کليد موفقيت در آموزشهای مجازى​

کلید موفقیت در آموزشهای مجازی

با وجود کتاب و کتابخانه مجازی، دایر نمودن کلاس مجازی امکان پذیر مى شود. در واقع هر کلاس نیازمند وجود یک معلم و مربى نیز هست. معلم مجازی همچون کتاب مجازی در آن واحد، در دسترس تعداد زیادى آموزنده قرار مى گیرد. نقش معلم سنتى در این نوع آموزش به نقش ناظر، همراه، مشاور و راهنما یا به عبارتى «آموزیار» تغییر مى کند. در کلاس مجازی، آموزگار، کتاب، تخته سیاه و کتابخانه در فضاى مجازی قرار دارد و هر دانش آموز مى تواند به آموزشهای مجازی لازم داشته باشد.

پرسش و پاسخ، رفع اشکالات، امتحان و ارزشیابى هم از طریق مجازی و هم در زمان واقعى قابل انجام است. این تغییر نقش معلم از یکسو و نیاز به آموزگار مجازی از سوى دیگر، ایجاب مى کند که طرح جداگانه اى براى تربیت آموزگار مجازی و آموزیار حضورى نیز برنامه ریزى و اجرا شود. کلید موفقیت برنامه آموزش مجازی و الکترونیکى در گرو وجود آموزگار مجازی ماهر و پرتوان است. آموزش مجازی مفاهیم متعددى را داراست که از میان آنها مى توان به مفاهیم زیر اشاره کرد:

دانشکده مجازی

یکى از بهترین و آماده ترین زمینه هاى گسترش آموزش الکترونیکى در سطوح بالاى آموزشى یعنى در بخش آموزش عالى است. در شرایط کنونى که در جامعه ما هنوز مقدمات توسعه و کاربرد یادگیرى الکترونیکى و آموزش مجازی در سطوح تحصیلات ابتدایى و متوسطه فراهم نیست، مراکز آموزش عالى مناسب ترین زمینه براى گسترش این نوع آموزش مى باشند. امکانات موجود بویژه مسأله دانش زبان خارجى، آشنایى با ابزار الکترونیکى، تجربه بهره گیرى از اینترنت، داشتن رایانه و نظایر آنها، شرایطى را بوجود آورده است که اجراى برنامه هاى آموزش مجازی را در این بخش ساده تر و تا حدود زیادى امکان پذیر مى سازد. برخى از مراکز علمى کشور در شرایط کنونى توان و امکان اجراى برنامه هاى آموزش مجازی را در حد چند رشته و یا حتى یک دانشکده دارا مى باشند.

کتابخانه مجازی

یک کتابخانه جامع الکترونیکى، همگى اطلاعات لازم را در اختیار مراکز آموزشى قرار خواهد داد بدون آن که لزومى به ساخت یک کتابخانه باشد. با انتخاب بهترین مطالب آموزشى و بهترین کتاب ها، ارزنده ترین کتابخانه در دسترس همگان قرار خواهد گرفت. تجدید نظر و تغییرات نیز در کوتاه ترین زمان با کم ترین هزینه و در گسترده ترین سطح صورت مى گیرد. تجهیز مراکز آموزشى به کتابخانه مجازی بزرگ ترین گام در نهضت آموزش مجازی خواهد بود. کتابخانه مجازی قلب نظام آموزشى الکترونیکى و ساختمان مرکزى سامانه آموزش مجازی است.

