حکومت مدارى هوشمند با دولت الکترونیک

حکومت مدارى هوشمند با دولت الکترونیک

امروز با پيشرفت هايى که در فناورى اطلاعات و ارتباطات حاصل شده و نيز اثرگذارى اين فناورى بر جوانب مختلف زندگى و ظهور عصر ديجيتال که به موج چهارم مشهور شده است، تغيير در زمينه هاى مختلف زندگى امرى اجتناب ناپذير شده و در صورت ناسازگارى سازمانها با اين تغييرات ناکارآمدى سازمان ها بيش از پيش مشهود خواهد بود که بازاريابى و تجارت و دولت الکترونیک نمونه هايى از اين تأثيرگذارى است. يکى از آرمان هاى در حال تحقق عصر ارتباطات و اطلاعات، دولت الکترونیکی (government - E ) است.واژه ی دولت الکترونیکی هرچند تازه وارد، اما سريعاً در حال پيشرفت است.

واژه دولت الکترونیکی که بيش از چند سال از عمر آن نمى گذرد مفهوم خاصى به خود گرفته است، هرچند عده اى دولت الکترونیکی را يک نوع تجارت الکترونیکی در محدوده شهر و يا کشور مى دانند و بعضى ها نيز دولت الکترونیکی را انقلابى همپايه ی انقلاب صنعتى مى دانند اما به هر حال ايده ی خدمات شبانه روزى در تمامى اوقات - حتى روزهاى تعطيل - با ظهور دولت الکترونیک عملى شده است.

تاريخچه پيدايش دولت الکترونیک

روند شکل گيرى دولت الکترونیکی بدين گونه آغاز شد که در طول نيمه دوم دهه ۱۹۹۰ بخش خصوصى کشور آمريکا مسئول ايجاد دولت الکترونیکی شد. وجود شبکه جهانى گسترده اينترنت (World wide web) به شکل گيرى برخى اقدامات تجارى در شرکت ها منجر شد و نتايج خوب و قابل سنجشى نيز از اين اقدام ها حاصل آمد. يکى از مهمترين اين نتايج افزايش اثربخشى کارکنان در سازمانها بود، به گونه اى که در بازده کارى آنها افزايش قابل ملاحظه اى به وجود آمد؛ بعنوان نمونه در سال ۱۹۹۹ ميانگين بازده کارى در هر ساعت براى هر فرد 5 % افزايش يافت. هنگامى که فناورى وب جهانى در اکثر بخش هاى خصوصى به کار گرفته شد، دولت از اين حرکت عقب ماند، لذا توجه دولت به اين مسأله معطوف شد که ارائه خدمات به شهروندان بصورت الکترونیک بسيار آسان تر خواهد بود. وينتون سرف (Vinton cref) که بعنوان يکى از پايه گذاران وب جهانى مشهور شده است اين پيشنهاد را به دولت ها داد که «لطفاً از فناورى IT استفاده کنيد. اجازه دهيد که خدمات تان بيشتر در دسترس باشد، همچنين هرگز از فناورى اينترنت نهراسيد اما هميشه براى آن برنامه ريزى کنيد». لذا شهر گولدن به اين نياز استراتژى پى برد و در سال ،۲۰۰۱ برنامه ريزى استراتژيک براى تبديل اين شهر به يک شهر الکترونیک و نيز پايه گذارى دولت الکترونیک به جاى دولت حاکم بر اين شهر آغاز شد.

اهداف دولت الکترونیک

هدف دولت الکترونیکی ارائه خدمات بهتر و بيشتر با هزينه کمتر و اثربخشى بالاتر است که اين هدف کلى از تأسيس يک دولت الکترونیکی است اما مى توان اهداف جزيى تر زير را درباره شکل گيرى اين گونه دولت ها برشمرد:

