آشنایی با چک الکترونيکى

آشنایی با چک الکترونيکى

در این بخش از ضیاءالصالحین، به معرفی چک الکترونیکی و کاربردهای آن در سیستم بانکی کشور می پردازیم. در ادامه با ما همراه باشید.

تجارت الکترونيکى از سه بخش مديريت، زيرساخت ها و کاربردها تشکيل يافته است. در بخش کاربردها، بانکدارى الکترونيک را يکى از کاربردهاى تجارت الکترونيکى مى دانند که شامل چک هاى الکترونيکى و کارت هاى اعتبارى مى شود، بنابراين ارتباط تئوريک مفهوم چک هاى الکترونيکى و تجارت الکترونيکى به اين صورت تعريف مى شود که پديده مبادله از راه چک هاى الکترونيکى بخشى از پديده بانکدارى الکترونيکى است و بانکدارى الکترونيکى نيز خود يکى از کاربردهاى تجارت الکترونيک به حساب مى آيد.اقتصاد نوين مفهومى است از ترکيب جريان جهانى شدن اقتصاد و کاربرى فناورى اطلاعات و ارتباطات در حوزه اقتصاد و بازرگانى، تجارت الکترونيک، کسب و کار الکترونيک، بيمه الکترونيک و بانکدارى الکترونيکى و غيره از جمله مصاديق اين پديده هستند که اکنون تلاش زيادى براى توسعه آنها در حال انجام است. يکى از عمليات هاى مهم در بانکدارى الکترونيکى (E-Banking)، پرداخت و دريافت پول است که به شکل سنتى نيز در حال انجام است. اما با توجه به تغييرات شگرف در حوزه سنتى بانکدارى، شکل خود را تغيير داده و به نمونه هاى ديجيتالى کنونى رسيده است، که يکى از اين نمونه ها چک الکترونيکى (E-Check) است.

در گذشته پذيرش چک از سوى بانک ها، مشکل آفرين بود، در ابتدا، بانک ها نمى دانستند که چگونه چک هاى دريافتى را براى وصول در تاريخ مربوطه، از بانک هاى مرجع جمع آورى کنند و براى اين منظور، کارمندانشان را به بانک هاى مرجع مى فرستادند تا نسبت به نقد کردن چک اقدام هاى لازم را به عمل آورند، اين امر نه تنها موجب مى شد که وقت زيادى صرف شود، بلکه از نظر شرايط امنيتى نيز خطرناک بود. از اين رو چک هاى کاغذى که گستره توزيع فراوانى بين مردم دارد، به سوى الکترونيکى شدن حرکت کرد. قبول چک هاى کاغذى براى بازرگان مشکل آفرين است و با قبول نکردن يک چک در معامله احتمال از دست دادن معامله وجود دارد. براى آشنا شدن با مفهوم چک الکترونيکى ابتدا لازم است توضيحاتى درباره پول الکترونيکى داده شود.

پول الکترونيکى

پول از گذشته هاى دور تاکنون حالات و اشکال گوناگونى را تجربه کرده است تا بتواند بعنوان وسيله مبادله، ذخيره ارزش، واحد سنجش و شمارش عمل کند. آخرين تغييرات پول در عصر فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT) پول الکترونيکى است. پول الکترونيکى را با عناوين ديگرى مانند پول ديجيتالى، وجه الکترونيکى، پول غيرقابل لمس، پول سحرآميز (Magic Money) پول بر پايه اطلاعات نيز مى شناسند. در ساده ترين شکل ممکن پول الکترونيکى عبارت است از بيت هاى موجود در حافظه رايانه که داراى ارزش برابر ارزش پول نقد است و دارنده با توجه به حدود اختياراتى که بانک عامل برايش تعريف کرده است، از آن مى تواند مثل پول نقد استفاده کند.

