوپلتیک تهاجمی» مبتنی بر پان ترکیسم و نئوعثمانی گری است، در معرض نمایش قرار دهد. او در سفر به باکو از یک سو کوشید از خاندان علی اف به دلیل میلیون ها دلار کمک انتخاباتی که از جیب مردم جمهوری آذربایجان برای پیروزی خود در «انتخابات مهندسی شده ریاست جمهوری ترکیه» خرج کرده اند، تشکر کند و از سوی دیگر به حاکم باکو که به ویژه بعد از جنگ دوم قره باغ با تشدید کارگزاری برای ناتو (با محوریت انگلستان) و رژیم صهیونیستی، قمارگونه سرنوشت خاندان علی اف را به کریدور جعلی زنگزور یا همان «دالان تورانی ناتو» پیوندزده، امید و اطمینان دهد که آنکارا پیگیر این طرح است. در چنین فضایی است که اردوغان ۶۹ ساله با نوعی تجاهل سیاسی، بزر گ ترین فتنه ژئوپلتیکی قرن در قفقاز را به یک موضوع ترانزیتی (حرکت واگن ها) تقلیل داده و ایران را بزر گ ترین مانع این طرح زیبا از منظر آنکارا قلمداد کرده است. در این خصوص طرح و یادآوری هفت نکته برای اردوغان و همفکرانش، ضروری به نظر می رسد.

زمینه سازی تجزیه ارمنستان

اردوغان مدعی شده است درباره «کریدور جعلی زنگزور» مشکلی با ارمنستان وجود ندارد. وی تلاش کرده حضور پاشینیان در مراسم تحلیف ریاست جمهوری ترکیه را بعنوان شاهد این مدعا بیاورد. با وجود این، به این سؤال پاسخ نمی دهد که چرا پس از دو سال تهدید، تجاوز نظامی، تطمیع و شانتاژ رسانه ای، ایروان مصرانه بر مخالفت بر هر گونه «کریدور فراسرزمینی که ناقض حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان باشد»، تأکید می کند. واقعیت این است که پاشینیان از گشایش خطوط مواصلاتی عادی بین آذربایجان با نخجوان طبق موافقتنامه سه جانبه مسکو (۲۰۰۲) به شرط حاکمیت ایروان استقبال می کند چراکه از یک سو، وی مورد انزجار جوامع دیاسپورای ارمنی که نقش مهمی در تأمین بودجه ارمنستان در سه دهه اخیر داشته اند، است، بنابراین نیاز دارد از مزایای اقتصادی عبور خط آهن استفاده کند. از سوی دیگر پاشینیان به رغم اینکه محصول انقلاب رنگین امریکایی سال ۲۰۱۸ در ارمنستان است، به خوبی می داند دادن کریدور فراسرزمینی به باکو و آنکارا زمینه سازی جدی برای «تجزیه ارمنستان، تأسیس جمهوی خودخوانده زنگزور و تکرار فجایع تاریخی عثمانی علیه ارامنه» است، بنابراین وی راهکار مهار مطامع ژئوپلتیکی باکو و آنکارا را در «چشم پوشی از قره باغ، مجاب کردن باکو به شناسایی مرز های بین المللی کنونی (ارمنستان با مساحت ۲۹ هزارو ۸۰۰ کیلومترمربع) و بازگشایی عادی خطوط مواصلاتی تحت حاکمیت ایروان» می داند، اگرچه ترجیح آقای پاشینیان این است که به جای «نیرو های مرزبانی سرویس امنیت فدرال روسیه»، «نیرو های به اصطلاح صلح بان یا ناظراتحادیه اروپا» بر این خطوط مواصلاتی نظارت بکنند که البته در دستیابی به این هدف موفق نبوده است. علی ایحال مبرهن است که برخلاف ادعای اردوغان، دولت پاشینیان موافق آنچه بعنوان «کریدور جعلی زنگزور» خوانده می شود، نبوده و نخواهد بود. فراتر از این نگاه پاشینیان، جامعه ارمنی با مشاهده «رفتار کنونی باکو با جمهوری خودمختار قره باغ، انسداد دهلیز لاچین و مدیریت سیستماتیک نفرت پراکنی علیه ارامنه توسط شخص علی اف»، معتقدند بر اساس منافع درازمدت ارمنستان و آمال تاریخی ارامنه تا زمانی که طمع ورزی ارضی بر سیاست های دولتی باکو و آنکارا حاکم است، حتی خطوط مواصلاتی بین جمهوری آذربایجان و نخجوان بصورت عادی هم نباید بازگشایی شوند.

