آثار و برکات شب زنده داری و تهجد
آثار و برکات شب زنده داری و تهجد
در این بخش از ضیاءالصالحین، به آثار و برکات شب زنده داری و تهجد در پرتو آیات و روایات می پردازیم. با ما همراه باشید تا در این مورد بیشتر بخوانید.
معنای تهجد و شب زنده داری
کلمه ی «تهجّد» در لغت عرب، به معنای «در شب بیدار شدن» است؛ اما در فرهنگ قرآن و حدیث، شب زنده داری به منظور اقامه ی نماز شب و عبادت خدا را «تهجّد» می نامند. و از این رو به کسی که شبانگاه برای برپا داشتن نماز از خواب بر می خیزد، «متهجّد» گفته می شود.
شب زنده داری به چه معناست و به چه مصادیقی تعلق دارد؟
شب زنده داری به معنای بیدار ماندن در شب است و به مصادیق زیادی مانند خواندن نماز شب، د دعا و مناجات و غیره تعلق دارد.
خداوند در قرآن چنان از شب زنده داران تعریف و تمجید بزرگوارانه می کند که هر انسان مسلمانی آرزو می کند که از آن گروه باشد. بعنوان مثال از شب زنده داران بعنوان اهل تقوا و احسان یاد می کند و می فرمایند: ﴿ إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ آخِذِینَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ کَانُوا قَبْلَ ذَلِکَ مُحْسِنِینَ کَانُوا قَلِیلاً مِّنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ﴾ « پرهیزگاران در میان باغهای بهشت و چشمه ساران خواهند بود. دریافت می دارند چیزهائی را که پروردگارشان بدیشان مرحمت فرموده باشد. چرا که آنان پیش از آن (در سرای جهان) از زمره نیکوکاران بوده اند. آنان اندکی از شب می خفتند ».
آداب و فواید شب زنده داری پرستش و نیایش، تار و پود شب خیزی را تشکیل می دهد و اخلاص و قرب الی الله جهت گیری آن را تعیین می کند و هر کسی در هر موقعیتی می تواند به آن اقدام کند. چنانکه متداولترین نوع آن، نماز خواندن، ذکر و تسبیح، تلاوت قرآن، دعا و مناجات و مانند آن است. همچنین احسان و انفاق شبانه نگهبانی از کیان اسلام و پاسداری از مرزهای سرزمین های اسلامی از زیباترین مصادیق شب خیزی است.
شرایط تهجد و شب زنده داری
در بیان کیفیت و چگونگی رسیدن به مفهوم تهجد قرآنی و شب زنده داری کمال بخش لازم است که شرایط و آدابی فراهم آید وگرنه همانند شب زنده داری مترفان و مرفه هان مستکبر بی ارزش و حتی ضدارزش خواهد شد.
از مهم ترین شرایط و آداب تحقق تهجد می توان به نیت و قصد خالصانه شب زنده دار اشاره کرد. متهجد کسی است که برای اطاعت از امر هر چند مستحب خداوند بیدار می شود و می خواهد در طول شب تفکر و تدبر و تذکر و بندگی کند. (سوره مزمل، آیه 20) پس برای رسیدن به این مقصد و مقصود، به تسبیح و تحمید خداوند (سوره طه، آیه 130؛ سوره سجده، آیات 15 و 16؛ سوره انسان، آیه 26)، استغفار (سوره آل عمران، آیه 17؛ سوره ذاریات، آیات 15 تا 18؛ سوره مزمل، آیه 20)، تلاوت قرآن به مقدار ممکن و در حد توان (سوره مزمل، آیات 2 و 4 و 20)، دعا و نیایش (سوره اسراء، آیات 79 و 80؛ سوره سجده، آیات 15 و 16)، ذکر و یاد خدا (سوره مزمل، آیات 2 و 8)، سجده (سوره فرقان، آیه 64؛ سوره انسان، آیه 26) و نماز (سوره زمر، آیه 9 و آیات دیگر؛ و نیز مجمع البیان، ج 7-8، ص 517) مشغول می شود. البته وقت تهجد و بهترین زمان آن از نیمه شب شرعی است. لذا برای تهجد در مقدار دو سوم شب یا کمتر و یا نیمی از آن توصیه شده است. (سوره مزمل، آیه 20)
انواع شب زنده داری:
✓ بیداری شب به ذکر خدا
✓ بیداری شب به تلاوت قرآن
✓ بیداری شب به نماز شب
✓ بیداری شب به خدمت به خلق
✓ هر نوع شب بیداری در راه رضای خدا
✓ بیداری شب به تحصیل علم
✓ بیداری شب در اثر درد بیماری
آسیب شناسی شب زنده داری
ریاکاری در نماز شب
نوعی از ریای آشکار در نماز شب وجود دارد که از ریای پنهان هم پنهان تر است، و آن این است که صاحبش را به عمل وادار نمی کند ولی انجام عمل را برایش آسانتر می کند مثلا کسی که اهل نماز شب است ولی بیدار شدن برای او مشکل است در صورتی که گرفتار این مرتبه ریا باشد هنگامی که مهمان دارد برای بیدار شدن آمادگی بیشتری پیدا می کند.
