اهمیت فکر و اندیشه در اسلام - استاد انصاریان (جلسه سوم)

اهمیت فکر و اندیشه در اسلام - استاد انصاریان (جلسه سوم)

در این بخش از ضیاءالصالحین، سومین جلسه از بیانات ارزشمند استاد حسین انصاریان با موضوع «اهمیت فکر و اندیشه در اسلام» به مدت 54 دقیقه با مخاطبان عزیز به اشتراک می گذاریم.

سخن دربارهٔ تفکر، تعمق و تدبر از دیدگاه قرآن مجید و روایات اهل بیت(علیهم السلام) بود. فکر کردن از نظر اسلام عبادت است. البته فضای فکر و آنچه دربارهٔ آن باید اندیشه کرد، همهٔ هستی، همهٔ عالم، همهٔ موجودات و همهٔ فعل پروردگار است. امام هشتم می فرمایند: «لیسَ العِبادَةُ کثرَةَ الصّلاةِ وَالصّومِ، إنّما العِبادَةُ التَّفکُّرُ فی أمرِ اللّه» عبادت به نمازخواندن و روزه گرفتن زیاد نیست، بلکه عبادت واقعی، این است که دربارهٔ کار خدا فکر کنیم؛ مثلاً در یک برگ درخت یا گل فکر کنیم. تفکر در این که برگ چگونه پدید آمده و بندی که او را به شاخه آویخته است، چیست؟ رابطه ای که با تنه و ریشهٔ درخت دارد، چیست؟ پمپاژی که ریشه از آب و املاح برای برگ می کند، چیست؟ استقامت برگ چیست؟ رگ های داخل برگ چیست؟ کارگاه رنگرزی جهان کجاست که بلد است برگ را سبز و گل را قرمز، صورتی، بنفش و آبی کند؟ این کارخانه کجاست؟ شعور این کارخانه چقدر بالاست که اشتباه نمی کند؛ برگ را رنگ قرمز و گل را رنگ سبز بزند. این چه شعوری است؟ این قدرت فهم چه قدرتی است؟
اگر انسان اینها را محاسبه کرده و در آن دقت کند، یک کتاب می شود. البته هزاران کتاب دربارهٔ گیاهان، گل ها، آب، خاک، هوا و نور نوشته شده است. تنها دربارهٔ مورچه تا الآن (بیشتر از این را خبر ندارم و در مجلات ندیده ام)، بیست هزار نوع کتاب نوشته شده است. اولین کسی هم که مورچه را تشریح کرده است، امیرالمؤمنین علیه السلام بودند. حضرت جسم مورچه، ترکیب او، شاخک ها، روده و معده ، قدرت جذب، قدرت هضم، قدرت دفع، قدرت تحرک، شعور و لانه سازی چهار طبقه اش را تشریح کرده اند. مورچه به گونه ای لانه را در کویر می سازد که باران های سیل آسا وارد لانه نمی شود. حتماً «نهج البلاغه» در خانه های شما شیعه هست؛ سخنرانی  ایشان را دربارهٔ خلقت مورچه در فهرستش ببینید.
همهٔ اینها جای فکر دارد. علت این که خیلی ها در دنیا فکر نمی کنند، چون عادی نگر هستند. از وقتی به دنیا آمده اند، این بساط گیاهان، درختان، آب، دریا و گلها را دیده اند؛ ولی با نگاه عادی، یعنی همان نگاهی که حیوانات دارند، اینها را دیده اند. یقیناً گاو، گوسفند، شتر و دیگر حیوانات هم با آن چشم دُرشتشان، آسمان و زمین، چراگاه، علف ها و رنگ ها را می بینند. این چشم چشم عادی است. هیچ وقت یک گاو در این عالم نیامده که دو خط دربارهٔ علف چیزی بنویسد؛ چون عادی نگر است. آن کسی هم که از خانه بیرون می آید و شب برمی گردد یا شب تا صبح در خانه است، عالم، خورشید، روز، شب، درخت های حیاطش و گل های باغچه اش را می بیند و هیچ حرکت باطنی نمی کند، عادی نگر است؛ حالا کنار یک برگ، گل یا درخت بایستد و عقلش را به کار بگیرد.