مؤلفه هاى مهم در آموزش مجازی

ایجاد و توسعه آموزش هاى مجازی مستلزم درنظر گرفتن مؤلفه هاى چندى است. یکى از مؤلفه هاى مهم در ایجاد آموزش هاى مجازی درنظر گرفتن زیرساخت هاى سخت افزارى است. بدون شک آموزش مجازی از طریق شبکه هاى رایانه اى و به کمک رایانه امکان پذیر است. بنابراین در ابتدا هریک از فراگیران مخاطب آموزش هاى مجازی باید داراى یک دستگاه رایانه قابل دسترسى باشد. این رایانه مى تواند رایانه شخصى در دسترس بوده و یا رایانه اى خدماتى در محل کار باشد. در هر حال رایانه باید به نوعى در اختیار یادگیرنده قرار گیرد. دوم امکانات لازم براى ارتباط و اتصال به شبکه اینترنت یا اینترانت فراهم گردد. به بیان دیگر لازم است یک شبکه مخابراتى براى انتقال اطلاعات دیجیتالى ایجاد شده باشد. اغلب شبکه هاى مخابراتى از بسترهاى مختلفى مانند کابلهاى مخابراتى، فیبرنورى، ماهواره و دیگر ابزارها براى توسعه گسترده و دسترسى استفاده مى کنند.

هر قدر فناورى به کار رفته در شبکه مخابراتى قوى تر باشد سرعت و حجم اطلاعات منتقل شده بیش تر خواهد شد. از طرف دیگر هرقدر گسترش این شبکه در محدوده جغرافیایى مورد نظرى مثل یک کشور بیش تر باشد، دسترسى افراد به شبکه اینترنت نیز بیش تر خواهد بود.

زیرساخت هاى نرم افزارى نیز از دیگر مؤلفه هاى لازم در ایجاد دوره هاى آموزش مجازی است. براى ساختن دروس مجازی و ذخیره کردن آنها در یک بانک نرم افزارى، لازم است نرم افزارهاى مناسبى تهیه شوند. بطور معمول این نرم افزارها با نام هاى سامانه مدیریت یادگیرى، سامانه مدیریت محتوایى و یا سامانه مدیریت یادگیرى و محتواى الکترونیکى شناخته مى شوند.

از دیگر مؤلفه هاى آموزش الکترونیکى، تولید محتواى الکترونیکى است. محتواى الکترونیکى دروس یعنى هر آن چه لازم است یادگیرنده مشاهده کند، بشنود و بخواند تا دانش مورد نظر به او انتقال یابد. از آنجا که در آموزش هاى مبتنى بر وب این محتوا از طریق نمایشگر و بلندگوهاى متصل به یک رایانه بصورت الکترونیکى ساخته وعرضه مى شوند، آن را محتواى الکترونیکى مى نامند. بنابراین محتواى الکترونیکى عبارت است از مجموعه اى از رسانه هاى متن، عکس، صدا، فیلم و پویانمایى که بر صفحه نمایش رایانه ظاهر شده و از بلندگوهاى آن پخش مى شود تا دانش مورد نظر را به یادگیرنده منتقل کند. سازمان نیروى انسانى نیز دیگر مؤلفه اى است که باید مورد توجه قرار گیرد. گروه هاى پشتیبانى کننده آموزش مجازی شامل: گروه پشتیبانى از سامانه مدیریت محتوا ویادگیرى و نیز گروه پشتیبانى از تولید محتواى الکترونیکى دروس مى باشد. هر یک از این 2 گروه لازم است وظایفى را به عهده بگیرند. البته امروزه بسیارى از سازمان هاى بزرگ براى ایجاد تیمهاى پشتیبانى سعى مى کنند این خدمات را با عقد قرارداد از شرکت هاى متخصص در آموزش هاى الکترونیکى دریافت کنند. بنابراین بدون آنکه نیاز به توسعه نیروى انسانى داشته باشند از خدمات پشتیبانى برخوردار مى شوند.

نقش «طراح آموزش» نیز در فرایند تولید محتواى الکترونیکى بسیار مهم است. طراح آموزش پس از مطالعه درس تألیف شده و در ارتباط مستقیم با استاد درس، سعى مى کند نحوه ارائه درس را طراحى نماید. در این طراحى باید به مواردى همچون ترتیب ظاهر شدن عناوین، متن ها وتصاویر بر صفحه نمایش رایانه، جلوه هاى ویژه صوتى و تصویرى براى جذاب کردن درس، طراحى ابزارهاى کمکى و تشریحى براى هرچه گویاتر کردن درس و مواردى این چنینى اقدام نماید. «جمع کننده درس» نیز بعنوان یکى از مؤلفه هاى آموزش مجازی، پس از تهیه روایت نامه، قطعات مختلف یک درس الکترونیکى را خواهد ساخت. «جمع کننده درس» فردى است مسلط به کاربرى نرم افزارهاى لازم براى طراحى و ساخت صفحات تحت وب. در هریک از این صفحه ها بخشى از محتواى درس بصورت متن، عکس، پویانمایى و فیلم شکل مى گیرد. بنابراین خروجى فعالیت هاى جمع کننده درس قطعات مختلف درس الکترونیکى است. همچنین «کارشناس رسانه ها» نیز در طراحى و ساخت دروس بصورت حرفه اى کار صدابردارى، طراحى و تولید پویانمایى، فشرده سازى قطعات صوتى و پردازش تصاویر و فیلم هاى دیجیتالى را انجام مى دهد. چنین فردى بعنوان متخصص رسانه ها شناخته شده و مسلط به کاربرى سخت افزارها و نرم افزارهاى مربوطه مى باشد.

مزایاى آموزش مجازی

در حال حاضر هیچ نوعى از آموزش به اندازه آموزش هاى مجازی مبتنى بر وب، پتانسیل فراگیرى در بعد جهانى ندارند. وسعت جغرافیایى محیط آموزش مجازی، همان وسعت شبکه جهانى اینترنت است. بنابراین آموزش مجازی امکان آموزش را در هر مکان دلخواه ممکن مى سازد. از بعد اقتصادى این آموزش ها هزینه ها را تا حد زیادى کاهش مى دهد. در آموزش هاى مجازی در قیاس با آموزش هاى حضورى، نیاز به اختصاص فضاى فیزیکى جهت دایر کردن کلاس درس، ایجاد آزمایشگاه و کارگاه، ایجاد بخش هاى ادارى و دفترى وجود ندارد به این دلیل تا حد زیادى از هزینه ها کاهش مى یابد. همچنین از میزان سایرهزینه هاى مرتبط به دانشجویان که شامل هزینه هاى خوابگاه و اسکان، تغذیه و مواردى از این دست مى باشد و نیز هزینه هاى مرتبط با اساتید که شامل مواردى چون هزینه سفر و اسکان مى باشد حذف مى گردد.

آموزش هاى مجازی امکان برابر و دسترسى یکسان در فراگیرى علم و دانش را براى همه افراد، در اقصى نقاط دنیا فراهم مى کند. امروزه هر کس از هر جاى دنیا قادر است تا به فراگیرى دانش موردنیاز خود اقدام کند. دروسى که جهت ارائه در آموزش هاى مجازی ساخته مى شوند یادگیران در سطوح جغرافیایى بسیار گسترده در سطح یک کشور و یا حتى بزرگ تر را تحت آموزش یکسان قرار مى دهد. آموزش هاى مجازی در ارائه آموزش از انواع رسانه هاى متنى، شنیدارى و گفتارى بهره مى گیرند. امکان استفاده از فیلم و پویانمایى و همچنین قطعات صوتى در کنار رسانه هاى متنى و تصویرى، علاوه بر جذاب شدن محتواى دروس الکترونیکى امکان انتقال حجم بیشترى از اطلاعات و دانش را در فرصتى کوتاه تر فراهم مى کند. براى مثال پویانمایى از حرکت یک پیستون در درون یک سیلندر مى تواند به تنهایى گویاى چندین پاراگراف مطلب باشد. لذا درآموزشهاى مجازی چند ثانیه فیلم یا پویانمایى این قابلیت را دارد تا همه مطلبى را که ممکن است نیاز به چندصد کلمه توضیح داشته باشد را ظرف چند ثانیه به یادگیرنده منتقل سازد. گرچه نرم افزارهاى موجود امکان تولید قطعاتى بصورت پویانمایى و فیلم را در متن یک درس الکترونیکى ممکن مى سازند ولى به دلیل محدودیت هاى فعلى در پهناى باند ارتباطى امکان استفاده وسیع از این رسانه هاى پرحجم در مقیاس زیاد وجود ندارد.

از دیگر مزایاى آموزش هاى مجازی تعامل بیش تر بین یاد دهنده و یادگیرنده است. ابزارهایى که فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى در اختیار آموزش مجازی قرار مى دهند امکان ارتباطى، مشاوره و همکارى و تعامل بیش تر میان استادان و فراگیران را فراهم مى سازد. براى مثال امکاناتى نظیر پست الکترونیک، محاوره متنى، ویدئو کنفرانس و ابزارى از این دست امکان ارسال پیام، طرح سؤال و تبادل مقالات و گزارش هاى علمى را بین اعضا ممکن مى سازد. همچنین این ابزار علاوه بر برقرارى ارتباط یک طرفه امکان ارتباط هاى چند طرفه را نیز فراهم مى سازند. براى مثال اعضا مى توانند در باره موضوعات گوناگون به بحث و تبادل بپردازند. ابزارى مانند میز گفت و گوى مجازی این امکان را مى دهد که موضوعى را طرح و دیگران را به اظهار نظر درباره آن موضوع دعوت کنیم. علاوه براین هر یک از افراد مى توانند به دیدگاه هاى ابراز شده نیز نقدى وارد نمایند و توضیحى را اضافه نموده و یا سؤال جدیدى را مطرح نمایند.

آموزش مجازی بطور خودکار و در ۲۴ ساعت شبانه روز در اختیار فراگیران است. بنابراین یادگیرندگان آموزش هاى مجازی در زمان دلخواه خود مى توانند به مرور دروس خود بپردازند، به تمرینها پاسخ گویند و در آزمونهاى مربوطه شرکت کنند. به همین دلیل مى توان گفت که آموزش هاى مجازی در هر زمان و مکان در دسترس افرادى است که خواهان کسب دانش و علم اندوزى هستند. در آموزش هاى مجازی امکان دسترسى به حجم بالایى از اطلاعات و دانش موجود در اقصى نقاط دنیا فراهم مى گردد. از طریق لینک هایى که در متون ارائه شده در این آموزشها وجود دارد مطالب تکمیلى درباره موضوع مورد بحث به یادگیرنده ارائه مى شود. همچنین مطالب ارائه شده از سطح کیفى و دقت و صحت بالایى برخوردار است چرا که در این نوع آموزش، استادان و معلمان برجسته از سرتاسر دنیا مى توانند در تولید محتوا و مطالب مشارکت کنند. به همین دلیل مطالب از کیفیت و غناى بیشترى برخوردار خواهد بود. در آموزش مجازی فراگیرنده نقش فعال ترى ایفا مى کند. از آنجا که در این نوع آموزش استاد حضور فیزیکى ندارد و در کل رابطه استاد و دانشجو محدود است اما بار یادگیرى بیش تر بر دوش فراگیرنده است و استاد مخاطبین خود را به تحقیق و جست وجو و یافتن منابع آموزشى هدایت مى کند. در نتیجه یادگیرنده مجبور مى شود با تلاش و احساس مسئولیت بیش تر به یادگیرى بپردازد. از دیگر مزایاى این نوع آموزش مى توان به قابلیت تکرار مطالب در هرزمان و مکانى، افزایش زمان دسترسى به آموزش، امکان به اشتراک گذاشتن منابع آموزشى، مدیریت دقیق بر فرآیند آموزش و غیره اشاره نمود.