برخلاف ادعای اردوغان، ایران با ارتباطات ترانزیتی و گشایش خطوط مواصلاتی عادی در قفقاز از جمله بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و بین روسیه و گرجستان مخالف نیست، بلکه مخالف اجرای فتنه ژئوپلتیکی «دالان تورانی ناتو» است که با هدف گذاری و پیگیری تغییر مرز های بین المللی و ایجاد موجودیت های نامشروع در قفقاز، به شدت الزامات صلح و ثبات پایدار در منطقه را به خطر می اندازد. واقعیت این است که مشکل امروز قفقاز و همچنین مشکل گذشته آن همین نوع طمع ورزی های ژئوپلتیکی ترکیه بوده که در گذشته در قالب رقابت های مخرب عثمانی و روس های تزاری نمود پیدا کرده اند. مانند طمع ورزی هایی که به تأسیس به اصطلاح «جمهوری ارس» در نخجوان توسط عثمانی در ۱۲ آوریل سال ۱۹۱۸ و حمایت از سرقت نام آذربایجان توسط مساواتیان در همان سال انجامید و این چشمداشت های ارضی، اکنون نیز به برکت اشتباهات و خیانت های خاندان علی اف، با طرح اردوغان برای الحاق تدریجی نخجوان به ترکیه و برنامه ریزی برای تأسیس جمهوری خودخوانده زنگزور ادامه دارد. ایران پایه صلح و ثبات هزاران ساله در قفقاز بوده و است، کما اینکه تا زمانی که مداخلات عثمانی و روس های تزاری در قفقاز نبود ارامنه و آذری ها هزاران سال مسالمت آمیز با یکدیگر زندگی کرده اند، از قضا هر دو طیف یعنی هم آذری ها در تبریز و قفقاز و هم ارامنه در جنوب شرق ترکیه و در قفقاز بار ها مشترکاً تحت کشتار متجاوزان ترک عثمانی قرار گرفته اند. مفاد بیانیه ۱۵ ژوئن ۲۰۲۱ شوشی نشان داد امروز هم همان رویکرد به نوعی دیگر دنبال می شود.

روسیه هم مخالف است

برخلاف شانتاژ رسانه های وابسته به آنکارا و باکو و «ماده گرگ پرستان» وابسته به آنها، روسیه چه در گذشته تاریخی و چه اکنون مخالف اتصال سرزمینی ترکیه به جمهوری آذربایجان و تحقق رؤیای پان تورانیسم بوده و است، چون از رویکرد تورانیستی انگلستان ضربات جدی در آسیای مرکزی و قفقاز متحمل شده است. در مقطع کنونی روس ها با آگاهی از تبعات شکل گیری «دالان تورانی ناتو» در حوزه های «انرژی، ترانزیت، قوم گرایی و توسعه ناتو» تلاش دارند با کسب جایگاه «نظارت و کنترل خط مواصلاتی ریلی جمهوری آذربایجان به نخجوان»، اهرم جدیدی به دست بیاورند تا ضمن جلوگیری از دالان تورانی ناتو، از این اهرم به ویژه با توجه به تداوم جنگ اوکراین، بعنوان ابزاری برای مهار آنکارا در محدود کردن دسترسی روسیه از دریای سیاه به دریای مدیترانه در تنگه های بین المللی «داردانل و بُسفر» استفاده کنند. روس ها به خوبی از علایق اردوغان در پیگیری ایده کانال استانبول (راه ارتباطی جدید دریای سیاه به دریای مدیترانه) در دوره آخر ریاست جمهوری وی خبر دارند و می دانند که تحقق این کانال یا تُرعَه آبی، باعث تضعیف رژیم حقوقی فعلی ارتباط دریای سیاه با دریای مدیترانه و انفعال روس ها خواهد شد، مگر اینکه ابزار جدیدی علیه ترکیه داشته باشند.

