جایگاه غدیر در قرآن کریم

جایگاه غدیر در قرآن کریم

در این نوشتار سعی داریم اطلاعات بیشتری در مورد جایگاه غدیر در قرآن کریم خدمت شما عـزیـزان ارائه دهیم، با ضیاءالصالحین همـراه باشید تا در این مورد بیشتـر بدانید.

برترین نعمت معنوى در سراسر جهان هستى همه ی نعمت هاى مادى و معنوى از سوى خداى سبحان است: »و ما بکم من نعمة فمن اللّه»{سوره مبارکه نحل (۱۶)، آیه ۵۳} نعمتهایى که انسانهاى عادى هرگز توان شمارش آن را ندارند: »و إن تعدّوا نعمة اللّه لا تحصوها»{سوره مبارکه نحل (۱۶)،آیه ۱۸} خداى سبحان در قرآن کریم گاهى از نعمتهاى مادى و روزیهاى ظاهرى، مانند آسمان، زمین، آفتاب و ماه یاد مى کند و گاهى از نعمتهاى معنوى و باطنى؛ چنانکه به عیسی مسیح علیه السلام می فرماید:
إذ قال الله یا عیسى ابن مریم اذکر نعمتى علیک و على والدتک إذ أیّدتک بروح القدس تکلّم الناس فى المهد و کهلاً و إذ علّمتک الکتاب و الحکمة و التوریة و الإنجیل و إذ تخلق من الطّین کهیئة الطّیر بإذنى فتنفخ فیها فتکون طیراً بإذنى و تبرئ الأکمه و الابرص بإذنى و إذ تخرج الموتى باذنى.{سوره مبارکه مائده (۵)، آیه ۱۱۰}
به یاد نعمتهایى باش که به تو و مادرت مریم دادم، آنگاه که تو را به روح القدس تأیید کردم که در گهواره و نیز در میانسالى با مردم سخن گفتى و آنگاه که تو را کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و آنگاه که به اذن من از گلف به شکل پرنده مى ساختى، پس در آن مى دمیدى و به اذن من پرنده اى مى شد و کور مادرزاد و پیس را به اذن من شفا مى دادى و آنگاه که مردگان را به اذن من [زنده از قبر] بیرون مى آوردى.
درباره بنى اسرائیل نیز نعمتهایى محدود را یادآورى کرده، مى فرماید: یا بنى اسرائیل اذکروا نعمتى التى أنعمت علیکم. اى بنى اسرائیل، به یاد نعمتهایى باشید که به شما ارزانى داشتم.{سوره مبارکه بقره (۲)، آیه ۴۷}
نعمتهاى معنوى مراتب و درجاتى دارد و در میان آنها برترین نعمت، رسالت و امامت است. از این رو در قرآن کریم از هر دو نعمت به »منت» (نعمت سنگین و توان فرسایى که حمل و هضم آن دشوار باشد، نه منت زبانى) تعبیر مى کند، درباره ی رسالت و بعثت پیامبران مى فرماید: لقد منّ اللّه على المؤمنین إذ بعث فیهم رسولاً من أنفسهم.{سوره مبارکه آل عمران (۳)، آیه ۱۶۴}