تهجد بدون تفکر
دو رکعت متوسط با فکر بهتر است از ایستادن یک شب در صورتی که قلب غافل باشد.» خوشا خواب زیرکان و افطار کردنشان.
کوتاهی در ادای فرائض و انجام واجبات
تکبر
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم وقتی فضایل نماز شب را ذکر نمودند در ادامه فرمود: پس قدر این فرصت را بدانید که چه عاقبت خوبی است زمانی که از عجب و ریا سالم بماند. البته مسرور شدن به تهجد با تواضع و فروتنی کردن برای خدا و شکر او بر این توفیق و طلب زیاده کردن عجب نیست و ممدوح است.
احادیثی از برکات شب زنده داری
امام صادق علیه السلام می فرمایند :
«شَرَفُ الرَّجُلِ قِیَامُهُ بِالَّلیْلِ وَ عِزُّهُ اسْتِغْنَائُهُ عَنِ النَّاس. شرف مرد به شب خیزی اوست و عزتش در بی نیازی از مردم نهفته است. همچنین امام صادق علیه السلام، شب زنده داری را شرط ورود به گروه پیروان خاص و شیعیان ویژه دانسته اند، می فرمایند: "لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُصَلِّ صَلاَةَ اللَّیْل" عبادات شبانه آثار ارزشمند دیگری نیز برای پرستشگر و جامعه در پی دارد؛ همانطور که در قرآن مجید می خوانیم: «فَلاَتَعْلَمُ نَفْسٌ مَا اُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ اَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانوُا یَعْمَلوُنَ. یعنی هیچ کس نمی داند چه پاداش های مهمی - که مایه روشنی چشم هاست - برای آنها نهفته است.
امام صادق علیه السلام می فرمایند : شب زنده داری موجب نورانیت خانه می شود و می فرمایند: خانه هایی که شب هنگام در آنها نماز با تلاوت قرآن گزارده، می شود، برای ساکنان آسمان می درخشند همانطور که ستارگان آسمان برای ساکنان زمین می درخشند.
امام صادق علیه السلام نیز در بیان آثار شب زنده داری و نماز شب می فرماید: نماز شب، انسان را خوش سیما، خوش اخلاق و خوشبو می کند و روزی را زیاد و قرض را ادا می نماید و غم و اندوه را از بین می برد و چشم را نورانی می کند. (ثواب الاعمال، ص 42)
سخن پایانی
با توجه به اهمیتی که شب زنده داری دارد شایسته نیست که انسان از آن غفلت ورزد و آن را ترک کند ولی اگر بنا به دلایلی امکان آن وجود ندارد که هر شب به عبادت شبانه بپردازد، حداقل شب های مهم و پرفضیلت را از دست ندهد. شب هایی نظیر:
✓ شب جمعه که گناهان در آن بخشیده می شود.
✓ شب نیمه شعبان که برترین شب ها بعد از شب قدر است.
✓ شب قدر که سرنوشت یک ساله انسان در این شب تعیین می شود.
✓ شب عید فطر که این شب کمتر از شب قدر نیست.
✓ شب عید قربان که اگر کسی این شب را برای خشنودی خدا زنده بدارد در روزی که دل ها می میرند، دل او نمی میرد.
افزودن دیدگاه جدید