مالکیت فکری و انواع آن

مالکیت فکری و انواع آن

مالکیت فکری ، به ابداعات و دستاوردهای ذهنی اشاره دارد. اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام و تصاویر مورد استفاده در تجارت و بطور خلاصه، تمامی دارایی های نامشهودی که با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان پدید آمده است را می توان در قالب دارایی های فکری تعریف نمود.

مالکیت فکری چیست؟

مالکیت فکری، به ابداعات و دستاوردهای ذهنی اشاره دارد. اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام و تصاویر مورد استفاده در تجارت و بطور خلاصه، تمامی دارایی های نامشهودی که با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان پدید آمده است را می توان در قالب دارایی های فکری تعریف نمود. مالکیت فکری، بنا به تقسیم بندی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، به 2 دسته اصلی تقسیم می شود:

1: مالکیت صنعتی، شامل پتنت ها، نشان ها و علائم تجاری، طراحی های صنعتی و نشانه های جغرافیایی

2: کپی رایت، شامل آثار ادبی (مانند رمان، شعر و نمایشنامه)، فیلم، موسیقی، آثار هنری (مانند نقشه ها، نقاشی ها، عکس ها و مجسمه ها) و همچنین طراحی های معماری. (حقوق مرتبط با کپی رایت که اصطلاحاً «Related Rights» نامیده می شود، شامل حق اجرای هنرمندان بابت عملکردشان در اجرای آثار فوق، حق پخش در برنامه های رادیویی و تلویزیونی و مواردی از این قبیل می باشد.)

لازم به ذکر است که اسرار تجاری را نیز می توان گونه ای از دارایی های فکری دانست که به دلیل عدم برخورداری از حفاظت های قانونی، تا حدی متمایز از دیگر انواع مالکیت فکری است.

با این تعریف، مشخص می شود که مالکیت فکری نیز، مانند سایر انواع مالکیت، دارای قابلیت ارزش افزایی است. اما چگونه می توان به منافع و مزایای داراریی های فکری دست یافت، از آن ها محافظت نمود و حتی آن ها را به دیگران انتقال داد؟ اینجاست که مفهوم حقوق مالکیت فکری یا «Intellectual Property Rights-IPR»، به کمک ما می آید.

حقوق مالکیت فکری، مشابه با هر حق مالکیت دیگری، به صاحبانش، اعم از مخترع یا صاحب امتیاز یک پتنت، مالک یک نشان تجاری، نویسنده یا شاعر یک اثر ادبی و یا مالک یک طرح صنعتی متمایز، کمک می کند تا از نتایج و منافع کار خود و سرمایه گذاری های انجام گرفته در راستای خلق و توسعه آن، بهره مند شده و مانع از سوءاستفاده های احتمالی دیگران شوند. گفتنی است که این موارد، در ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز، مبنی بر حق استفاده و محافظت از منافع مادی و معنوی تولیدات علمی، ادبی و هنری، به رسمیت شناخته شده است.

امروزه، مالکیت فکری بصورت گسترده ای در حوزه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. منافع حاصل از کاربردهای سیستم مالکیت فکری، به قدری واضح و آشکار است که نمی توان جهانی عاری از این مفهوم را متصور شد.

بعنوان مثال، صنعت چند ده میلیارد دلاری ضبط، چاپ و نشر صنایع نرم افزاری را در نظر بگیرید که میلیون ها نفر در سرتاسر جهان، از آن استفاده می کنند؛ بدون کپی رایت بعنوان یکی از گونه های مالکیت فکری، هیچ کدام از این ها وجود خارجی نداشت. اگر مالکیت فکری نبود، مخترعین و نوآوران، انگیزه ای برای تولید محصولات بهتر و کارآمدتر نداشتند و نسل های جدید گوشی های هوشمند، لباس های انعطاف پذیر و …، در دسترس بشر قرار نمی گرفت. بدون علائم تجاری و به رسمیت شناخته شدن آن ها توسط سیستم های حقوقی، هیچ راهی برای خرید محصولات اورجینال و اصلی وجود نداشت، جعل و تقلب در محصولات به راحتی اتفاق می افتاد و بازار پر از نمونه های فیک و تقلبی بود که با نمونه های اصلی، قابل تفکیک نبودند. تمامی این مثال ها، حاکی از جایگاه ویژه مالکیت فکری، در زندگی فعلی بشر می باشند.

اهمیت ترویج و اشاعه مالکیت فکری

مالکیت فکری برای کسب وکارهای امروزی، همچون اکسیژن موجود در هوا برای انسان است. ادامه حیات کسب و کارها، منوط به دارایی های فکری و حفاظت از آن ها بوده و در نتیجه، رفاه و پیشرفت بشریت نیز، به شکل غیرقابل انکاری، وابسته به حقوق مالکیت فکری است. صاحب نظران و متخصصین حوزه مالکیت فکری، برای اهمیت ترویج و اشاعه این مهم، چند دلیل کلیدی را ذکر می کنند:

✓ پیشرفت جوامع و رفاه عمومی، منوط به توانمندی و قابلیت خلق و توسعه ابداعات فناورانه و آثار فرهنگی است که ارتباط مستقیمی با مالکیت فکری دارد.
✓ حمایت و حفاظت قانونی از آثار و ابداعات جدید، موجب افزایش سرمایه گذاری ها با هدف نوآوری بیشتر می شود.
✓ ارتقاء و حمایت از مالکیت فکری، موجب رشد اقتصادی، ایجاد شغل، شکل گیری صنایع جدید و افزایش کیفیت زندگی می گردد.

یک سیستم مالکیت فکری کارآمد و عادلانه، به کشورها کمک می کند تا از پتانسیل دارایی های فکری، بعنوان کاتالیزوری برای توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی و ارتقاء فرهنگی، بهره مند شوند. سیستم مالکیت فکری، به تعادل میان منافع نوآوران و منافع عمومی کمک نموده و محیطی را فراهم می سازد که خلاقیت و نوآوری، به یک ارزش عمومی در جامعه تبدیل شود.