و درباره ی امامت نیز مى فرماید: و نرید أن نمنّ على الّذین استضعفوا فى الأرض و نجعلهم ائمّة و نجعلهم الوارثین.{سوره مبارکه قصص (۲۸)، آیه ۵؛ چون نبوت به خاتمیت مى انجامد، در آیه اول از آن با فعل ماضى »مَنّ» یاد کرد، ولى درباره امامت که تا قیامت ادامه دارد در آیه دوم با فعل مضارع »یفمنّ» که نشان استمرار است، یاد مى کند}
زیرا پیامبر و امام تأمین کنندگان سعادت ابدى انسانها هستند. فرشتگان با همه قداست و شرافتى که دارند، تنها مى توانند واسطه ی فیض باشند، ولى نمى توانند هدایت و رهبرى مستقیم جامعه بشرى را بر عهده بگیرند. موجود کامل و جامعى که مى تواند فیض الهى را معصومانه از خدا دریافت کند و معصومانه به جوامع بشرى ابلاغ کند و خود نیز معصومانه به آن عمل کند، انسان کامل، مانند پیامبر و امام است. از این رو خداى سبحان در قرآن کریم بر نبوت و امامت که جامع آن دو »ولایت» است تکیه کرد و آن را مورد امتنان قرار داد، در حالى که درباره ی آفرینش آسمانها و زمین و بهشت و قیامت به منت یاد نکرد؛ زیرا آسمانهإ؛ و زمین گر چه بزرگ است، لیکن در برابر نعمت سنگین و توانفرساى رسالت و امامت کوچک است.{تحمل و هضم نبوت و امامت براى نوع انسانها میسر نیست. پیامبرشناسى و امام شناسى و دریافت درست پیام این برگزیدگان الهى و عمل کردن به آن بسیار دشوار است.} درباره ی رسالت و امامت نیز در قرآن کریم تنها درباره ی جریان غدیر خم و ولایت امیر مؤمنان علیه السلام، تعبیر منحصر به فرد »اتمام نعمت» آمده است:
الیوم أکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتى.{سوره مبارکه مائده (۵)، آیه ۳} سخن از »انعمت علیکم» نیست، بلکه خداوند مى فرماید: أتممت علیکم نعمتى. نعمتم را بر شما تمام کردم.
یعنى همانطور که نبوت و رسالت پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، کاملترین نبوت و رسالت است و پس از آن نبوتى نیست، ولایت و امامت على و اولاد على علیهم السلام، نیز کاملترین ولایت و امامت است و پس از آن امامتى نیست. از منظر قرآن کریم در غدیرخم که عید بزرگ ولایت است، نعمتهاى معنوى الهى به برترین حد و بالاترین نصاب خود رسید و چون نعمتى برتر از ولایت على و اولاد على علیه السلام، نیست، عید غدیر برترین اعیاد امت اسلامى است و اعتقاد به ولایت تکوینى و تشریعى امامان معصوم علیه السلام، و باور داشتن وساطت و شفاعت و وسیله بودن آنان از مهمترین برکاتى است که نصیب امت اسلامى شده است.

امامت، تداوم رسالت

خداى سبحان امامت را ادامه ی رسالت وهمتاى آن مى داند. از این رو در حادثه جهانى غدیر خم به پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، فرمود: اگر نصب على بن ابى طالب على علیه السلام، را به دست خود انجام ندهى و ولایت را تببین نکنى اصلا به رسالت الهى عمل نکرده اى؛ یعنى رسالت منهاى امامت معادل رسالت منهاى رسالت است؛ زیرا آنچه اساس رسالت را حفظ مى کند همان امامت است.
بهترین معرّف براى عظمت روز غدیر و حادثه جهانى این روز، قرآن و عترت است. چه حادثه اى در روز هجدهم ماه ذى حجه در سرزمین غدیر رخ داد که این روز را براى ابد عید کرد؟ خداى سبحان در سوره مائده به پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، مى فرماید: یا أیّها الرسول بلّغ ما أفنزل الیک من ربّک و إن لم تفعل فما بلّغت رسالته و اللّه یعصمک من النّاس. گر چه پیامبر داراى مقام نبوت نیز هست، لیکن در این پیام آسمانى رسالت او مطرح است. از این رو با خطاب »یا أیّها النبى» آغاز نشد. گزینش عنوان »رسالت» از یک سو، مجهول آوردن فعل »أفنزل» که نشانه اهمیت مطلب است از سوى دیگر ونیز انتخاب عنوان »ربّک» که نشانه ی آن است که تو عبد آن ربّى و او مولاى تو است و تو باید از او اطاعت کنى، از سوى سوم، نشانه ی اهمیت آن مطلب است.
2 عنوان رسالت و ربوبیت که در این آیه آمده نشانه ی آن است که از منظر قرآن کریم در غدیر خم که عید بزرگ ولایت است، نعمتهاى معنوى الهى به برترین حد و بالاترین نصاب خود رسید و چون نعمتى برتر از ولایت على و اولاد على علیه السلام، نیست، عید غدیر برترین اعیاد امت اسلامى است.
رسالت پیامبر و ربوبیت خدا هر دو در آفرینش رویداد جهانى غدیر خم نقش دارد، یعنى خدایى که پروردگار بشر است، باید آنها را بپروراند و پرورش بشر بدون شریعت و مجرى شریعت میسر نیست و تو رساننده این پیامى از این جهت که رسولى و با مردم رابطه دارى در اینجا موظفى، نه از آن جهت که نبى هستى.{»نبىّ» یعنى انسانى که گزارش را از ذات اقدس خداوند دریافت مى کند و »رسول» یعنى کسى که باید پیام الهى را به جوامع بشرى برساند. چهره ارتباط انسان کامل با خدا »نبوت» وچهره ارتباط وى با جوامع بشرى »رسالت» است.}
از این رو در آیه کریمه هم »رسالت رسول »مطرح شد و هم »ربوبیت خدا». رسالت رسول اقتضا دارد که وى پیام خدا را به درستى دریافت و ابلاغ کند و اگر این پیام را به جوامع انسانى ابلاغ نکرد گویا هیچ کارى نکرده است. از این رو به پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، فرمود: اگر آنچه را از سوى پروردگارت بر تو نازل شده به مردم ابلاغ کنى رسالت خدا را ابلاغ نکرده اى: و إن لم تفعل فما بلّغت رسالته.
اگر در این آیه مى فرمود: »إن لم تفعل فما بلّغته»، بدین معنا بود که اگر آنچه را نازل کرده ام تبلیغ نکردى، همان را تبلیغ نکردى و این همان اتحاد مقدم و تالى و موضوع و محمول است که در قضایای غیر علمى و بى فایده است. هر دستورى که خدا به پیامبر مى دهد اگر پیامبر به آن عمل نکند، آن دستور را عمل نکرده است. ثانیاً نفرمود:»إن لم تفعل فما بلّغت رسالتک»، یعنى اگر آن پیام الهى را نرساندى رسالت خود را در خصوص آن امر ایفا نکرده اى؛ زیرا این جمله نیز گر چه قبح اتحاد مقدم و تالى را ندارد، لیکن قضیه شرطیه سودمندى نیست. این جمله نورانى بدین معناست که، تو رسول خدایى و رسالتت به پایان خود نزدیک مى شود؛ اکنون اگر امامت و خلافت امیر مؤمنان على علیه السلام، را ابلاغ نکنى اصلاً آن رسالت الهى را ابلاغ نکرده اى و دیگر در صف مرسلان نخواهى بود: و إن لم تفعل فما بلّغت رسالته.
رسالت ربّ در این جمله چون مطلق است و هیچ قیدى ندارد، بدین معناست که در صورت عدم تبیین امامت و نصب امام دیگر سمت رسالت نخواهى داشت و اصلاً به وظیفه و رسالت الهى خود عمل نکرده اى؛ زیرا امام و امامت تضمین کننده ی اصل دین است. حاصل این که، مراد این نیست که اگر رسالت نصب جانشین را نادیده گرفتى، خصوص این رسالت را نرسانده اى، بلکه مراد این است که اگر رسالت ولایت و خلافت على علیه السلام، را ابلاغ نکردى، رسالتت را هرگز ایفا نکرده اى .

وعده صیانت الهى

در ذیل همین آیه فرمود: و اللّه یعصمک من الناس. خدا تو را از آسیب مردم حفظ مى کند. این که خداى سبحان فرمود خدا تو را از آسیب مردم مصون نگاه مى دارد، مراد چه آسیبى است؟ اولاً، روزى که نبى گرامى تنها بود و دشمنان مسلح بودند نترسید و خداى سبحان به وى فرمود: فقاتل فى سبیل اللّه لا تکلّف الّا نفسک و حرّض المؤمنین عسى اللّه أن یکفّ بأس الّذین کفروا و اللّه أشدّ بأساً و أشدّ تنکیلاً.{سوره مبارکه نساء (۴)، آیه ۸۴}
تو موظفى براى حفظ دین دفاع کنى و [اگر احدى تو را در دفاع و جهاد یارى نکند] تنها تو مکلفى [در صحنه حضور پیدا کنى و مجاهد نستوه باشى]. مؤمنان را نیز به جهاد ترغیب کن، باشد که خداوند آسیب کسانى را که کفر ورزیده اند از آنان باز دارد و خداست که قدرتش بیشتر و کیفرش سخت تر است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در ردیف معدود مبلغان الهى است که از بشر هراسناک نبود تا بر اثر هراس از مردم در تبلیغ حادثه تاریخى غدیر تسامح کند؛ زیرا به شهادت قرآن کریم آن روزى که همه مسلح بودند و پیامبر اکرم بى سلاح بود از هیچ کس هراسى نداشت.
فرار از میدان جنگ که از گناهان کبیره است، از نظر فقهى براى افراد عادى حدى دارد که حد آن در آغاز، مقاومت یک نفر در برابر ده نفر و پس از تخفیف، مقاومت یک رزمنده در برابر دو نفر بود، ولى فرار از میدان {سوره مبارکه انفال (۸)، آیات ۶۶-۶۵.} جنگ براى پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، حرام بود و هیچ حد و مرزى نداشت؛ یعنى هرگز پیغمبر مأذون نبود میدان کارزار را ترک و فرار کند، گر چه همه ی مردم روى زمین دشمن او باشند و علیه او در مصاف شرکت کنند. هم حکم فقهى پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، این بود که در صحنه جنگ حق فرار نداشت و هم سنت و سیرت قطعى آن حضرت این بود که از احدى هراسناک نبود تا فرار کند و صحنه را ترک کند. پس آن روزى که همه مسلح بودند و انبوه دشمن وى را احاطه کرده بود و او تنها و بى سلاح بود و تنها امیر مؤمنان علیه السلام، یار و یاور وى بود، از احدى نمى ترسید.
ثانیاً، در حجاز آن روز بویژه در اواخر دوران رسالت، یعنى در حجة الوداع همه تسلیم شده بودند و حجاز آرام شده بود. نامه رسلمى رسو گرامى به امپراتورى ایران وروم نیز رسیده بود. قهراً پیامبرى که اصلاً از کسى نمى هراسید و آن روزى که تنها بود نیاز به حافظ نداشت و تنها به قدرت غیبى خداى حفیظ تکیه مى کرد، امروز که بعد از فتح مکه فرمانده کل قواى حجاز است و نامه رسمى براى امپراتورى ایران و روم مى نگارد از چه مى ترسید؟ با تشریح فضاى حجاز از یک سو و تحلیل فضاى جهان معاصر بعد از فتح مکه از سویى دیگر، روشن شده است که پیغمبر از احدى در جنگ نظامى هراسى نداشت.
این که در بخش پایانى آیه فرمود خدا تو را از مردم حفظ مى کند، معلوم مى شود نگرانى پیامبر از خطر نظامى نبود؛ به همان دو شاهدى که یاد شد. عمده خطر سیاسى و جوسازى مردم حجاز بود که مبادا بر اثر ضعف فرهنگى دچار شبهه شوند و بگویند: رسول گرامى داعیه رسالت در سرپروراند تا مردم را محکوم خاندان خود کرده، پسر عمو و داماد خود را جانشین خویش کند و امارت بر مردم را میراث و موروث خاندان خود گرداند. این ترس همواره هست و ترس نظامى نیست تا کسى بگوید من خوف ندارم و خون شهید مؤثّر است. اگر مردم جاهل و عوام بودند و قدرت تحلیل نداشتند، رهبر الهى نیز کارى از پیش نمى برد.

نگرانى موسى علیه السلام از جهل مردم 

بدترین مشکل براى رهبران الهى ضعف فرهنگى مردم است؛ موساى کلیم که از پیامبران بزرگ اولوالعزم بود، کسى است که بین دریا و شمشیر نمى ترسید؛ وقتى ذات اقدس خداوند به او دستور داد به سوى دریا حرکت کن ،بنى اسرائیل معترضانه به او گفتند: اى موسى! دریا در پیش روى و شمشیر فراعنه در پشت سر ماست و ما را بین دو مرگ میخکوب کرده اى. موسى علیه السلام، گفت: کلاّ إنّ معى ربّى سیهدین.{سوره مبارکه شعراء (۲۶)، آیه ۶۲. } چنین نیست؛ زیرا پروردگارم با من است و بزودى مرا راهنمایى خواهد کرد.
با حرف ردع »کلّا» آنان را خاموش کرد و فرمود امواج دریا و شمشیر فراعنه در اختیار خداست. اگر خدا بگوید بازگرد، باز مى گردم و پیروز مى شوم و اگر بگوید به دریا برو به دریا مى روم. گاهى فرمانده در میدان نبرد به سربازان خود دستور پایدارى مى دهد و شهادت در راه خدا را فضیلت معرفى مى کند، ولى گاهى تشر مى زند و مى گوید: »کلّا» یعنى ما در امانیم.
وقتى پیروان موسی کلیم گفتند بین دو مرگ گرفتار شدیم، کلیم خدا نفرمود صبر کنید. خدا صابران را دوست دارد و اگر شهید شدیم اجرمان با خداست. مى گوید ما بین دو مرگ نجات پیدا کرده و پیروزیم.
أضرب بعصاک البحر. با عصاى خود به دریا بزن.{سوره مبارکه شعراء (۲۶)، آیه 16}
موسى علیه السلام، عصاى خود را به دریا زد و دریا بستر خاکى شد و آنها گذشتند، ولى چون فرعون و فرعونیان آمدند در کام امواج خروشان غرق شدند: فغشیهم من الْیمّ ما غشیهم.{سوره مبارکه طه (۲۰)، آیه ۷۸}
موسى علیه السلام که بین دو مرگ به یاد خدا بود و امنیت خود را از خدا دریافت کرده بود، احساس ترس نکرد، اما وقتى ساحران فرعون چوبها و طنابها را در میدان مبارزه انداختند: سحروا أعین النّاس و استرهبوهم.{سوره مبارکه اعراف (۷)، آیه ۱۱۶} مردم که تماشاچى میدان مسابقه بودند دیدند مارهاى فراوانى در این میدان در جنب و جوش است، موسی که عصا را اژدها مى کند و خود اژدها افکن است.دراین صحنه ترسید: فأوجس فى نفسه خیفةً موسى.{سوره مبارکه طه (۲۰)، آیه ۶۷}
امیرالمومنین علیه السلام، در تحلیل ترس حضرت موسى مى فرماید: موسى علیه السلام بر خود نترسید، ترس وى از این بود که جاهلان پیروز شوند و مردم را به گمراهى بکشانند. ترس موسى از این بود که ساحران با عصاها و طنابها میدان مسابقه را میدان مار کردند. او اگر عصا را بیندازد و آن هم یک مار بشود و مردم نتوانند بین سحر ساحران و اعجاز او فرق بگذارند. چه کند؟ لم یوجفس موسى علیه السلام، خیفة على نفسه، بل أشفق من غلبة الجهّال و دول الضلال.{نهج البلاغه، خطبه ۴} آن که نتواند بین سحر و معجزه فرق بگذارد با او چه مى توان کرد؟ آن صحنه جاى این نبود که کسى از سر نصیحت بگوید: »سحر با معجزه پهلو نزند، دل خوش دار»؛ زیرا بر اثر ضعف فکرى مردم سحر با معجزه پهلو مى زد و موسى علیه السلام از ضعف فکرى مردم مى ترسید.
هراس پیامبر اکرم نیز از این بود که مردم نتوانند تشخیص بدهند که ولایت على بن ابى طالب علیه السلام، در رخداد غدیر، حکم خدا و نصب الهى است. شخصیت على علیه السلام، همانند ندارد و هرگز سخن از امارات و سلطنت نیست. خداى سبحان که فرمود: »و الله یعصمک من الناس»، یعنى کارى مى کنم که طرز فکر مردم دگرگون شود و مردم کار تو را توطئه نپندارند و تو را متهم نکنند، چنانکه موسى علیه السلام بشارت داد:
لا تخف انّک أنت الأعلى و ألق ما فى یمینک تلقف ما صنعوا إنّما صنعوا کید ساحر و لا یفلح السّاحر حیث أتى.{سوره مبارکه طه (۲۰)، آیات ۶۹-۶۸} مترس که تو خود برتر و پیروزى و آنچه در دست دارى بینداز تا هر چه را ساخته اند ببلعد. در حقیقت آنچه سرهم بندى کرده اند، افسون افسونگران است و افسونگر هر جا برود رستگار نمى شود.
مردم خواهند دید که در صحنه مسابقه اژدهایى حرکت مى کند و دیگر چیزى جز چوبهاى خشک و طنابهاى بى روح و سرد نیست؛ مردم دیگر طناب و چوب مى بینند، نه مار. خاصیت کار تو این است که کید و صنع ساحران را مى بلعد، نه چوب و عصا و طناب را. خداى سبحان با چنین اهمیتى حادثه غدیر را براى پیامبر اکرم تحلیل و تبیین کرد.

روز نومیدى کافران

پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، روز غدیر از مردم پرسید: آیا به رسالت الهى خود عمل کردم و آیا نسبت به شما اولى، و والى هستم؟ حاضران گفتند: آرى .آنگاه فرمود: من کنت مولاه فعلىّف مولاه. هر کس که من والى و سرپرست اویم على [علیه السلام] والى اوست
در این زمینه آیه سوم سوره مبارکه مائده نازل شد و اعلام داشت که: الیوم یئس الّذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون الیوم أکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الإسلام دیناً.{سوره مبارکه مائده (۵)، آیه ۳} امروز کافران از [کارشکنى در] دین شما نومید شدند؛ پس از ایشان مترسید و از من بترسید. امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را براى شما برگزیدم
در این آیه دو بار واژه »ألیوم« آمده است. در قران کریم اغلب، کلمه »یوم« و »یومئذ« درباره معاد است و در این آیه واژه »یوم« درباره ظهور ولایت و امامت به کار رفته است. قرآن تبیین مطالب مهم رابا »الّا« یا »ألیوم« آغاز مى کند. در بسیارى از آیات که درباره ی احکام نازل شده خدا نفرمود»الیوم« اما در این گونه موارد»الیوم« یعنى امروز خبر مهمى رسیده و آن ولایت است که دوستان بر اثر تولى اولیاى حق به کمال و تمام رسیده و شادمانند و دشمنان که طمعشان قطع شده نا امیدند.
دشمنان پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، مى گفتند: ... نتربّص به ریب المنون.{سوره مبارکه طور (۵۲)، آیه ۳۰} ما مرگ پیامبر را انتظار مى کشیم و با مرگ او، بساطش برچیده مى شود؛ چون با کتاب و قانون مى شود مبارزه کرد، ولى با رهبر محیى و مجرى قانون نمى شود مبارزه کرد. در غدیر غم حادثه اى اتفاق افتاد که کافران ناامید شدند؛ چنانکه بر اساس سوره مبارکه کوثر، خدا به پیغمبر چیزى داد که دشمن ناامید شد. پیام سوره کوثر این است که خدا به پیغمبر کوثرى داده که مایه بقاء و دوام نبوتش خواهد بود. از این رو به آن حضرت مى فرماید: إنّ شانئک هو الأبتر.{سوره مبارکه کوثر (۱۰۸)، آیه ۳} [تو ابتر، یعنى بى نتیجه و عقیم نیستى]، بلکه دشمن تو عقیم و کارش نافرجام است. (کسى که کارش بى هدف است و به مقصد نمى رسد؛ ابتر است)
بارزترین مصداق کوثر وجود مبارک فاطمه علیهاالسلام، است. پس روزى که فاطمه چشم به جهان مى گشاید و روزى که على علیه السلام، در غدیر خم به خلافت منصوب مى شود، دوام و بقاى دین تضمین مى گردد و دشمن در آن روز ابتر و ناامید است. »ألیوم« در این آیه که همان »یوم الله« و روز ظهور فیض الهى است؛ یعنى روزى که فیض ویژه الهى تجلى کرده است:
ألیوم أکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الإسلام دیناً. روزى که دینف ناقص، کامل و نعمتف ناتمام، تمام و اسلامه خداپسند به مردم معرفى شده است.
در صدر سومین آیه سوره مائده چند حکم فقهى مانند حرمت مردار، خون و گوشت خوک بیان شده است: حرمت علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر.
این احکام فقهى در سوره هاى نحل انعام و بقره نیز بود. در سوره نحل که در مکه نازل شده، مى فرماید: إنّما حرّم علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ما أفهل لغیر اللّه به...{سوره مبارکه نحل (۱۶)، آیه ۱۱۵} خدا مردان و خون و گوشت خوک و آنچه را که نام غیر خدا بر آن برده شده حرام گردانیده است.
در سوره انعام نیز که از سوره هاى مکى است مى فرماید: قل لا أجد فیما أوحى إلىّ محرّماً على طاعم یطعمه إلّا أن یکون میتة أو دماً مسفوحاً أو لحم خنزیر فإنّه رجس أو فسقاً أهلّ لغیر اللّه به...{سوره مبارکه انعام (۶)، آیه ۱۴۵} بگو در آنچه بر من وحى شده؛ بر خورنده اى که آن را مى خورد هیچ حرامى نمى یابم، مگر آن که مردار یا خون ریخته یا گوشت خود باشد که اینها هم پلید است، یا قربانى که از روى نافرمانى به هنگام ذبح نام غیر خدا بر آن برده شده باشد.
در سوره بقره نیز که در سال اول هجرت پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه وآله وسلم، به مدینه بر آن حضرت نازل شد، آمده است: إنّما حرّم علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ما أفهل لغیر اللّه به...{سوره مبارکه بقره (۲)، آیه ۱۷۳} خداوند تنها مردار و خون و گوشت خوک و آنچه را که هنگام سر بریدن نام غیر خدا بر آن برده شده، بر شما حرام گردانیده است. آیا با چند حکم فقهى مانند حرمت مردار و خون و گوشت خوک که در مکه و مدینه مکرر گفته شده دین کامل شد؟! یقینا چنین نیست.
چند حکم فقهى که کافران آنها را اسطوره مى پنداشتند و مى گفتند: و إذا تتلى علیهم ایاتنا قالوا قد سمعنا لو نشاء لقلنا مثل هذا إن هذا إلّا أساطیر الأولین.{ سوره مبارکه انفال (۸)، آیه ۱۳۱} بخوبى شنیدیم، اگر مى خواستیم قطعا ما نیز همانند این را مى گفتیم این جزء افسانه هاى پیشینیان نیست. چگونه عامل نومیدى کافران مى شود؟ نوشتن و نشر دادن رساله عملیه کامل دشمن را ناامید نمى کند تا چه رسد به چند حکم فقهى محدود.
از سوى دیگر پیش از این جمله »ألیوم أکملت« فرمود: امروز کافران [که توطئه براندازى نظام دینى را داشتند] ناامید شدند.
مراد قرآن از کفار، تنها کافران حجاز نیست؛ زیرا آنان پس از فتح مکه سپر انداختند و فوج فوج به دین خدا درآمدند: إذا جاء نصراللّه و الفتح و رأیت النّاس یدخلون فى دین اللّه أفواجاً.{سوره مبارکه نصر (۱۱۰)، آیات ۲-۱}
آنان یا مسلمان شدند یا تسلیم و از براندازى نظام دین نومید شدند. این که فرمود: «ألیوم یئس الّذین کفروا» مراد، کافران روم و ایران و حجاز است. آیا چند حکم فقهى که چندین بار قبلا هم نازل شده مایه ناامیدى کافران است؟ معلوم مى شود خبر جدیدى در یوم اللّه غدیر ظهور کرده و پایگاه مستحکمى براى امّت و آیین ایجاد شده است.
در روز غدیر، معلم و مفسر قرآن، مدافع دین ،معلم و مزکّى مردم و حافظ نظام اسلامى و بیت المال و مرزهاى کشور و بالاخره صاحب دین منصوب شد. پس تنها سخن از »سوادٌ على بیاض« و احکامى نوشته شده بر چهره پوست و کاغذ و چوب نیست تا بتوان آن را به بازى گرفت.
در روز غدیر والى، امام و خلیفه آمد و کافر بدخواهى که در کمین نشسته بود تا دین و نظام دینى را از ریشه براندازد، ناامید شد؛ زیرا فهمید که دین، صاحب، متولى، مجرى و مبین دارد. بعد فرمود: »فلا تخشوهم« دیگر از کافران نترسید؛ زیرا رهبر و والى دارید و از دشمن ناامید هراسى نیست.
بنابراین، امامت و ولایت و رهبرى مایه امید مسلمانان و موجب ناامیدى کافران است. در این جا سخن از مذهب و فرقه خاص نیست. بلکه سخن از اصل اسلام است، اگر امامت و ولایت حفظ شود دین زنده مى ماند.

آیت الله جوادی آملی / جایگاه غدیر در قرآن کریم
۲۹ بهمن ماه ۱۳۸۳

همچنین شما می توانید برا ی مطالعه بیشتر درباره غدیر در قالبهای مختلف «ویژه نامه کمال الدین و تمام النعمة» را نیز مشاهده نمایید.