جایگاه تقلید در اصول و فروع دین

جایگاه تقلید در اصول و فروع دین

در این بخش  از ضیاءالصالحین، به بررسی جایگاه تقلید در اصول و فروع دین خواهیم پرداخت. همراه ما باشید.

جایگاه تقلید در اصول دین و فروع دین کجاست؟

هيچ مسلمانى نمی تواند در اصول دين تقليد کند، بلكه بايد آنها را از روى دليل - به فراخور حال خويش - بداند ولى در فروع دين يعنى احكام و دستورات عملى، اگر مجتهد باشد (يعنى بتواند احكام الهى را از روى دليل به دست آورد) به عقيده خود عمل می كند و اگر مجتهد نباشد بايد از مجتهدى تقليد كند، همانگونه كه مردم در تمام امورى كه تخصص و اطلاع ندارند، به اهل اطلاع مراجعه می كنند و از آنها پيروى می نمايند.

تقلید از جهت موضوع و مسائلی که در آن ها تبعیت صورت می گیرد بر ۲ قسم است:

1: تقلید در عقاید و اصول دین که امری قلبی است.

2: تقلید در احکام فرعی و عملی که امری عملی است. در این نوشتار، تقلید در عقاید و اصول دین مورد بررسی قرار می گیرد.

درباره جواز تقلید در عقاید و اصول دین همچون اثبات وجود خدا، توحید، نبوت، معاد و مانند آن ها عالمان مسلمان دیدگاه های مختلفی دارند.

اصول‌ دین‌، باورهای پایه دین اسلام که باور به آنها شرط مسلمان بودن است. اصول دین اسلام از ۳ اصل تشکیل می شود: توحید، نبوت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم و معاد. اصول دین در مقابل فروع دین است که احکام عملی را شامل می شود. همه مذاهب اسلامی این سه اصل را قبول دارند؛ اما اصول دیگری هم دارند که آنها را از دیگر مذاهب جدا می کند.

اصول مذهب شیعه علاوه بر اصول سه گانه فوق، امامت و عدل را نیز شامل می شود. معرفت به اصول دین از دیدگاه مسلمانان واجب است، اما علماء مسلمان درباره اینکه در اصول دین، معرفت یقینی لازم است یا ظن هم کفایت می کند و همچنین در زمینه جایز بودن تقلید در اصول دین، اختلاف نظر دارند. بیشتر آنها معتقدند که ایمان به اصول دین باید از روی یقین باشد. همچنین تقلید در اصول دین را جایز نمی دانند.

پذیرش اصول دین عقلی است. از این جهت فقهاء، در رساله های عملیه نوشته اند که در اصول دین تقلید نیست؛ یعنی هرکسی باید در شناخت خداوند تعالی و صفات او و نیز در نبوّت و ولایت و معاد، در فراخور حالش مجتهد باشد. هرکسی باید در فراخور عقلش بتواند بفهمد که چرا خداوند هست؟ به چه دلیل یگانه است؟ بر چه مبنایی مستجمع جمیع صفات کمالات است؟

صاحبان فتوا و اندیشه شیعی بر این باور هستند که باید در اصول دین تحقیق شود . اصول دین باید بر اساس تعقل و تفکر و استدلال باشد؛ زیرا اصول دین زیر بنای فکری مسلمان را تشکیل می دهد. باید زیربنا، مبتنی بر تفکر باشد. بر همین اساس خداشناسی تعبدی نیست، بلکه خدا باوری و معادشناسی، براساس منطق و عقل و استدلال می باشد.

در آیات متعددی از قرآن، خداوند انسان ها را دعوت به تفکر کرده حتی به آن فرمان می دهد. مهم ترین موضوع تفکر اصول و پایه های اصلی دین است.

حقانیت و صحت نبوت حضرت خاتم الأنبیاء محمد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم و اینکه قرآن کریم تا روز قیامت معجزه جاوید آن حضرت است، باید با عقل انسان درک شود. امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و یازده فرزند ایشان تا روز قیامت، با به کارگیری عقل اثبات می شود. وجود معاد، آن هم معاد جسمانی و اینکه محشری هست و پروردگار عالم همه را در یک جا جمع می کند و پس از حساب و کتاب، افراد نیکوکار به بهشت و بدکاران به جهنم فرستاده می شوند، عقلی است.

نظر مراجع درباره تقلید در اصول دین:

آیت الله سیستانی (مد ظله العالی):

شخص مسلمان باید عقیده اش به اصول دین از روی بصیرت باشد، و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی گفته کسی را که به آنها علم دارد به صرف اینکه او گفته است قبول کند. ولی چنانچه شخص به عقاید حقه اسلام یقین داشته باشد، و آنها را اظهار نماید هرچند از روی بصیرت نباشد آن شخص مسلمان و مومن است، و همه احکام اسلام و ایمان بر او جاری می شود.

آیت الله مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

هیچ مسلمانی نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، بلکه باید آنها را از روی دلیل - به فراخور حال خویش - بداند؛ ولی در فروع دین یعنی احکام و دستورات عملی، اگر مجتهد باشد به عقیده خود عمل می کند و اگر مجتهد نباشد باید از مجتهدی تقلید کند، همانگونه که مردم در تمام اموری که تخصص و اطلاع ندارند، به اهل اطلاع مراجعه می کنند و از آنها پیروی می نمایند.

آیت الله بهجت (رضوان الله علیه):

دین اسلام بر اساس اعتقادات صحیح و حق و همچنین اعمال و دستوراتی در زمینه های گوناگون بنا شده است. در اعتقادات تقلید جایز نیست؛ همچنین در اعمال و دستورات غیر اعتقادی که ضروری دین باشد تقلید در آن الزم نیست.

آیت الله فاضل لنکرانی (رضوان الله علیه):

در اصول دین انسان باید یقین و اعتقاد جزمی داشته باشد و این یقین از هر دلیل و طریقی حاصل شود کفایت می کند، چه به واسطه استدلال و برهان باشد یا از گفته والدین و مبلغین، هر چند نتواند استدلال کند.

آیت الله صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد، و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی بدون دلیل گفته کسی را قبول کند، ولی اگر از گفته غیر به عقاید دینی یقین پیدا کند در حکم به مسلمان بودن او کافی است.

آیت الله خویی (رضوان الله علیه):

شخص مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل اعتقاد کند و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی بدون سوال از دلیل، گفته ی کسی را قبول کند.

آیت الله وحید خراسانی (مد ظله العالی):

اعتقاد انسان به اصول دین اسلام باید بر پایه ی علم باشد، و تقلید یعنی پیروی از غیر بدون حصول علم  در اصول دین باطل است.

آیت الله شبیری زنجانی (مد ظله العالی):

شخص مسلمان باید به اصول دین یقین داشته باشد، اگر چه از گفته دیگری برای او یقین حاصل گردد.

امام خمینی (رضوان الله علیه):

عقیده ی مسلمان به اصول دین باید از روى دلیل باشد.