اردوغان به خوبی به این نکته واقف است که برخلاف دوره طلایی ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱، سیاست خارجی ترکیه از سال ۲۰۱۱ به بعد با انبوهی از پرونده های شکست خورده از غرب آسیا تا آفریقا و اتحادیه اروپا مواجه شده است. در این فرایند، نه رؤیای اردوغان برای ادای نماز در مسجد اموی دمشق تحقق پیدا کرد و نه جریان اخوانی در مصر، لیبی و تونس موفق شد و نه سیاست ۵۰ ساله آنکارا برای عضویت در اتحادیه اروپا پیشرفتی داشت، ولی محور مقاومت پس از شکست دادن تروریسم تکفیری در اقتدار قرار دارد. در چنین شرایطی اردوغان به دلیل حمایت های ناتو و انگلستان از دالان تورانی ناتو و همچنین تبدیل شدن دولت باکو به یک دولت تحت الحمایه آنکارا، امیدوار است با گشایش کریدور جعلی زنگزور یک گام جدی به سوی تحقق امیال نئوعثمانی و جبران شکست های سیاست خارجی خود بردارد، اما «این ره که تو می روی به ترکستان است» و امکانی برای تحقق آن وجود ندارد، آن هم به یک دلیل روشن، چون هم ایران و هم روسیه و چین فرق «کریدور ترانزیتی» را با «دالان تورانی ناتو» یا «خط اتصال قومی استانبول به مناطق ناراضی اویغوری چین» می دانند. اگرچه «چین، روسیه و ایران» با «کریدور میانی» بعنوان یکی از گزینه های البته «فرعی اتصال شرق به غرب» آن هم به شرط «عدم پیگیری تغییرات ژئوپلتیکی در منطقه» و اجرای آن از همان مسیر فعلی «اتصال آسیای مرکزی به دریای کاسپین و از آنجا به جمهوری آذربایجان و گرجستان» (از طریق خط آهن باکو– تفلیس– قارص موسوم به خط آهن ابریشمی) مخالف نیستند، ولی آنجا که «کریدور میانی» از مسیر طبیعی خود خارج شود و وارد حوزه امیال تغییرات مرزی و ژئوپلتیکی شود و بعنوان پیوست «سازمان به اصطلاح کشور های ترک» و بستر «ناتوی ترکی» عمل کند، تردیدی نیست که هر سه کشور مذکور در مقابله با آن عزم جدی داشته و دارند و ترکیه هم به خوبی از این موضوع آگاه است.

فقط 2/5 میلیون رأی بیشتر

این تصور که نتایج انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی اخیر ترکیه پشتوانه ای برای ماجراجویی های احتمالی اردوغان در قفقاز است، اشتباه می باشد. نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه که در آن سیاست خارجی اردوغان به ویژه در حوزه قفقاز و غرب آسیا به شدت در معرض انتقاد مخالفان قرار گرفت، نشان داد با دوقطبی شدن جامعه ترکیه، مخالفت های جدی در میان مردم ترکیه با رویکرد های حزب عدالت و توسعه وجود دارد. اردوغان تنها حدود ۵/۲ میلیون رأی بیشتر از قلیچداراوغلو کسب کرد و مخالفان معتقدند پیروزی اردوغان نتیجه «‏فرایند مهندسی انتخابات» بوده است که اجزای آن شامل «حذف رسانه های اصلی مخالفان و تخریب آنها، پرونده سازی برای اکرم امام اوغلو، حذف انتخاباتی محرم اینجه، مدیریت پدیده اوغان با همکاری باکو، اعطای تابعیت به ۳میلیون پناهنده سوری و غیرسوری و عدم مشارکت ۸میلیون نفر در انتخابات به دلیل باور آن ها به مهندسی انتخابات» بود. عدم استقبال بازار های مالی ترکیه از نتایج انتخابات نیز گواه دیگری بر جایگاه حزب عدالت و توسعه در این دوره است.