E-Check

چک الکترونيکى شکل توسعه يافته چک هاى کاغذى هستند، در شکل معمول چک هاى کاغذى شما با نوشتن مبلغ چک، تاريخ چک و نام شخص به بانک عامل خود اجازه مى دهيد مبلغ نوشته شده را در تاريخ سررسيد چک به شخص موردنظر انتقال دهد، در شکل الکترونيکى چک ها، شما تنها مرحله اول را انجام مى دهيد، يعنى تنها چک را مى نويسيد و کارهاى ديگر به وسيله دستگاه هاى مربوطه انجام مى شود، حتى نوشتن چک نيز نياز به کاغذ و دسته چک ندارد! در حال حاضر Payment system LML، سامانه اى براى تبديل چک هاى کاغذى به چک الکترونيکى است، مکانيزم کار اين سامانه به اين شکل است که مشترى چک کاغذى را در جريان خريد ارائه مى کند سپس به وسيله دستگاه چک خوان، اطلاعات حساب بانکى صادرکننده چک و مبلغ چک گرفته شده و به عملياتى الکترونيکى تبديل مى شود.

سامانه ديگر در زمينه چک الکترونيکى سامانه pay By check است. اين سامانه يکى از روش هاى پرداخت مبالغ کالاهاى خريدارى شده از راه اينترنت است. در اين روش پرداخت دو نوع حساب براى مشتريان وجود دارد. حساب هاى Basic و حساب هاى professional در حساب هاى نوع Basic حجم پول مبادله شده کمتر از نوع professional است و بيشتر براى کاربران عادى در نظر گرفته شده است. اما در نوع professional حجم پول محدوديتى نداشته و براى کسانى که به وسيله شبکه دادوستد فراوانى انجام مى دهند در نظر گرفته شده است.

چک هاى الکترونيکى که اکنون به اشکال ياد شده، در اختيار ماست نتيجه توسعه بانکدارى الکترونيکى (E-Banking) است. توسعه شگفت انگيز فناورى اطلاعات و ارتباطات و گسترش آن به بازارهاى پولى و مالى افزون بر تسهيل امور براى مشتريان بانک ها، روش هاى جارى بانکدارى را نيز دچار تحول کرده است. در سال هاى گذشته تحولات چشم افزايى در نظام بانکدارى به وجود آمده است که مى توان اين تحولات را به ۴ دسته تقسيم کرد، در هر دوره تا حدودى رايانه و نرم افزارها (soft wares) جايگزين انسان ها و کاغذ شده اند و فناورى امکان داشتن سرعت، کيفيت، دقت، هزينه و تنوع خدمات را در اختيار بانک ها قرار داده است.

1: عمليات پشت بادجه

اين دوره که شروع کاربرد رايانه در بانک ها است، با استفاده از رايانه هاى مرکزى (Main Frame) اطلاعات و اسناد کاغذى توليد شده در شعبه هاى بانک به مرکز ارسال و پردازش بر روى آن ها انجام مى شود. در اين دوره کاربرد اصلى رايانه محدود به ثبت دفاتر و تبديل کاغذ به فايل هاى رايانه اى است. فناورى اتوماسيون پشت بادجه (Back office Automation) که در سال ۱۹۶۰ رواج يافته بود اين امکان را در اختيار بانک ها قرار داد تا دفاتر و کارت ها از شعبه ها حذف و گردش حساب ها در پايان هر روز کارى به مرکز ارسال شود. در اين دوره اتوماسيون بانک ها تأثيرى بر رفاه مشتريان نداشت و تنها تأثير آن ايجاد دقت و سرعت در موازنه حساب ها بود.

2: عمليات جلوى بادجه

اين دوره از زمانى آغاز شد که کارمندان بانک ها عمليات بانکى را بصورت الکترونيکى و در حضور مشترى ثبت و دنبال مى کنند. در سال هاى پايانى دهه ۱۹۷۰ امکان انتقال on-line اطلاعات به وسيله شبکه هاى کامپيوترى فراهم شد، در اين دوره کارمندان بانک ها قادر شدند بصورت on-line به حساب هاى مشتريان دسترسى داشته باشند و عمليات نقل و انتقال پول را در حضور مشترى و به وسيله رايانه هاى موجود انجام دهند. در اين دوره هنوز تمايل به استفاده از اسناد کاغذى وجود داشت. اگرچه رايانه ها امکان جست وجو و پردازش را سهل کرده بودند اما هنوز تمامى کارها به دست کارمندان بانک و با ورود اطلاعات و گردش حساب ها از راه شبکه هاى رايانه اى صورت مى گرفت و تنها نياز به استفاده انبوه از کاغذ تا حدودى برطرف شد و بانک ها به سوى paper less شدن گام برداشتند. به علاوه در اين دوره با توجه به يکپارچه نبودن نرم افزارهاى مورد استفاده در شعب براى عمليات هاى بانکى نياز به کارشناسان فنى رايانه در بانک ها افزايش يافت.