به راستی داستان خلقت و هستی چیست که بالای چشم من ابرو گذاشته، روی دو پلکم مژه گذاشته و پلکم را متحرک قرار داده است؛ شب که می خوابم، درِ چشم بسته می شود تا حشرات این یک ذره پیه در حدقهٔ مرا نخورند. برای گوشم در لازم نبوده؛ چون مادهٔ بسیار بدبوی تلخی را در هر دو گوشم درست کرده است که خودم استشمام نمی کنم، ولی حشرات از بوی بسیار بد این ماده فراری هستند. شصت سال خوابیده ام، هزارپا، سوسک، مورچه و پشه در گوش من که در هم نداشته، نرفته است. آیا به اینها فکر می کنم؟ آیا تاکنون فکر کرده ام که چرا آروارهٔ بالای دهانم ثابت و آروارهٔ پایین تا چانه متحرک است؟ چرا آن عالِمِ حکیم، قادر و توانمند، آروارهٔ پایینم را متحرک و بالا را ثابت ساخت؟ اگر هر دو ثابت بود، من نمی توانستم از سینهٔ مادر یک قطره شیر بخورم؛ چون کار نمی کرد. اگر هم هر دو متحرک بود، نمی توانستم در کل عمرم یک لقمه بجوم؛ چون لقمه دائماً از جویدنم درمی رفت.
آیا مردم عالَم به اینها فکر می کنند؟! آیا مردم فکر می کنند چرخانندهٔ این کرهٔ زمین که میلیاردها تُن وزن دارد و هر ۲۴ ساعت یک بار به دور خودش می چرخد، کیست؟ زمین متحرک است، محرک کیست؟ کدام دانشمندی تاکنون گفته که حرکت ذاتیِ زمین است؟ اصلاً ما هیچ چیزی ذاتی نداریم و فقط یک ذات قائم به نفس است. فلاسفه می گویند: «اَلْجُوهَرُ قائمٌ بِنَفْسِهِ» این «قائم بِنَفسه» فقط وجود مبارک قیوم است. ما اصلاً قائم  به  نفس در عالم نداریم و همه عَرَض هستند که به وجود مقدس قائم به نفس بستگی دارند. ما جوهر در عالَم نداریم و کل عالَم، عَرَض است. جوهر و قائم به نفس، یکی است.
اگر ما بخواهیم قیام به نفس را برای موجودات ثابت بکنیم، دلیلی نداریم؛ علاوهٔ بر این، برای خدا هم شریک ساخته ایم. خدا قائم به نفس است و این موجود هم قائم به نفس است. خدا محرک است و زمین هم محرک خودش است؛ پس خدا شریک دارد. درحالی که به ما یاد داده اند که شبانه روز در هر دو رکعتی با فکر بخوانیم: «أشْهَدُ أنْ لَا إلهَ إلَا اللّهُ وَحْدَهُ لَا شَریکَ لَهُ»؛ همچنین به ما یاد داده اند که بخوانیم: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ» هیچ چیزی در این عالَم مانند او نیست. او محرک است و بقیه متحرک هستند. هیچ متحرکی محرک نیست؛ اگر محرک بود که ابدی بود. همه نوشته اند، حتی امروزی ها هم نوشته اند که زمین نابود می شود و آسمان ها فرو می ریزد. قرآن ۱۵۰۰ سال پیش فرمود: «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ * وَإِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ» عمر خورشید تمام می شود، ستارگان تاریک می شوند و همهٔ عالم در هم فرو می ریزد. اگر حرکتشان ذاتی  بود که ماندگار بود. اگر دستِ محرک نبود، حرکت ماندگار بود. محرک است، حرکت می دهد و زمانی هم به این حرکت ترمز می زند، از هم می پاشد و نابود می شود.
آیا اینهایی که روی گُردهٔ زمین راه می روند، دربارهٔ زمین فکر کرده اند؟ چگونه میلیاردها تُن در هر ۲۴ ساعت یک دور به دور خودش می چرخد و انحراف هم ندارد؟ چگونه سالی یک بار هم از فاصلهٔ ۱۵۰ میلیون کیلومتر دور خورشید می گردد، یک ثانیه در این حرکت انتقالی اشتباه ندارد و پس و پیش هم نمی شود. لذا تمام تقویم نویس های دنیا نوشته اند که تحویل سال ساعت دو، سه، پنج، ده نصفه شب یا ساعت دو و دوازده دقیقه و ۵۱ ثانیه؛ شما این حرکت را ببینید که چقدر منظم است! این فکرها برای چیست؟ برای اینکه مالک را پیدا کنی و خودت را هم بفهمی که مملوک هستی. اگر مالک بودی، از اول بودی و به دنیا نمی آمدی. از ازل بودی و تا ابد هم خواهی بود. پیدا کردن مالک و یافتن خود که مملوک هستم؛ نبوده ام و مرا به وجود آورد. من نه ماه در تاریک خانه بودم، مرا در این دنیا آورد. طفلیِ مرا به نوجوانی، نوجوانی ام را به جوانی، جوانی ام را هم به پیری تبدیل کرد. دو روز دیگر هم به ملک الموت می گوید او را بردار و بیاور. این معلوم می شود من مالک نیستم.