اگر واقعاً اردوغان به دنبال اتصال پکن به استانبول و لندن است این اتصال در حال حاضر از دو مسیر یعنی کریدور میانی (چین، آسیای مرکزی، دریای کاسپین به خط آهن باکو- تفلیس- قارص) و همچنین مسیر اقتصادی و به صرفه ریلی «چین - قزاقستان- ترکمنستان - ایران-ترکیه» برقرار است. همچنین اگر اردوغان واقعاً به دنبال اتصال صرف ترانزیتی جمهوری آذربایجان به نخجوان است، علاوه بر خطوط مواصلاتی عادی هوایی و ریلی از ارمنستان، سه دهه است که به رغم ناسپاسی باکو، جمهوری آذربایجان بدون هیچ مانعی از طریق خاک ایران به نخجوان متصل است، ضمن اینکه تفاهمنامه تقویت این مسیر از طریق بزرگراه ۵۵ کیلومتری زنگیلان به نخجوان اسفند ۱۴۰۰ بین تهران و باکو امضا شده است، بنابراین مانعی در منطقه برای ارتباطات ترانزیتی وجود ندارد و تنها مشکل، طرح های فتنه انگیز ژئوپلتیکی و قومی ناتو (با محوریت انگلستان) و رژیم صهیونیستی است که در حال حاضر باکو و آنکارا نقش پیمانکاری برای آن ها را ایفا می کنند.

نکته پایانی در خصوص اظهارات اردوغان اینکه وی طی دو دهه اخیر به ویژه پس از ماجرای «وان مینوت» (یک دقیقه) در ژانویه ۲۰۰۹ و کودک کش خواندن شیمون پرز در داووس سوئیس و ماجرای حمله رژیم اسرائیل به کاروان آزادی غزه (۲۰۱۰)، سعی کرده است در قامت یک رهبر اسلامی مدافع فلسطین ظاهر شود، بنابراین سؤالی که می توان از اردوغان پرسید اینکه آیا خبر دارد در نتیجه حمایت های وی از الهام علی اف که اندیشکده های امریکایی نظیر «امریکن اینترپرایز» و چهره هایی مانند «مایکل روبین»، احتمال آینده وی را با «صدام حسین» مقایسه کرده اند پرچم های رژیم کودک کش صهیونیستی در سراسر خاک اسلامی جمهوری آذربایجان به اهتزاز درآمده است؟ و برخلاف قاعده قرآنی «نفی سبیل» و در سایه خیانت های خاندان علی اف، صهیونیست ها بر بسیاری از امور زیربنایی جمهوری آذربایجان تسلط پیدا کرده اند؟ اردوغان یا از این موضوع خبر ندارد یا اینکه اشغال امنیتی، سیاسی و اقتصادی کل جمهوری آذربایجان توسط رژیم صهیونیستی را بهتر از اشغال ۲۰% این کشور توسط جدایی طلبان ارمنی می داند؟ اگر اردوغان واقعاً به همان عثمانی گری هم معتقد باشد، باید منش مثال زدنی سلطان عبدالحمیدعثمانی را در مواجهه با صهیونیست ها در پیش می گرفت، اما وی اسفند ۱۴۰۰ و به اصطلاح برادرش الهام علی اف - که در سفر اخیر اردوغان به باکو در قامت راننده وی ظاهر شد. ۹ خرداد جاری و همزمان با تشدید زمزمه های شکست طرح آبراهام (عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی و اعراب)، هر دو میزبان هرتزوگ رئیس رژیم کودکش صهیونیستی بوده اند. امروزه بر کسی پوشیده نیست که آنکارا برای به دست آوردن امتیاز انتقال گاز رژیم صهیونیستی (گاز غصب شده فلسطینی ها) از ترکیه به اروپا حاضر است گام های بیشتری را برای پشت کردن به آرمان فلسطین بردارد، بنابراین ادامه این روند نه تنها کارنامه شکست های سیاست خارجی ترکیه را بیشتر می سازد بلکه بر وجهه ترکیه در جهان اسلام خدشه جدی وارد می کند، اما آن بخش که مربوط به ایران می شود، این است که چنانچه عادی سازی روابط ایران و عربستان سعودی نشان داد تهران به دنبال توسعه مناسبات با همه همسایگان خود است، اما اگر همسایه ای با اشتباهات محاسباتی ناشی از تحریم و مشکلات اقتصادی در ایران، تصور کند که می تواند فتنه های ژئوپلتیکی ضدایرانی را در منطقه اجرا کند، سخت در اشتباه به سر می برد، البته که تجربیات مختلف از جمله «تجربه سوریه» پیش روی این طیف قرار دارد.

» پژوهشگر ارشد اوراسیا و حقوق بین الملل

منبع: روزنامه جوان