رضاخان با صدور اعلانی از کلیه برپاکنندگان نمایش خواست که برای وی بلیط تماشای نمایش نفرستند، چرا که وی نه فرصت تماشای آن را دارد و نه حقوقش1 کفاف خرید بلیط را می دهد2. متن کامل اعلان رضاشاه بدین شرح است: «از تمام اشخاصی که در صدد، دادن نمایش بر می آیند، عموماً خواهشمندم که برای اینجانب بعد از این بلیط نفرستند، زیرا علاه بر آنکه مجال ورود در نمایش ها را ندارم، حقوق اداری من نیز کفاف قیمت بلیط و تأدیه آنها را نخواهد کرد و در موقع لازمه برای خدمت معارف هرچه را لازم بدانم مستقیماً اقدام خواهم نمود. وزیر جنگ رضا»
1ـ به هنگام مسافرت محمد رضا پهلوی به انگلیس در تیرماه 1327 ش، خبر زیر درباره سرنوشت دارایی رضاخان در جراید آن زمان منتشر گردید:
«به نوشته تریبون دوناسیون در لندن راجع به دارایی رضاخان که در بانک انگلیس توقیف شده است، نیز گفتگو بود، انگلیسی ها موافقت کردند که مخفیانه قسمتی از این دارایی از توقیف خارج شود و در عوض امتیاز بانک شاهنشاهی در ایران تجدید گردد. زیرا برای شرکت نفت ایران و انگلیس مشکل است [که] بدون وجود یک بانک انگلیسی از وی حمایت کند و به کار خود ادامه دهد. از طرف دیگر انگلیسی ها موافقند که به شاه کمک کنند تا به وسیله ثروتش بتواند دوباره رژیم گذشته را برقرار کند و برای این کار منتقل کردن دارایی پدرش به او بهترین وسیله است. به همین منظور است که شاه باید به سوئیس مسافرت کند (زیرا مقدری از آن ثروت پدری در سوئیس می باشد) اینهاست علت مسفارت اعلیحضرت به اروپا...»
امّا شمس پهلوی فرزند رضا شاه در این باره چنین اظهار نظر نمود:
سخنان رضاشاه خطاب به دکتر محمد سجادی: «دکتر من یقین دارم وقتی پا را از مملکت به خارج نهادم، همه جا خواهند گفت و خواهند نوشت که در بانک های خارج نیز وجوه بیشماری داشته و این پول ها را برای چنین روزی ذخیره کرده بودم، ولی اینطور نیست، من به جرأت می گویم نه در بانک های خارج و نه در بانک های داخله ـ جز بانک ملی ـ وجهی ندارم».
و در جایی دیگر نیز اظهار نموده بود:
«آن روزها رادیوهای خارجی درباره پول ایشان [رضاشاه] در بانک های بیگانه گفتگو می کردند و رادیو تهران اطلاع می داد که در مجلس گفتگو از جواهرات سلطنتی در میان است. اعلیحضرت فقید [رضاشاه] پس از اطلاع از این خبرها، خنده تلخی نموده، فرمودند: «من فقط سه لیره و کسری در بانک سوئیس دارم و آن هم باقیمانده پولی است که برای خرج تحصیل ولایتعهد در بانک سوئیس گذارده بودم.»
برای اینکه به درستی و نادرستی این اظهارات پی ببریم به خاطرات مستند و معتبر ارتشبد فردوست اشاره می کنیم:
در زمان خروج رضاخان از کشور در شهریور 1320 ش، در اصفهان ابراهیم قوام به رضاخان می گوید: شما که ایران را ترک می کنید، تکلیف مایملکتان چه می شود؟ لازم است که تکلیف آنها را روشن کنید. رضاخان با قوام صحبت هایی می کند و می گوید که بنویسید. محضرداری را خبر می کنند و رضاخان دیکته می کند که آنچه دارم، اعم از منقول و غیر منقول را به ولیعهد واگذار می کنم. قوام هم تصحیحاتی انجام می دهد و رضا امضاء می کند. سپس رضاخان به سمت کرمان حرکت می کند و قوام الملک به سوی تهران، قوام نامه را به فروغی داد و او هم در روزهای بعد در مجلس قرائت کرد.
رضاخان در طول سلطنتش تمام املاک مرغوب شمال را به زور سرنیزه به نام خود کرد. البته گاهی هم پول مختصری به عنوان بهای آن می داد. املاک را به منطقه های مختلف تقسیم کرد و در هر منطقه یک افسر گمارد و کل املاک او را سرلشگر کریم آقاخان بوذرجمهوری اداره می کرد. در سال 1319 ش، یک سال قبل از رفتن رضاخان از ایران، صورت حساب عیادی خالص سالیانه املاک پهلوی 62 میلیون تومان بود که همه این ها را به محمد رضا منتقل کرد و سایر اولاد او بی نصیب ماندند. بعدها آن ها به رضاخان شکایت کردند و او نیز به محمد رضا نوشت که کاخ های فرزندان را به آن ها انتقال دهد و علاوه بر آن به هر کدام یک میلیون تومان بپردازد که سریعاً انجام شد... اگر می خواستید رضاخان خوشحال شود، درجه بدهد، مقام بدهد و یا پیشنهادی را تصویب کند، بهتر بود قبل از شروع نام چند ملک را با مشخصات و قیمت آن مطرح می کردید و مطمئن بودید که کارتان انجام می شد... رادیو بی بی سی در آن هنگام، سه روز متوالی درباره املاک رضاخان صحبت می کرد و می گفت که بزرگترین خدمتی که رضاخان به مملکتش کرده غصب کلیه اموال مردم شمال است! حال این سؤال مطرح می شود، چگونه کسی که پول تهیه بلیط تماشای یک نمایش را نداشته است [اگر چه این هم یک ادعای خلاف واقع و اغراق آمیز بود] این ثروت را بدست آورده بود؟
پی نوشت:
1ـ (ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 1، ص 112 و 111، گذشته چراغ راه آینده است، ص 463 و 464، تاریخ بیست ساله ایران، ج 8، ص 96ـ 87 و 423 و 422)
2ـ روزنامه ایران، 4/10/1300، ص 1.
--------------------------------------------
منبع: ماهانه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران، شماره 1 فروردین 1385.