من باید فکر کنم که مالک یک نفر دیگر است و من مملوک هستم. خالق یک نفر دیگر است و من مخلوق هستم. عزیز یک نفر دیگر است و من ذلیل هستم. مولا یک نفر دیگر است و من عبد هستم. ربّ یک نفر دیگر است و من مربوب هستم. من باید بفهمم و فکر کنم تا او و خود را بیابم. اگر او و خود را بیابم، عبدالله می شوم. حالا یک میلیون شیطان هم سر من بریزد، نمی تواند هیچ غلطی بکند! سی هزار گرگ هم با انواع اسلحه بیایند و در کربلا مقابل من موضع گیری بکنند، نمی توانند هیچ ضربه ای به من بزنند. مالک و مملوک، خالق و مخلوق، رب و مربوب، عزیز و ذلیل، غنی و فقیر؛ وقتی او را بیابم و خود را هم بیابم، در صراط مستقیم افتاده ام. فکر برای این است.
روایت خیلی جالبی است که سه نفر نقل کرده اند: عطابن ابی ریاح، ا بن عمر و عبید بن عمیر. این سه نفر می گویند که روزی با همدیگر به خانهٔ یکی از همسران پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم رفتیم. طبق امر قرآن، «وَ بَیْنَنا وَ بَیْنَها حِجابٌ» ما همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم را رودررو ندیدیم و پرده افتاده بود.
متأسفانه اکنون فرهنگ غرب کل مسائل ما را به هم ریخته که یکی هم محرم و نامحرمی است. فرهنگ غرب کل زنان ممالک اسلامی را مَحرم کل مردهای ممالک کرده است؛ اما زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه این گونه نبود، مگر در منافقان و کافران و مشرکان. حجاب امری قرآنی است که آیاتش نیز در سورهٔ نور و احزاب است. اگر در قرآن اندیشه می شد، بخشی از زنان این گونه از خانه بیرون نمی رفتند و بسیاری از نهادهای ما در تصرف زنانی نبود که رعایت حجاب نمی کنند. همچنین اگر در قرآن اندیشه می شد، زن در ممالک اسلامی مادر بود، نه عمله و کارگر و پول در بیار. چنین زنانی در اولین برخورد با شوهر می گوید طلاقم را بده؛ من نفقه نمی خواهم، خودم درآمد دارم. برو پی کارت!
غرب تمام نظامات اسلامی را در ممالک اسلامی به هم ریخته است! می گویند چرا طلاق زیاد است؟ یک علتش همین است که زن احساس غنا می کند و می گوید مهریه ام را نمی خواهم، نفقه ات را هم نمی خواهم؛ خودم خرج خودم را تا آخر عمرم دارم و به تو نیازی ندارم. اینها قوام زندگی را به هم ریخته اند. قرآن می گوید: «اَلرِّ جَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ» مرد کارگزار زندگی زن است، نه سلطان . حاکم زن. «قوام» در لغت عرب یعنی کارگزار. مرد از روی عشقش به زن و عاشقانه، خانه، مرکب، مَلبس، مطعم و سفر برای او آماده می کند؛ ولی «کَلَّا إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنىٰ» می گوید پول و حقوق کلان دارم، خودت و بچه هایت پی کارتان بروید.
وقتی خلأ قرآنی و روایات اهل بیت(علیهم السلام) در جامعه بیاید، این همه مشکلات هم رخ نشان می دهد و نمی توان هیچ کاری هم کرد. در حقیقت، تا جامعهٔ اسلامی به قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) برنگردد، دردها دوا نمی شود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی ما إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بهما لَنْ تَضلُّوا أبَداً» اگر به قرآن و اهل بیت من چنگ بزنید و زندگی تان را براساس قرآن و اهل بیت بار بیاورید، روی هیچ مشکلی را نخواهید دید.
متأسفانه اکنون روی همه جور مشکلی را می بینیم. شاید به حرف من بخندند و بگویند فکر این آدم خیلی قدیمی است. انگار از عالَم خبر ندارد! فکر من قدیمی نیست و از بلاهای عمومی جهان هم به خوبی خبر دارم؛ یکی کرونا، یکی گرانی، یکی «چه کنم چه کنم مردم»، «چه کار کنیم، گیر کرده ایم و گره افتاده است»، کم بارانی و برف کم و قرارگرفتن زراعت ها در مرز مشکل.
کلید حل این مشکلات در قرآن است: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»؛ مردم یا بگویند قرآن دروغ است و مشکلات با این آیه علاج نمی شود یا اگر جرئت ندارند بگویند دروغ است، به این نسخه عمل کنند. «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا» اگر مردم یک کشور، قلبشان به خدا و قیامت گره بخورد و به عمرِ گناهان بزرگ و بازیگری ها، کلاهبرداری ها، رشوه، غصب، اختلاس، زنا و دزدی خاتمه بدهند، «لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ» تمام درهای برکات عالَمِ بالا و زمین را به روی آنها باز می کنم. «یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً» باران مفید و پر ریزش در فصل معیّن فرومی ریزم تا همه جا را سیراب بکند. «وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ» این قدر ثروت تان را زیاد می کنم و بچه های خوب به شما می دهم که در زندگی لنگی نداشته باشید. به شما با ثروت و بچه هایتان مدد می دهم و یک بچهٔ ناروی متخلف لات عوضی نخواهید داشت. «وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا» تمام نهرها را هم برای شما پر از آب می کنم. این کلید حل مشکلات است. شما تا حالا شنیده اید که در بنگاه های خبری، خبرنگار یا خبرگزار یا آخوندی به مردم بگوید کلید حل مشکل اینهاست؟!
فکر باعث می شود که آدم مالک واقعی را پیدا بکند؛ با فکر کردن در یک برگ یا مژه یا فکر کردن در این مسئله که ما این همه غذای نرم می خوریم، بچه هم دو سال شیر می خورد، خدا این دندان های سنگ مانندِ سفید را از کجای شیر در می آورد؟ این برای شیر است. این دندان ها که هشتاد سال مثل سنگ آسیا کار می کند، خدا در بچگی از شیر درمی آورد و بعداً هم از همین مواد غذایی. رنگ بندی آن چیست؟ چرا دندان های سیاه نیست؟ چرا فندق، بادام، پسته و غذاهای رنگی می خوریم، دندان ها قرمز نیست؟ این همه انگور و سیب قرمز می خوریم، دندان ها چرا قرمز نیست و سفید است؟ چرا گوشت بدن به قرمزی می زند؟ چرا ماهیچه ها این قدر قوی است؟ چرا استخوان بندی های بدن با هم فرق می کند؟ چرا کف پا صاف نیست؟ اگر صاف بود که در همان دوسه سالگی، کمردرد و پادرد از پا می انداخت. این انحنای کف پا کار چه عقلی است که می دانسته باید کف پا را منحنی کند، باید بین انگشت ها فاصله بگذارد و مَفصل بدهد تا انگشت ها بتواند همه کاری انجام بدهد! اگر انگشت ها صاف بود، شما یک بار هم نمی توانستی درِ خانه ات را باز کنی. از همان زمان آدم علیه السلام باید همه چیز را با برق کار می کردند؛ اما از زمان آدم علیه السلام تا حالا، این تمدن با همین انگشت ها به وجود آمده است.
این مالک و محرک کیست؟ او را بیابم و بعد هم خودم را بیابم. من اگر در این عالم گم شده باشم، نهایتِ جاده ام جهنم است. اگر گم زندگی کنم، یعنی نفهمم چه کسی هستم؛ نفهمم مملوک، مرزوق و عبد هستم و نمک کس دیگری را می خورم. به راستی، بدون شناخت خودم، چه فرقی با گاو و شتر دارم؟!
این سه نفر می گویند که ما پیش یکی از همسران پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم رفتیم، «و بینَنا و بینَها حِجابٌ» خوب است دیگر! مرد زیباییِ زن ها را نبیند و سالم زندگی کند. اگر بخواهد هر روز زیبایی های زن ها را در خیابان، بانک، وزارتخانه و ادارات ببیند، دائم بیمار شهوت است و به دنبال این و آن می گردد تا خودش را آرام بکند. وقتی نبیند، راحت است. وقتی زن رابطهٔ عاطفی با مرد غریبه نداشته باشد، راحت است و مریض نمی شود، در خانه نمی گوید آن مردی که با من حرف زد، چه تن صدای قشنگی داشت و بامحبت بود! این هم شوهر است که ما کرده ایم؟! این گونه یواش یواش بنای زندگی را به هم می ریزد. آن که نقشهٔ محرم و نامحرمی را به ما داده، می دانسته که چه بلایی در شکستن این حصار بر سر مرد و زن می آید. متأسفانه این بلا هم بر سر ما آمده است.

همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم پشت پرده بود و ما هم این طرف. عبید بن عُمَیره به همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم گفت: شگفت آورترین کاری که از پیغمبر دیده ای، برای ما تعریف کن. این زن چقدر زیبا جواب داد! گفت: تمام کارهای پیغمبر شگفت ترین بود! رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عجب انسانی بوده است! به او گفتند حالا یکی از آنها را بگو. گفت: یک شب که نوبت من بود، از مسجد به خانهٔ من آمد. ایشان شب ها چهار پنج لقمه بیشتر نمی خوردند و اعتقاد نداشتند که آدم گرسنه بخوابد. طبیب طبیبان و بهترین ها در نوع زندگی بودند. به واقع، هیچ کس مثل ایشان سبک زندگی را بلد نبود. لقمه را کوچک می گرفتند، غذای مرکّب خیلی کم می خوردند و هیچ گاه به معده فشار نیاوردند. حضرت چند لقمه ای  خوردند و مقداری راه رفتند. بعد نزد من آمدند. همین که بدنشان نزدیک بدن من شد (زن و شوهر هستند و نزدیکِ هم می خوابند) و پوستشان به پوست بدن من خورد، بلند شدند و گفتند: بگذار  سراغ کارم بروم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شروع به خواندن نماز کردند؛ البته نه نماز مغرب و عشا، بلکه این یازده رکعت نمازی که خدا چه ارزشی برای این یازده رکعت گذاشته و در سورهٔ سجده اعلام کرده است. ایشان از اول تا آخر نماز، در قیام چنان گریه می کردند که از محاسنشان اشک می ریخت. پایان نمازشان بود و سجدهٔ نمازشان خیلی طولانی شد. وقتی از سجده بلند شدند، زمین زیر صورتش از شدت گریه خیس شده بود.
حضرت قبل از شروع نماز زار می زدند و به پروردگار می گفتند: «ما عَبَدْناکَ حَقَّ عِبادَتِکَ» محبوب من! من آن گونه که شایسته و لیاقت توست، بندگی نکرده ام. «وَما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ» و آن گونه که تو را باید بشناسم، نشناخته ام. سعدی می گوید:
سجده شان تمام شد، بلال در زد. بلال صبح ها به دنبالشان می آمد تا با هم به مسجد بروند. وقتی در را باز کرد، خودش گفت: آقا چقدر گریه می کنید؟ تمام گذشتهٔ شما غرق مغفرت و تمام آینده تان غرق معرفت است، چقدر گریه می کنید؟ حضرت فرمودند: بلال! امشب این آیه بر من نازل شده است: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ» در آفرینش آسمان ها و زمین و رفت وآمد شب و روز، برای خردورزان خالص نشانه هایی از رحمت، کرم، علم، لطف، قدرت و احسان من است. بلال! این آیه نمی گذارد که من ساکت باشم. حالا این یکی از آیات قرآن از شش هزار و ششصد و شصت و چند آیه است. بلال! «وَیلٌ لِمَن قَرَأها و لم یَتَفَکَّرْ فیها» وای بر کسی که این یک آیه را بخواند و در آن اندیشه نکند که مالک و خودش را پیدا کند. هشت میلیارد نفر در خودشان، شکم  و شهوتشان گم هستند. اینها یادشان نمی آید که انسان، خلیفة اللّه، معدن استعدادها، توانمند و بهترین در عبادت و خدمت است و گم زندگی می کنند؛ لذا جاده ندارند. راه دو میلیارد نفر در هند، مالزی، اندونزی و بخشی از چین، گاو است. راه چند میلیون نفر زرتشتی، آتش است. راه میلیون ها نفر در آمریکا و اروپا، تثلیث (شرک) است و می گویند خدا مخلوطی از عیسی، روح و آب است. همه در حال گم بودن زندگی می کنند و رحم و مردانگی ندارند. قرآن می گوید: «قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ» کم هستند آنهایی که هم خدا و هم خودشان را یافته اند و بر اثر یافتن خودشان، عبد هستند که عبد بودنشان هم شکرشان است. بلال! «وَیلٌ لِمَن قَرَأها و لم یَتَفَکَّرْ فیها».

جهت دسترسی به مجموعه بیانات استاد حسین انصاریان کلیک کنید