راهکارهای حصول حضور قلب در نماز

راهکارهای حصول حضور قلب در نماز

در این نوشتار به راهکارهای حصول حضور قلب در نماز اشاره خواهیم کرد. با ضیاءالصالحین همراه باشید.

حقیقت و روح نماز، دو جنبه دارد: یکی اخلاص و دیگری حضور قلب؛ در این نوشتار اندکی درباره حضور قلب در نماز، سخن می گوییم. برای نزدیک شدن به روح نماز و بهره مند شدن از حقیقت آن، باید به نکاتی توجه کرد:

نکته اول، حالت توجه: گاهی در هنگام نماز، توجه ما آن چنان ضعیف است که اگر انسان مثلا در رکعت سوم بازگردد و بخواهد به یاد آورد که تشهد رکعت دومش را چگونه خوانده به خاطر می آورد. این همان نمازی است که روح ندارد و تعالی ایجاد نمی کند.

حالت توجه، ما را نهیب می زند که توجه کنیم برای چه این جا ایستاده ایم و می خواهیم چه بکنیم. حتی جلوتر از آن، از همان اولین کلمه و جمله ای که شروع به اذان و اقامه می کنیم، توجه داشته باشیم که این جملات برای چیست؟ حتی برای به دست آوردن حضور قلب، باید قبل از شروع نماز و هنگام وضو گرفتن، متوجه باشیم که می خواهیم به درگاه چه کسی حاضر شویم. یکی از دوستان و نزدیکان مرحوم حاج میرزا جواد ملکی تبریزی می گوید:

آن بزرگوار شبها که به پا می خاست، ابتدا در بسترش مدتی، گریه می کرد، سپس بیرون می آمد و نگاه به آسمان می کرد و آیة فإن فی خلق السموات والأرض واختلاف اللیل والنهار لآیات لأولی الألبابه را می خواند و سر به دیوار می گذاشت و مدتی گریه می کرد و پس از تطهیر نیز کنار حوض مدتی پیش از وضو می نشست و می گریست.

خلاصه از هنگام بیدار شدن تا آمدن به محل نماز و خواندن نماز، چند نقطه می نشست و بر می خاست و گریه می کرد و چون به محل نمازش می رسید، دیگر حالش قابل وصف نبود.

آری، ای عزیزان حالت توجه، باید از قبل از ورود به نماز و قبل از اذان و اقامه و گفتن تکبیرة الإحرام، آغاز شود. علمای ربانی و انسانها صالح این گونه بودند. اگر ما نمی توانیم همانند آنان شویم لااقل این سرگذشت ها باید ما را تا حدودی به آنان - نزدیک سازد.

نکته دوم - دقت در معنای اذکار: نکته دوم برای ایجاد حضور قلب در نماز این است که هر جمله و ذکری را که می گوییم به معنا و مفاد آن، توجه داشته باشیم. اگر در یک نماز موفق به این کار نشدیم، در نماز بعدی حتما سعی کنیم که این کار را انجام دهیم. باید بکوشیم قبل از ادای هر جمله ای، ابتدا معنای آن را در ذهن حاضر کنیم و سپس آن

جمله را ادا کنیم؛ مثلا اگر می خواهیم و الحمدلله رب العالمین بگوییم ابتدا این مفهوم که «ستایش خدا را که پروردگار جهانیان است» را در ذهن حاضر کنیم و سپس آن را قرائت کنیم.

نکته سوم - تناسب باور قلبی با الفاظ نماز: باید آنچه در نماز به زبان می آوریم و قرائت می کنیم با قلب و حال ما یکی باشد؛ مثلا اگر در نماز میگوییم: «إیاک نعبد وإیاک...» باید حالمان نیز به گونه ای باشد که واقعا جز از خدا از هیچ کس دیگری یاری نخواهیم و امید و اعتمادمان به کسی جز او نباشد.

نکته چهارم - آخرین نماز: اگر انسان این احساس را داشته باشد که این آخرین باری است که در پیشگاه الهی می ایستد و رکوع و سجده می کند، قطعا طوری دیگر نماز خواهد خواند. پیامبر گرامی اسلام در ضمن نصایحی به یکی از اصحاب به نام ابوایوب خالد بن زید» فرمود: فضلها صلاة مودع؛ یعنی به هنگام نماز، طوری باش که گویا این آخرین نمازی است که می خوانی

نکته پنجم - توجه به عظمت الهی: یکی از راه های به دست آوردن حضور قلب در نماز این است که فکر کنیم در برابر چه کسی ایستاده ایم و سخن می گوییم. هر قدر انسان این معنا را بیشتر مورد توجه قرار دهد، خشوع و خضوع و توجهش در نماز، بیشتر خواهد شد. انسان باید توجه کند که در نماز با کسی سخن می گوید که از باطن او آگاه است و کوچکترین خطورات ذهنی و قلبی اش از او مخفی نیست.

پیامبر اکرم تا به ابوذر می فرماید: اگر خودت را در این حد نمی یابی که با خدایی که می بینی حرف بزنی، دست کم این حال را داشته باش که باور داری در حین عبادت، خداوند تو را می بیند و شاهد و ناظر توست: «فإن لم تکن تراه فإنه یراک».

نمونه هایی از این حضور قلب را در نحوه عبادت پیشوایان معصوم طلا و اولیای خدا، تاریخ ثبت کرده است، نمونه هایی را نقل می کنیم:

در جنگ صفین، تیری به پای امیر مؤمنان علی علیه السلام اصابت کرد، هر چه کردند نتوانستند آن را خارج کنند، زیرا بسیار درد داشت.

جریان را خدمت امام حسن علیه السلام عرض کردند، فرمود: صبر کنید تا پدرم به نماز خواندن مشغول شود، زیرا در آن حال چنان از خود بی خود می شود که به هیچ چیز توجه نمی کند... در آن حال، تیر را خارج کردند. بعد از نماز علی علیه السلام متوجه شد، خون از پای مقدسش جاری است. پرسید: چه شده؟ عرض کردند: تیر را در حال نماز از پای شما بیرون کشیدیم. ۲. ابوحمزه ثمالی می گوید: حضرت زین العابدین را در حال نماز دیدم که ردای مبارک از دوشش افتاد. ردا را به دوش نیفکند تا نمازش تمام شد. پرسیدم: چرا در حال نماز ردا را دست نکردید؟ فرمود: وای بر تو، میدانی در مقابل چه کسی ایستاده بودم؟ از نماز، بنده قبول نمی شود مگر آن مقدار که حضور قلب و اقبال داشته عرض کردم: پس در این صورت ما با نمازهایی که داریم هلاک شده ایم، فرمود: نه، خداوند آن را به نماز نافله ای که می خوانید، جبران می کند.