1: ارائه خدمات يکپارچه: خدماتى که دولت ها ارائه مى دهند در دولت الکترونیکی بصورت يکپارچه ارائه خواهد شد.
2: ارائه خدمات با ارزش افزوده: دولت الکترونیکی، دولت ها را در ارائه خدمات منسجم کمک مى کند تا به جاى سرگردان شدن ارباب رجوع در ادارات کارهاى ادارى خود را از يک نقطه آغاز و در همان نقطه به پايان برسانند.
3: ارائه خدمات شخصى: دولت الکترونیکی قادر است نسبت به بازسازى روابط ميان خود و مردم اقدام کند. در واقع به جاى ارائه خدمات يکسان براى همه - دولت الکترونیکی مى تواند به کمک فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات (ICT) با مردم بصورت افرادى غيريکسان عمل کرده و آنها را بصورت شخصيت هايى مستقل که خواهان سرويس هاى غيريکسانى هستند در نظر گرفته و به آنها خدمات شخصى ارائه دهد (customize).
4: ارائه خدمات با سرعت بيشتر: هدف از دولت الکترونیکی روبرو شدن شهروندان با سيستمى سريع و ساده براى راحتى دست يافتن به هدف مورد نظرشان است.
5: توسعه فناورى: با دسترسى به فناورى هاى نو به سازمان ها و شرکت هاى دولتى کمک مى شود تا توسعه ساختارى را از طريق مدل هاى ديجيتالى فراهم کند و باترکيب آنها در سيستم هاى مديريت سنتى شاهد تغييرات شگرفى در اين حوزه باشند.
6: از ميان بردن شکاف ديجيتالى: با از ميان بردن طبقات ديجيتالى دولت ها اين امکان را دارند تا دسترسى به فناورى هاى جديد را براى عموم مردم از طريق دوره هاى مختلف مهيا کنند.

تعاريف دولت الکترونیکی

با توجه به مطالب ارائه شده مى توان تعاريف مختلفى از دولت الکترونیکی ارائه داد که نمونه هاى زير مواردى از آنهاست:

1: دولت الکترونیک روشى براى دولت ها به منظور استفاده از فناورى هاى جديد است تا امکانات لازم براى دسترسى مناسب به اطلاعات مورد نياز و خدمات دولتى و ارائه فرصت هاى يکسان براى شهروندان در فرآيندها و نهادهاى مدنى را فراهم کند.
2: دولت الکترونیکی آغاز دوران مجازى (cyber time) يا موج چهارم است.
3: دولت الکترونیک يعنى کاربرد شبکه وب جهانى (world wide web) از سوى سازمان ها و ادارات دولتى به منظور ارائه خدمات به مشتريان.
4: مفهوم دولت الکترونیک به معناى استفاده سهل و آسان از فناورى اطلاعات (IT) به منظور توزيع خدمات دولتى بدون واسطه به مشترى و در طول شبانه روز
(۳۶۵ * ۲۴ * ۷) است.

موانع شکل گيرى دولت الکترونیکی

در راه شکل گيرى و ايجاد دولت الکترونیکی موانعى وجود دارد که به شرح زير است:
۱- عدم حمايت مديران ارشد سازمانى از شکل گيرى دولت الکترونیکی
۲- عدم احساس نياز به تشکيل دولت الکترونیکی
۳- هزينه هاى سنگين راه اندازى چنين دولتى مشتمل بر هزينه هاى ايجاد، نگهدارى و توسعه شبکه ها و پايگاه هاى اطلاع رسانى در سطح کشور
۴- کمبود نيروهاى متخصص در رشته فناورى اطلاعات و ارتباطات
۵- نحوه ارائه اطلاعات درخواستى مشتريان بصورت قابل دسترس براى آنها
۶- عدم توانايى در مرزبندى اطلاعات محرمانه و غيرمحرمانه
۷- مشکلات مربوط به حفاظت از اطلاعات شخصى افراد و سازمان ها
۸- راهکارهاى دسترسى کاربران به دولت الکترونیک
۹- کمبود سواد رايانه اى در مورد کاربران
۱۰- مشکلات تحليل و مهندسى مجدد اطلاعات سازمان ها به منظور الکترونیکی کردن دولت

ساختار دولت الکترونیک

ستون اصلى دولت الکترونیکی رابطه اى است که با شهروندان، شرکت ها، کارکنان و مؤسسات دولتى برقرار مى شود و اين ارتباطات است که روح دولت الکترونیک را تشکيل مى دهد. دولت الکترونیک براى خدمات دهى به شهروندان ، واحدهاى خصوصى و شرکت هاى دولتى ديگر از کانال هاى مختلفى استفاده مى کند که خود به روابطى ميان دولت و ساير ارکان جامعه منتهى مى شود که در گروه هاى زير دسته بندى مى شود:

✓ (government to Business G2B:) رابطه اى که ميان دولت و شرکت هاى خصوصى برقرار مى شود که در آن دولت سرويسى را به آن سازمان ارائه مى دهد، مانند ارائه مجوز و گواهينامه ها، انجام خريد و فروش کالاها و خدمات و غيره.
✓ (government to citizenG2C:) رابطه دولت با شهروندان که در اين رابطه دولت خدماتى را به شهروندان ارائه مى دهد، در اين نوع رابطه دولت سرويس هاى درخواستى شهروندان را بصورت رايگان بر روى شبکه قرار مى دهد.
✓ (citizen to government C2G:) ارتباطى ميان دولت و مردم که در آن شهروندان اطلاعاتى را به دولت ارائه مى دهند، بعنوان نمونه اى کاربردى مى توان به انتخابات الکترونیکی اشاره کرد.
✓ (government to government G2G:) رابطه اى درون سازمانى ميان ادارات دولتى و يا ميان دولت هاى مختلف که در آن هر يک از سازمان ها يا دولت ها اقدام به ارائه سرويس مى کنند و يا روابطى را بر روى شبکه جهانى به وجود آورند.
✓ (government to Employer G2E: ) رابطه ميان دولت و کارمندانش است که شامل سرويس هايى است که در رابطه با شغل کارمندان بر روى شبکه جهانى در اختيار آنها قرار مى گيرد.
اين سرويس ها شامل امور مالياتى، حقوقى و مالى است. رسيدگى به عملکرد پرسنل و ارتباطات درون سازمانى در جهت کاهش بوروکراسى هاى بى مورد ادارى و جلوگيرى از اتلاف زمان و افزايش بهره ورى در سازمان نيز از مصاديق G2E است.

جايگاه ايران در دولت الکترونیکی

دولت الکترونیک در ايران داراى متولى مستقلى نيست، اما در بعضى زمينه ها فعال است. نزديک به هزار سايت دولتى ايرانى فعال است که با وجود همه کاستى ها و نقص هايى که دارند بخشى از بار دولت الکترونیکی را بر دوش مى کشند.دفاتر مختلف دولت الکترونیک که در شهرهاى مختلف راه اندازى شده است، خدمات و سرويس هايى هر چند محدود به شهروندان ارائه مى دهند. اعطاى وام ها و تسهيلاتى از طريق طرح تکفا به سازمان ها و شرکت هاى خصوصى در حوزه IT تأثير مستقيمى در گسترش دولت الکترونیکی در ايران خواهد داشت. اما اين تلاش ها در گستره جهانى تلاشى اندک به حساب مى آيد.

مراحل تکامل دولت الکترونیک

در روند گسترش سرويس هايى که دولت الکترونیک به جامعه ارائه مى دهد، دولت بايد از مراحل مختلفى عبور کند که اين مراحل در چهار بخش زير تقسيم بندى مى شود:

۱- به وجود آمدن web site دولتى که شامل اطلاعاتى در مورد سازمان هاى مختلف است.
۲- ايجاد web site هاى دولتى که شامل سازمان ها در يک محيط تعاملى هستند.
۳- ايجاد web site هايى که به سرويس گيرندگان اين اجازه را مى دهند که بتوانند به اطلاعات شخصى مورد نياز دست يابند.
۴- گسترش web siteها و شبکه هايى که دائماً به شهروندان خدمات ارائه مى دهند و شامل سازمان هاى زيادى هستند که توسط اين شبکه به يکديگر متصل شده اند.

مزاياى دولت الکترونیک

دولت الکترونیک امکانات فراوانى را براى تحقق حکومت مدارى خوب فراهم مى کند و با به کارگيرى فناورى هاى جديد به بهبود فرايندهاى ارائه خدمات عمومى، تسريع ارائه خدمات، پاسخگوتر شدن دولت، شفافيت اطلاعات، کاهش فاصله ميان مردم و دولت، مشارکت شهروندان در تصميم گيرى هاى عمومى، گسترش عدالت اجتماعى از طريق فرصت هاى برابر براى افراد، ارتباط مستقيم با مقام هاى دولتى، صرفه جويى در زمان، حمل و نقل، ساعات کار، هزينه هاى خدمات و منابع انرژى، امکان ارائه خدمات در هر مکان و هر زمان، افزايش کارآيى، کوچک سازى دولت، تسهيل اخذ اطلاعات و خدمات از سوى شهروندان و نيز به وسيله دولت، تسهيل فرايندهاى کارى سازمان ها کمک مى کند.