3: اتصال مشتريان به حساب ها

در اين دوره که از اواسط دهه ۸۰ آغاز شد امکان دسترسى مشتريان به حساب هايشان فراهم شد و آنها مى توانستند با استفاده از تلفن و يا دستگاه هاى خودپرداز (Automatic Teller Machine) و استفاده از کارت هاى هوشمند و رايانه هاى شخصى به حسابشان دسترسى پيدا کنند و عمليات دريافت و پرداخت، نقل و انتقال وجوه را بصورت الکترونيکى انجام دهند. در اين دوره عمليات بانکى بصورت دستى ـ الکترونيکى تبديل شد و مشکل يکپارچه نبودن سامانه هاى مکانيزه تا حدودى برطرف شد و سرويس هاى الکترونيکى ارائه شده به مشتريان افزايش يافت.

4: يکپارچه سازى سامانه ها و مرتبط کردن مشترى با همه عمليات بانکى

آخرين دوره تحول در نظام بانکى زمانى آغاز مى شود که همه نتايج به دست آمده از دوره هاى قبل بطور کامل مورد توجه قرار بگيرد و مشکلات آنها از بين برود و همه عمليات بانکى بصورت الکترونيکى و يکپارچه انجام شود. شرط ورود به اين مرحله وجود امکانات و بسترهاى مخابراتى و ارتباطى نوين و مطمئن است. در اين دوره داشتن نرم افزار، سخت افزار و از همه مهم تر مغزافزارهاى لازم براى توسعه و ارتقاى سامانه هاى بانکدارى در اولويت قرار داشته و اين ۳ فاکتور قدرت بانک ها را رقم خواهد زد.

در دوره چهارم، نظام بانکى يکپارچه اين امکان را به مشترى مى دهد که از منزل يا دفتر کار خود خدمات درخواستى خود را از سامانه الکترونيکى بانک عامل خود دريافت کند. صرفه جويى هاى بسيارى در اين دوره انجام مى شود و پول الکترونيکى به شکل واقعى خود رواج و گسترش خواهد يافت. با گسترش بانکدارى الکترونيکى و رسيدن به مرحله چهارم E-Banking، چک الکترونيکى نيز رواج و گسترش بيشترى خواهد يافت و حجم دادوستد بيشترى پيدا مى کند.

مزاياى E-Check

1: چک هاى الکترونيکى، حجم مسافرت هاى درون شهرى به منظور دريافت و پرداخت هاى بانکى را کاهش مى دهد و از اين راه موجب کاهش هزينه هاى فردى و اجتماعى مى شود.
2: سالانه مبلغ قابل توجهى هزينه چاپ اسکناس مى شود که با استفاده از چک هاى الکترونيکى کاهش هزينه هاى چاپ اسکناس را دربردارد.
3: استفاده از چک الکترونيکى به جاى پول موجب افزايش امنيت در مقابل سرقت و از ميان رفتن پول نقد مى شود.
4: از راه گسترش و توسعه چک هاى الکترونيکى رغبت بانک ها به بانکدارى الکترونيکى افزايش پيدا مى کند.
5: استفاده از چک الکترونيکى موجب مى شود که دسترسى به وجوه با سرعت و در هر نقطه امکانپذير باشد.
6: افزايش سرعت و کاهش زمان انتقال وجوه از يک نقطه به نقطه اى ديگر
7: تسهيل در امور پرداخت و دريافت وجوه نقد
8: جلوگيرى از انتقال پول نقد

: