راهکارهای تقویت املای فارسی ابتدایی / بخش دوم

راهکارهای تقویت املای فارسی ابتدایی / بخش دوم

دانش آموزان زیادی وجود دارند که بر اثر ضعیف بودن در املای فارسی، دچار آشفتگی و افت تحصیلی شده و روحیه ی خود را از دست می دهند. در این نوشتار برآنیم پیرو مطالب قبلی، راهکارهای تقویت املای فارسی ابتدایی را ارائه نماییم. با ضیاءالصالحین همراه باشید تا با راهکارهای تقویت املای فارسی ابتدایی آشنا شوید.

بیشتر بخوانید : راهکارهای تقـویت املای فارسی ابتدایی / بخش اول

2. ضعف در حافظه ی دیداری:

یعنی غلط نویسی حرف در حروف هم صدا یا حروف یک صدا و چند شکلی هاست. مثل (س ص - ق غ - هـ ح - ظ ذ ز ض - ت ط - ء ع )
اسحاب اصحاب، بشغاب بشقاب، بحار بهار، منزور منظور، اروس عروس

راههای تقویت و درمان ضعف حافظه ی دیداری 

الف: ابتدا دو تصویر را انتخاب کرده و یک به یک به دانش آموزان می دهیم و سپس تصویرها را مخفی می کنیم و از او می خواهیم که آن تصویر ها را نام ببرد.
ب: همان تمرین اول را تکرار می کنیم اما این بار به جای دو تصویر، سه تصویر را به وی نشان می دهیم. اگر کودک قادر به یادآوری آنها بود، چهار تصویر را نشان می دهیم، سپس به همین ترتیب ادامه می دهیم تا وقتی که حافظه ی دیداری کودک به حد طبیعی یا بالاتر از آن برسد.
پ : یک تصویر نسبتاً مرکب را به دانش آموز نشان می دهیم و از وی می خواهیم تا کل و اجزا آن را به خاطر بسپارد پس از اینکه کودک مدت زمانی را که خودش کافی می داند به تصویر دقّت کرد تصویر را مخفی و اجزای تصویر را از وی سوال می کنیم معمولاً در دفعات اول بخش های اندکی از جزئیات در حافظه دیداری او می ماند و بخشی های را به خاطر نمی آورد یا اشتباه پاسخ می دهد. پس همان تصویر را مجدداً به وی نشان می دهیم و از وی می خواهیم دوباره آنها را مشاهده و اجزای آن را به خاطر بسپارد و با اندکی دقّت در می یابیم که این بار نوع کیفیت نگاه کردن کودک با نحوه نگاه کردن دفعه قبل او تفاوت دارد و همین تفاوت در واقع فرایند درمان است. جالب است که با کمال اطمینان می توانیم اعتماد به نفس بسیار زیاد دانش آموز و همچنین تفاوتی چشمگیر را در میزان تقویت حافظه دیداری او مشاهده کنیم.
ت: می توان کارت هایی مقوایی به ابعاد 7×5 سانتی متر تهیه کرد و در آن واژه های هم خانواده را نوشت.
خاص، مخصوص
خصوص، اختصاص
خاصیت، خواص
این تمرین علاوه بر تقویت حافظه دیداری موجب درک کلمات یک ریشه دارند و هم خانواده اند.
ث: برای اینکه تمرینات که گفته شد تاثیر بسیار زیادی در حل مشکل املای دانش آموز داشته باشد باید برای وی انگیزه ایجاد کنید تا با رغبت به تمرینات بیشتری بپردازد در واقع همان حافظه طوطی وار را به حافظه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تبدیل شود.
ج: نشان دادن چند کلمه هم خانواده و نوشتن آنها در هوا با انگشت.

3. ضعف در حافظه ی توالی دیداری:

یعنی جابه جا نوشتن حروف در کلمه مثال: مارد مادر ، ردخت درخت، مودر مورد، دادر دارد.

راههای تقویت و درمان ضعف حافظه ی توالی دیداری:

الف: سه یا چهار نفر به دانش آموز معّرفی می کنیم سپس وی باید به ترتیب آنها را نشان دهد (دانش آموزی که ضعف حافظه ی توالی دیداری دارد.)
ب: جلوی دانش آموزی می ایستیم و چند حرکت بدنی انجام می دهیم و سپس از او می خواهیم همان حرکت ها را به ترتیب انجام دهد، و یا با استفاده از مقوا، پلاستیک می توانید حروف به شکل الگو تهیه کرده و تلفظ حروف به وسیله مربی آنها را مرتب کند.
پ: یک کارت مقوایی را که روی آن 3 یا 4 حرف نوشته و به او نشان می دهیم سپس کارت را مخفی کرده از او می خواهیم حروفی را که دیده بود به ترتیب از سمت راست به چپ نام ببرد. سپس کارت دیگری را که حروف بیشتری روی آن نوشته شده است به وی نشان می دهیم و همانند دفعه قبل عمل می کنیم. مثل: ک - ی - ط - س
ت : یک کارت مقوایی که روی آن 3 کلمه نوشته شده است به دانش آموز نشان می دهیم سپس آن را مخفی کرده و از وی می خواهیم آن کلمات را به ترتیب بازگو کند. پس از انجام موفقیت آمیز این تمرین کارت هایی با تعداد بیشتری از کلمات را به وی نشان داده و همان تمرین را دنبال می کنیم. مثال: شقایق - گل - لاله - بهار
ث : قبلاً روی موزاییک ها مربع هایی رسم کرده و روی هر مربع یک حرف می نویسیم از یکی از دانش آموزان می خواهیم روی یکی از حروف به دلخواه بایستد و بعد از اندکی توقف روی حرف دیگری بایستد و به همین ترتیب 4 حروف را ادامه دهد آنگاه از دانش آموزان دیگر که برای تقویت توان توالی دیداری تحت آموزشی هستند می خواهیم تا حروفی را که روی آنها توقف کرده بود به ترتیب نام ببرند. مجدداً همین کار را با تعداد حروف بیشتری تکرار می کنیم.

4. ضعف در تمیز دیداری:

یعنی شناختن و عدم تشخیص حرف از یکدیگر مثال:
(س) از (ش )، (د) از (ذ )، (ر) از (ز )، (ع) از (غ )، (ف) از (ق )، (ج) از (چ )، (ح) از (خ )، (ک) از (گ )
زور روز، جانه خانه، دوس دوش، بتر تبر

راههای تقویت و درمان ضعف در تمیز دیداری:

الف: تصاویر آزمون مقابل فراستیک را الگو قرار داده تصاویری مشابه رسم می کنیم و از کودک می خواهیم دور یکی از اشکال هندسی را که از او می خواهیم (مثلاً شکل مربع در آزمون فراستیک دایره رسم کند.) شکلی را که مثل بقیه نیست پیدا کن و رنگ بزن.
ب: کارت های مقوایی به ابعاد 10×7 سانتی متر تهیه کرده در ستون راست کارت یک حرف می نویسیم و در ستون چپ کارت چند حرف از جمله حرفی را که در سمت راست نوشته بودیم می نویسیم سپس از دانش آموز می خواهیم که حرف سمت راست را در میان حرف سمت چپ پیدا کند.

پ: کارت های مقوایی به ابعاد 10×7 سانتی متر تهیه کرده در ستون سمت راست آن یک کلمه می نویسیم دانش آموز باید همان کلمه را از بین کلماتی که در سمت چپ نوشته ایم پیدا کند.

ت: نشان دادن یک تصویر مرکب و مخفی شدن یک تصویر در میان تصویر مرکب با زدن رنگ مشخص می شود.
ث: در رسم الخط مقابل حرف (ل) را جدا و پر رنگ کن.
ج: بقیه حروف ناقص را تکمیل کن.

5. ضعف در حساسیت شنوایی و شنیداری 

یعنی خوب نشنیدن و تشخیص و تمیز ندادن آواهای کلمه، عدم تلفظ صحیح کلمه و تاثیر فرایندهای آوایی تبدیل، تاثیر لهجه و زبان محاوره ای دانش آموز. مثال: مسباک مسواک، تلفزیون تلویزیون، بشگاب بشقاب، دمبال دنبال، بودن بودند، ژاله جاله، تار کار

6. ضعف در حافظه شنوایی

یعنی نوشته نشدن بعضی کلمه ها در جمله به وسیله ی دانش آموز که موجب جا انداختن کلمات و حروف می شود. مثال: آمد آمدن، گفت گفتند

راههای تقویت و درمان ضعف در حساسیت شنوایی و حافظه شنوایی:

الف: چند قرقره کوچک و بزرگ چوبی انتخاب کنید و یک بادکنک تکه تکه شده هر یک تکه بادکنکی برداشته و آن را روی یکی از سوراخ های قرقره بکشید و قسمت اضافی بادکنک را به تنه قرقره ببندید آنگاه با فوت کردن به سوراخ دیگر قرقره صدا ایجاد می شود.
ب: اشیایی مثل گربه - ماهی - اردک - کوزه از گل رس بسازید و در بخشی از آنها با استفاده از میخ دو سوراخ ایجاد کنید که به هم راه داشته باشند آنگاه با فوت کردن به آن صدا ایجاد می شود.
پ: از دانش آموز نیز بخواهید چند وسیله صدا ساز درست کند و صدای آنها را با هم مقایسه کند.
ت: یک قاشق چوبی صاف تهیه کرده و به هر یک از قسمتهای بالا و پایین آن دو عدد میخ بکوبید و دو سیم نایلونی را طوری روی آن وصل کنید که شبیه دو تار شود آنگاه با مرتعش کردن سیم ها صدا ایجاد می شود.
ث: صداهای مختلف حیوانات را در یک نوار کاست ضبط کرده و از کودک می خواهیم به آنها گوش دهد و صدای هر کدام را تشخیص داده و نام ببرد.
ج: صداهای مختلف مثل گربه - خنده - سرفه - چک چک آب - باران - ضربه انگشت به در یا شیشه - برخورد توپ با زمین و امثال آن را در نوار کاست ضبط کرده و از دانش آموز می خواهیم به آنها گوش داده و صدای هر کدام را تشخیص دهد و بیان نماید.
ح: چند قوطی خالی پلاستیکی یک شکل و یک اندازه تهّیه می کنیم و داخل هر کدام از آنها چیزهایی مانند حبوبات - سنگ می ریزیم سپس قوطی ها را یک به یک تکان می دهیم کودک باید از نوع صدای قوطی ماده داخل آن را تشخیص داده و نام ببرد.
خ: صداهای مختلفی را در نوار کاست ضبط کرده و برای هر صدا تصویری مناسب تهیه کرده و دانش آموز با گوش دادن و تشخیص صداها باید تصویر مربوط به آن را یافته و جدا کند. با این تمرین علاوه بر تقویت حساسیت شیبداری، بین اعمال حرکتی و آنچه شنیده شده است هماهنگی برقرار می شود.
د: چشمان دانش آموز را با دستمال می بندیم و از همکلاسی هایش می خواهیم تا نام او را بگویند و او تشخیص دهد که چه کسی صدایش کرده است.
ذ: به خانواده دانش آموز سفارش می کنیم از سخن گفتن بسیار بلند در منزل و از بلند کردن رادیو و تلویزیون خود داری کنند.
ر: به کودک بگویید «من کلمه هایی را می گویم بعد شما همان کلمه ها را به همان ترتیبی که گفته ام تکرار کنید.» در بیان کلمات سعی کنید لبهایتان پیدا نباشد به این منظور می توانید به هنگام تلفظ کلمات دفترچه یا کاغذی را با فاصله مناسب جلوی دهانتان بگیرد.
ز: با استفاده از مقوا، پلاستیک یا چوب می توانید حروف اعداد و اشکال هندسی را به شکل الگو یا قالب های گوناگون تهیه کرده پس از تلفظ هر یک از حروف به وسیله ی مربی آن را از گونی بیرون آورد.
س: می توان نام اشیاء، اشخاص و رویدادها را بصورت تجزیه ی صداها و حروف آنها به دانش آموز و با هم ترکیب کند و کلمه بسازد. (بازوی پیوند شنودی). مثلاً : ت - و - پ توپ

7. ضعف در دقّت و توجه (عدم دقّت):

اشکال و مورد املایی در این ضعف عبارتند از کم و اضافه نویسی حرف، اضافه و نگذاشتن سر کج، اضافه و کم نوشتن دندانه، اضافه و کم نگذاشتن نقطه، نگذاشتن تشدید، ویرگول و جابه جا نوشتن تشدید اضافه و نگذاشتن مد ( ~ ) مثال: اتباطی ارتباطی، ستاره شاناسی ستاره شناسی
روزکار روزگار، درس درس، مدت مدّت، مربی مربّی مرّبی مرّبّی، بیین ببین، سراغاز سرآغاز، برادر برادر، مّربی مربّی

راههای تقویت و درمان ضعف در دقّت و توجه:

الف: دو تصویر را که مشابه به هم هستند امّا در یک یا چند مورد جزئی با هم اختلاف دارند به دانش آموز نشان بدهید و از وی بخواهید تا تفاوتهای بین دو تصویر را پیدا کند.
ب: کارت های مقوایی 7×5 سانتی متر تهیه نموده روی هر کدام یک کلمه بنویسید طوری که روی هر یک از حروف یا نقطه یا دندانه آن کلمه جا افتاده باشد دانش آموز باید نقص کلمه را بیابد.
ج: کارت های مقوایی 7× 5 سانتی متر تهیه نموده روی هر کدام یک کلمه بنویسد بطوری که یک حرف یا دندانه یا نقطه اضافی داشته باشد دانش آموز باید بخش زاید و اضافی کلمه را پیدا کند.
د: املای چند نفر را برای تصحیح در اختیار دانش آموز قرار دهید تا آنها را تصحیح نماید.
هـ: کم کردن محرکات شنیداری و دیداری که مزاحم یادگیری کلاسی اند، کم کردن زمان جلسه درس با رعایت سن و خستگی کودک و یا آموزش دهنده باید شمرده، واضح، کوتاه و آهسته سخن بگوید.
و: نوشتن حروف با انگشتان رنگ شده، رنگ کردن حروف و اشکال هندسی، استفاده از تکه ابر مرطوب برای ترسیم روی تابلو و …. همه این ها به آموزش رنگ بازی می دهد و باعث جلب توجه کودک می شود.
ز: تجسم بخشیدن و تداعی دادن حروف با اشیاء و امور محسوس و روزمره در آموزش آنان (کلاس اولی ها ). مثال: کدام حرف مثل یک آدم ایستاده است که کلاهی هم بر سرش دارد؟
و یا کدام یک شبیه دست نیم مشت کرده است که سنگی هم داخل آن است؟

8. ضعف در قرینه نویسی: (آینه نویسی)

یعنی نوشتن از چپ به راست مانند آدم رفت درس باران

راه تقویت و درمان قرینه نویسی:

آموزش جهت یابی هاست (چپ - راست …)

9. ضعف در وارونه نویسی:

یعنی نوشتن بر خلاف جهت خط فارسی بطور مثال: دید آدم بابا

راه تقویت و درمان وارونه نویسی:

آموزش جهت یابی (چشم بسته با دست راست سوراخ بینی، دست چپ، گوش راست پای راست - پای چپ ، جلو و عقب پا - بالا - پایین ، چپ - راست و … )

10. مشکلات مربوط به آموزشی:

• جدا نویسی اجزای کلمه مانند می یا ن میان

• متصل نویسی (می) در فعل میزیست می زیست

• ننوشتن تشدید، جابه جانویسی تشدید، اضافه نویسی تشدید: دقت دقّت

• جدا نویسی (ب) در فعل به تواند بتواند

• متصل نویسی کلمه: کاریرا کاری را

• ننوشتن (ال) حروف ناخوانا در کلمه های عربی علیه سلام علیه السّلام

• دندانه و قوسی اضافی - ندانستن قواعد خط تحریری س ی فارسی یا شـسـتن شستن

• نوشتن (و) به جای (ا) خوروس خروس

• اشتباه در ترکیب های وصفی و اضافی مانند دیدنه دوست دیدنِ دوست، کتابه امین کتابِ امین

• ننوشتن (و) در کلمه های استثنایی که برابری مکتوب با ملفوظ وجود ندارد و حرف (و) صدای ‘ می دهد مانند خرشید خورشید

• نوشتن «ا» به جای (ی) در کلمه های استثنایی که شکل (ی) صدای (ا) می دهد. مانند حتّا حتّی، کبرا کبری

• اشتباه نویسی کلمات تنوین دار مانند مثلن مثلاً

• اشتباه در کلمه های استثنایی که یک بار (ای) و یک بار (ی) تلفظ می شود امّا یک شکل (یـ) نوشته می شود مانند: زییاد زیاد

• اشتباه نویسی کلمه های متشابه در جمله و ترکیب ها. مانند حیات مدرسه حیاط مدرسه

• اشتباه در نوشتن جمع کلمات مختوم به «ه» مانند: راننده گان رانندگان، زنده گی زندگی

این مقاله ادامه دارد با ضیاءالصالحین همراه باشید ...

منابع و پی نوشتها :
.............................................................................
۱. سیف نراقی، مریم و نادری، عزت الله (۱۳۷۴) آموزش و پرورش کودکان استثنایی - تهران - پیام نور.
۲. تبریزی، مصطفی (۱۳۷۸) درمان اختلالات دیکته نویسی - انتشارات فراوان، چاپ ۴ - صفحات مختلف.
۳. راهنمای آموزش املاء در دوره ابتدایی، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی - تابستان ۱۳۸۴ صفحه ۱۱
۴. سنگری، محمدرضا و گروه مولفان (۱۳۸۴ )، فارسی بخوانیم و بنویسیم پایه چهارم دبستان، تهران ناشر اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی - صفحات مختلف
۵. رشد تکنولوژی آموزشی (۲) ماهنامه آموزشی تحلیلی، اطلاع رسانی - وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دوره ۲۱، ۱۳۸۴ صفحه ۴۰.
۶-رشد تکنولوژی آموزشی (۳) ماهنامه تحلیلی، اطلاع رسانی - وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آمزشی دوره ۲۱ ، ۱۳۸۴ صفحه ۴۲ .
۷. رشد تکنولوژی (۵) ماهنامه آموزشی - تحلیلی، اطلاع رسانی - وزارت آموزش و پرورش - سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دوره ۲۰ ، ۱۳۸۳ صفحه ۱۲ .
۸. رشد آموزشی ابتدایی ۴، ۱۳۸۳ صفحه ۵۹ - رشد آموزش ابتدایی ۷، ۱۳۷۹، صفحه ۶۲ - رشد اموزش ابتدایی ۲، ۱۳۷۹ صفحه ۱۰ - رشد آموزش ابتدایی ۵ سال ۶، ۱۳۸۱ وزارت آموزش و پرورش صفحه ۲۶-۲۵
۹. فریار، اکبر و درخشان، فریدون (۱۳۶۳) ناتوانی های یادیگری - تهران - میترا
۱۰. صفار پور، عبدالرحمان (۱۳۷۹) زبان آموزی یاددهی و یادگیری درسی املای فارسی دوره ابتدایی صفحات مختلف.